درآمد ملی National Income

درآمد ملی (National Income) یکی از مفاهیم کلیدی در علم اقتصاد است که به‌عنوان معیاری برای سنجش سطح فعالیت اقتصادی یک کشور در یک بازه زمانی مشخص، معمولاً یک سال، استفاده می‌شود. این مفهوم نشان‌دهنده مجموع ارزش کالاها و خدمات تولیدشده در اقتصاد یک کشور یا مجموع درآمدی است که توسط عوامل تولید (کار، سرمایه، زمین و مدیریت) در آن کشور ایجاد می‌شود. درآمد ملی نه‌تنها برای تحلیل وضعیت اقتصادی یک کشور، بلکه برای مقایسه اقتصادهای مختلف، تدوین سیاست‌های اقتصادی و برنامه‌ریزی توسعه به کار می‌رود.

در ادامه، به بررسی مفهوم درآمد ملی، روش‌های محاسبه آن، اجزای تشکیل‌دهنده، اهمیت و محدودیت‌های آن پرداخته خواهد شد.

🎧 نسخه پادکست این مطلب را بشنوید: اینجا کلیک کنید

🤖 این پادکست با استفاده از هوش مصنوعی تولید شده است، بنابراین ممکن است در تلفظ برخی کلمات یا جمله‌ها اشتباهات لفظی جزئی وجود داشته باشد.

اهمیت درآمد ملی

درآمـد ملی به عنوان یک شاخص کلیدی در اقتصاد کلان دارای اهمیت فراوانی است:

• سنجش عملکرد اقتصادی: درآمـد ملی نشان‌دهنده سطح کلی فعالیت‌های اقتصادی یک کشور و میزان تولید کالاها و خدمات است. رشد درآمد ملی در طول زمان نشان‌دهنده رشد اقتصادی و بهبود وضعیت کلی اقتصاد است.
• تعیین سطح رفاه جامعه: اگرچه درآمـد ملی به تنهایی نمی‌تواند توزیع عادلانه درآمد را نشان دهد، اما به طور کلی، افزایش درآمد ملی می‌تواند منجر به افزایش سطح رفاه و بهبود استانداردهای زندگی در جامعه شود.
• مقایسه اقتصادی بین کشورها: درآمد ملی (و به ویژه درآمد سرانه که از تقسیم درآمد ملی بر جمعیت به دست می‌آید) می‌تواند برای مقایسه سطح توسعه اقتصادی و استانداردهای زندگی بین کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
• تدوین سیاست‌های اقتصادی: دولت‌ها از اطلاعات مربوط به درآمد ملی برای تدوین و اجرای سیاست‌های اقتصادی (مانند سیاست‌های مالی و پولی) با هدف دستیابی به اهدافی چون رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و کنترل تورم استفاده می‌کنند.
• برنامه‌ریزی توسعه: در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای، درآمـد ملی به عنوان یک هدف و همچنین یک ابزار برای ارزیابی پیشرفت‌ها مورد توجه قرار می‌گیرد.
• تحلیل ساختار اقتصادی: بررسی اجزای تشکیل‌دهنده درآمـد ملی (سهم هر بخش اقتصادی در تولید درآمد) می‌تواند به تحلیل ساختار اقتصادی یک کشور کمک کند.

ویژگی‌های درآمد ملی

• ارزش کل: درآمـد ملی مجموع ارزش اقتصادی همه کالاها و خدمات را نشان می‌دهد.
• توزیع درآمد: نحوه توزیع درآمد بین بخش‌ها و افراد مختلف را روشن می‌سازد.
• شاخص سلامت اقتصادی: درآمـد ملی یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی وضعیت اقتصادی کشور و سطح زندگی مردم است.

کاربرد درآمد ملی 

داده‌های درآمد ملی در تحلیل‌های اقتصادی و سیاست‌گذاری نقش مهمی دارند. برای مثال:

• تحلیل چرخه‌های اقتصادی: تغییرات درآمد ملی می‌تواند نشان‌دهنده مراحل مختلف چرخه اقتصادی (رونق، رکود، بهبود) باشد.
• برنامه‌ریزی توسعه: دولت‌ها از درآمد ملی برای شناسایی بخش‌های اقتصادی که نیاز به سرمایه‌گذاری یا اصلاح دارند، استفاده می‌کنند.
• مقایسه قدرت اقتصادی: درآمد ملی سرانه یکی از معیارهای اصلی برای دسته‌بندی کشورها به‌عنوان توسعه‌یافته، در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته است.

انواع درآمد ملی

درآمد ملی به اشکال مختلفی بیان می‌شود که هر یک جنبه خاصی از اقتصاد را نشان می‌دهند:

1. تولید ناخالص داخلی (GDP): مجموع ارزش کالاها و خدمات نهایی تولیدشده در داخل مرزهای یک کشور، بدون توجه به ملیت عوامل تولید.
2. تولید ناخالص ملی (GNP): مجموع ارزش کالاها و خدمات تولیدشده توسط اتباع یک کشور، چه در داخل و چه در خارج از کشور.
3. درآمد ملی خالص (NNI): درآمد ملی پس از کسر استهلاک از تولید ناخالص ملی.
4. درآمد شخصی (PI): درآمدی که به افراد یا خانوارها می‌رسد، پس از کسر مالیات‌های مستقیم و افزودن پرداخت‌های انتقالی.
5. درآمد قابل تصرف (DI): درآمدی که پس از کسر مالیات‌ها برای مصرف یا پس‌انداز در دسترس خانوارها قرار می‌گیرد.

اجزای درآمد ملی

درآمـد ملی از مجموع درآمدهایی تشکیل شده که به عوامل تولید پرداخت می‌شود. این عوامل عبارتند از:

1. دستمزد (Wages and Salaries): درآمدی که کارگران و کارکنان در ازای نیروی کار خود دریافت می‌کنند.
2. اجاره (Rent): درآمدی که از مالکیت زمین و مستغلات به دست می‌آید.
3. بهره (Interest): درآمدی که از وام دادن سرمایه یا سپرده‌گذاری دریافت می‌شود.
4. سود (Profit): درآمدی که صاحبان بنگاه‌ها و شرکت‌ها بعد از کسر هزینه‌ها کسب می‌کنند.

شاخص‌های مرتبط با درآمد ملی

برای سنجش دقیق‌تر درآمد ملی، چند شاخص و اصطلاح اقتصادی به کار می‌رود:

تولید ناخالص داخلی (GDP)

مجموع ارزش کالاها و خدمات نهایی تولید شده در داخل مرزهای یک کشور، بدون توجه به ملیت تولیدکنندگان. این شاخص فقط فعالیت‌های اقتصادی داخل کشور را در بر می‌گیرد.

تولید ناخالص ملی (GNP)

مجموع ارزش کالاها و خدماتی که توسط مردم یک کشور تولید می‌شود، چه در داخل کشور باشند و چه در خارج از کشور. تفاوت اصلی آن با GDP در این است که GNP شامل درآمد اتباع کشور از خارج نیز می‌شود.

فرمول کلی: GNP = GDP + درآمد خالص عوامل از خارج

درآمد خالص ملی (NNI)

اگر از GNP مقدار استهلاک سرمایه را کم کنیم، به درآمد خالص ملی می‌رسیم. این شاخص نشان می‌دهد که چقدر درآمد واقعی تولید شده بدون در نظر گرفتن فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات.

درآمد شخصی (Personal Income)

مجموع درآمدی که به افراد جامعه تعلق می‌گیرد، شامل درآمدهایی که بدون مشارکت فعالانه به دست می‌آیند مانند مستمری یا یارانه.

درآمد قابل تصرف (Disposable Income)

مقدار درآمدی که پس از کسر مالیات‌ها در اختیار افراد باقی می‌ماند و می‌توانند آن را صرف مصرف یا پس‌انداز کنند.

روش‌های محاسبه درآمد ملی

ای محاسبه درآمد ملی، سه روش اصلی وجود دارد که هر یک از منظر متفاوتی به اقتصاد نگاه می‌کنند:

1. روش تولیدی (Production Approach)

در این روش، درآمد ملی با محاسبه مجموع ارزش افزوده تولیدشده توسط تمام بخش‌های اقتصادی در یک کشور به دست می‌آید. ارزش افزوده به معنای ارزشی است که هر واحد تولیدی (مانند یک شرکت یا صنعت) به ارزش مواد اولیه یا کالاهای واسطه‌ای که استفاده می‌کند، اضافه می‌کند.

فرمول کلی روش تولیدی: درآمد ملی = مجموع ارزش افزوده تمام بخش‌های اقتصادی

مراحل محاسبه:

• ارزش کل تولید (محصولات و خدمات نهایی) در هر بخش اقتصادی محاسبه می‌شود.

• ارزش کالاها و خدمات واسطه‌ای (که در تولید کالاهای دیگر استفاده می‌شوند) کسر می‌شود تا از شمارش مضاعف جلوگیری شود.

• نتیجه، تولید ناخالص داخلی (GDP) به قیمت بازار است که با کسر استهلاک (Depreciation) و تنظیم مالیات‌ها و یارانه‌ها، به درآمد ملی تبدیل می‌شود.

2. روش درآمدی (Income Approach)

در این روش، درآمد ملی با جمع‌آوری تمام درآمدهای کسب‌شده توسط عوامل تولید در یک اقتصاد محاسبه می‌شود. این درآمدها شامل موارد زیر هستند:

• دستمزدها و حقوق: درآمدی که به نیروی کار پرداخت می‌شود.

• اجاره: درآمدی که از مالکیت زمین یا دارایی‌های دیگر به دست می‌آید.

• بهره: درآمدی که از سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مالی یا فیزیکی حاصل می‌شود.

• سود: درآمدی که کارآفرینان یا شرکت‌ها از فعالیت‌های تولیدی خود کسب می‌کنند.

فرمول کلی روش درآمدی: درآمد ملی = دستمزدها + اجاره + بهره + سود

برای محاسبه دقیق، باید درآمدهای انتقالی (مانند یارانه‌های دولتی یا پرداخت‌های تأمین اجتماعی) از محاسبات حذف شوند، زیرا این درآمدها نتیجه تولید مستقیم نیستند.

3. روش مخارجی (Expenditure Approach)

در این روش، درآمد ملی با محاسبه مجموع مخارج انجام‌شده برای خرید کالاها و خدمات نهایی در اقتصاد به دست می‌آید. این مخارج شامل موارد زیر هستند:

• مصرف خانوارها (C): هزینه‌های خانوارها برای خرید کالاها و خدمات.
• سرمایه‌گذاری (I): هزینه‌های انجام‌شده توسط شرکت‌ها برای خرید تجهیزات، ماشین‌آلات یا ساخت‌وساز.
• مخارج دولتی (G): هزینه‌های دولت برای ارائه خدمات عمومی یا خرید کالاها.
• صادرات خالص (NX): ارزش صادرات منهای ارزش واردات.

فرمول کلی روش مخارجی: درآمد ملی = C + I + G + (X – M)

در این فرمول، X نشان‌دهنده صادرات و M نشان‌دهنده واردات است. برای تبدیل تولید ناخالص داخلی (GDP) به درآمد ملی، باید استهلاک و مالیات‌های غیرمستقیم (مانند مالیات بر ارزش افزوده) کسر و یارانه‌ها اضافه شوند.

عوامل مؤثر بر درآمد ملی

عوامل متعددی می‌توانند بر سطح و رشد درآمـد ملی یک کشور تأثیر بگذارند، از جمله:

• منابع طبیعی: وفور و بهره‌برداری مؤثر از منابع طبیعی می‌تواند به افزایش درآمد ملی کمک کند.
• سرمایه فیزیکی: وجود و انباشت سرمایه فیزیکی (مانند ماشین‌آلات، تجهیزات و زیرساخت‌ها) نقش مهمی در افزایش تولید و درآمـد ملی دارد.
• نیروی کار: اندازه، مهارت و بهره‌وری نیروی کار از عوامل کلیدی در تعیین سطح درآمد ملی است.
• فناوری: پیشرفت‌های فناوری و نوآوری می‌توانند بهره‌وری عوامل تولید را افزایش داده و در نتیجه درآمد ملی را بالا ببرند.
• سرمایه انسانی: سطح آموزش، سلامت و مهارت‌های جمعیت یک کشور به طور قابل توجهی بر ظرفیت تولید و درآمد ملی تأثیر می‌گذارد.
• نهادها و سیاست‌ها: وجود نهادهای کارآمد، قوانین و مقررات مناسب، ثبات سیاسی و اقتصادی، و سیاست‌های حمایتی از تولید و سرمایه‌گذاری از عوامل مهم در رشد درآمـد ملی هستند.
• تجارت بین‌الملل: صادرات و واردات کالاها و خدمات می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر درآمـد ملی داشته باشند.
• سرمایه‌گذاری خارجی: جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به افزایش تولید، انتقال فناوری و رشد درآمـد ملی کمک کند.

محدودیت‌های درآمد ملی

با وجود اهمیت درآمد ملی، این شاخص محدودیت‌هایی نیز دارد:

• عدم توجه به توزیع درآمد: درآمد ملی نشان‌دهنده میانگین درآمد است و اطلاعاتی درباره نابرابری درآمدی یا توزیع ثروت ارائه نمی‌دهد.
• نادیده گرفتن فعالیت‌های غیربازاری: فعالیت‌هایی مانند کارهای خانگی یا تولیدات غیررسمی در محاسبات درآمد ملی وارد نمی‌شوند.
• عدم توجه به کیفیت زندگی: درآمد ملی به‌تنهایی نمی‌تواند جنبه‌هایی مانند سلامت، آموزش، محیط زیست یا اوقات فراغت را نشان دهد.
• تفاوت‌های قیمتی بین کشورها: مقایسه درآمد ملی بین کشورها بدون تنظیم تفاوت‌های قیمتی (مانند استفاده از برابری قدرت خرید) می‌تواند گمراه‌کننده باشد.
• تأثیر فعالیت‌های مخرب: فعالیت‌هایی مانند تولید تسلیحات یا تخریب محیط زیست ممکن است به افزایش درآمد ملی منجر شوند، اما لزوماً به بهبود رفاه اجتماعی کمک نمی‌کنند.

جریان دایره‌ای درآمد ملی

جریان دایره‌ای درآمـد ملی، حرکت مداوم پول، کالا و خدمات را در یک اقتصاد توصیف می‌کند. این چرخه شامل خانوارها، شرکت‌ها و دولت است که هر کدام در تولید، درآمدزایی و مصرف نقش دارند.

درآمد ملی (NI) چگونه از GNP به دست می‌آید؟

درآمـد ملی از طریق کسر موارد زیر از تولید خالص ملی (NNP) به دست می‌آید:

• مالیات‌های غیرمستقیم: مالیات‌هایی که به طور مستقیم بر درآمد یا سود وضع نمی‌شوند، بلکه بر کالاها و خدمات اعمال می‌گردند (مانند مالیات بر ارزش افزوده).
• پرداخت‌های انتقالی تجاری: پرداخت‌هایی که در ازای تولید کالا یا خدمتی انجام نمی‌شوند (مانند کمک‌های بلاعوض به افراد یا سازمان‌ها).
• مازاد جاری سازمان‌های دولتی: تفاوت بین درآمدها و هزینه‌های جاری بخش دولتی.
• اشتباهات آماری: ناشی از نقص در جمع‌آوری و پردازش داده‌ها.
• یارانه‌ها: کمک‌های مالی دولت به تولیدکنندگان که باعث کاهش هزینه تولید و قیمت کالاها می‌شود.

درآمد ملی در ایران

در ایران، درآمـد ملی معمولاً توسط بانک مرکزی و مرکز آمار ایران محاسبه می‌شود. این محاسبات شامل تولید ناخالص داخلی (GDP)، تولید ناخالص ملی (GNP) و درآمد خالص ملی است. اقتصاد ایران به دلیل وابستگی به درآمدهای نفتی، ویژگی‌های خاصی دارد که بر محاسبه و تحلیل درآمد ملی تأثیر می‌گذارد:

• نوسانات قیمت نفت: درآمد ملی ایران به شدت تحت تأثیر قیمت جهانی نفت است.
• اقتصاد غیررسمی: بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های اقتصادی در ایران غیررسمی است که ممکن است در آمارها منعکس نشود.
• تورم بالا: تورم مزمن در ایران باعث تفاوت زیاد بین درآمد ملی اسمی و واقعی می‌شود.
• تحریم‌ها: محدودیت‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها بر تولید و درآمد ملی اثر منفی دارد.

درآمـد ملی در ایران و مقایسه با سایر کشورها

در ایران، درآمـد ملی تحت تأثیر عوامل زیر است:

• نوسانات قیمت نفت
• تحریم‌های بین‌المللی
• تورم و بیکاری بالا
• وابستگی به درآمدهای نفتی

مقایسه با کشورهای دیگر:

• کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا، آلمان و ژاپن درآمد ملی بالاتری دارند زیرا دارای صنایع پیشرفته و تنوع اقتصادی هستند.
• کشورهای نفتی مانند عربستان و نروژ درآمد ملی بالایی دارند اما وابستگی به نفت باعث نوسانات شدید می‌شود.

تفاوت بین درآمد ملی اسمی و واقعی

• درآمد ملی اسمی: درآمدی است که بر اساس قیمت‌های جاری (بدون تعدیل تورم) محاسبه می‌شود.

• درآمد ملی واقعی: درآمدی است که با در نظر گرفتن تغییرات سطح عمومی قیمت‌ها (تورم یا کاهش قیمت‌ها) محاسبه می‌شود و بنابراین معیار دقیق‌تری برای مقایسه در طول زمان است.

تفاوت درآمد ملی با تولید ناخالص داخلی (GDP)

در جدول زیر تفاوت‌های اصلی این دو شاخص آمده است:

تفاوت درآمد ملی با سایر مفاهیم مرتبط

درآمد ملی اغلب با مفاهیم دیگری مانند تولید ناخالص داخلی (GDP)، تولید ناخالص ملی (GNP) و تولید خالص ملی (NNP) اشتباه گرفته می‌شود. تفاوت‌های کلیدی این مفاهیم عبارتند از:

• تولید ناخالص داخلی (GDP): ارزش بازاری کل کالاها و خدمات نهایی تولید شده در محدوده جغرافیایی یک کشور، صرف نظر از ملیت تولیدکنندگان.
• تولید ناخالص ملی (GNP): کل درآمد کسب‌شده توسط اتباع یک کشور، صرف نظر از محل جغرافیایی فعالیت اقتصادی (در داخل یا خارج کشور).
• تولید خالص ملی (NNP): معادل GNP منهای استهلاک (کاهش ارزش سرمایه‌های مصرفی در طول دوره تولید).
• درآمد ملی (NI): معادل NNP منهای مالیات‌های غیرمستقیم خالص. درآمد ملی بر اساس پرداخت‌ها به عوامل تولید محاسبه می‌شود.

به عبارت دیگر:

1. GDP → معیار مکان جغرافیایی تولید.
2. GNP → معیار ملیت تولیدکنندگان (شامل درآمد خالص از خارج).
3. NNP → معیار خالص‌سازی از استهلاک (GNP – استهلاک).
4. NI → معیار خالص‌سازی از استهلاک و مالیات‌های غیرمستقیم (NNP – مالیات غیرمستقیم خالص).

نتیجه‌گیری

درآمـد ملی تصویری کلی از وضعیت اقتصادی یک کشور ارائه می‌دهد و یکی از پایه‌های تصمیم‌گیری در سیاست‌گذاری اقتصادی است. این شاخص به ما می‌گوید که کشور در طول یک سال چه مقدار تولید داشته، مردم چقدر درآمد داشته‌اند و اقتصاد در چه جهتی حرکت می‌کند.

با این حال، برای تحلیل جامع‌تر شرایط یک کشور، نباید فقط به درآمد ملی اکتفا کرد. باید شاخص‌هایی مانند توزیع درآمد، شاخص‌های رفاه اجتماعی، نرخ بیکاری، تورم، سلامت عمومی و آموزش نیز در نظر گرفته شوند.

سوالات متداول

۱. درآمـد ملی دقیقاً به چه معناست؟

درآمـد ملی مجموع کل درآمدهایی است که مردم یک کشور در طول یک سال از تولید کالا و خدمات نهایی به دست می‌آورند. این شامل حقوق، سود، اجاره و بهره است.

۲. آیا درآمـد ملی با تولید ناخالص داخلی (GDP) یکسان است؟

خیر. تولید ناخالص داخلی فقط به تولیدات داخل کشور مربوط می‌شود، اما درآمد ملی درآمدهای حاصل از تولیدات اتباع کشور در داخل و خارج از کشور را در بر می‌گیرد.

۳. چرا درآمـد ملی اهمیت دارد؟

درآمـد ملی یکی از شاخص‌های اصلی برای سنجش سلامت اقتصادی یک کشور، سطح رفاه مردم، رشد اقتصادی و پایه تصمیم‌گیری در سیاست‌های اقتصادی است.

۴. درآمد ملی چطور محاسبه می‌شود؟

سه روش برای محاسبه درآمـد ملی وجود دارد:

• روش تولید (ارزش کالا و خدمات نهایی)
• روش درآمدی (جمع درآمدهای عوامل تولید)
• روش هزینه‌ای (جمع کل مخارج مصرفی، سرمایه‌گذاری، دولت و صادرات خالص)

۵. آیا درآمـد ملی فقط شامل پول نقد است؟

نه. درآمـد ملی شامل تمام انواع درآمد (نقدی یا غیرنقدی) است که به عوامل تولید تعلق می‌گیرد، حتی اگر به صورت غیرمستقیم دریافت شود.

۶. تفاوت تولید ناخالص ملی (GNP) و درآمد ملی چیست؟

تولید ناخالص ملی (GNP) ارزش کل تولیدات اتباع کشور در داخل و خارج است، اما درآمد ملی نسخه خالص GNP پس از کسر استهلاک سرمایه است.

۷. چه عواملی بر افزایش یا کاهش درآمـد ملی تأثیر می‌گذارند؟

مواردی مانند سرمایه‌گذاری، بهره‌وری نیروی کار، سیاست‌های دولتی، صادرات، ثبات سیاسی و سطح آموزش تأثیر مستقیم بر درآمـد ملی دارند.

۸. آیا درآمـد ملی شاخص خوبی برای رفاه مردم است؟

تا حدی. درآمـد ملی میانگینی از درآمد را نشان می‌دهد، اما توزیع آن را مشخص نمی‌کند. ممکن است درآمد ملی بالا باشد ولی نابرابری زیادی در جامعه وجود داشته باشد.

۹. آیا فعالیت‌های غیررسمی در محاسبه درآمد ملی لحاظ می‌شوند؟

معمولاً نه. فعالیت‌های زیرزمینی، غیررسمی یا بدون ثبت رسمی در محاسبات درآمد ملی گنجانده نمی‌شوند و این یکی از محدودیت‌های آن است.

۱۰. از درآمـد ملی چه استفاده‌هایی می‌شود؟

برای سنجش رشد اقتصادی، تدوین سیاست‌های مالی، تصمیم‌گیری درباره مالیات‌ها و یارانه‌ها، مقایسه وضعیت اقتصادی کشورها و تحلیل برنامه‌ریزی‌های توسعه.