پاداش ریسک‌زدایی شده Risk-Adjusted Return

پاداش ریسک‌زدایی شده (Risk-Adjusted Return) یکی از مفاهیم کلیدی در حوزه مالی و سرمایه‌گذاری است که به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا بازده یک سرمایه‌گذاری را با در نظر گرفتن سطح ریسک مرتبط با آن ارزیابی کنند. این مفهوم به تحلیلگران و سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا عملکرد واقعی یک دارایی، سبد سرمایه‌گذاری یا استراتژی را با توجه به میزان ریسکی که برای دستیابی به آن بازده متحمل شده‌اند، مقایسه کنند.

پاداش ریسک‌زدایی‌شده به بازده‌ای اشاره دارد که پس از تعدیل برای ریسک مرتبط با یک سرمایه‌گذاری محاسبه می‌شود. به عبارت دیگر، این معیار نشان می‌دهد که یک سرمایه‌گذاری چه مقدار بازده در ازای هر واحد ریسک تولید کرده است. این مفهوم به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیم بگیرند آیا بازده به‌دست‌آمده ارزش ریسک‌های متحمل‌شده را دارد یا خیر.

در دنیای واقعی، سرمایه‌گذاری‌هایی که بازده بالاتری دارند، معمولاً با ریسک بیشتری همراه هستند. بنابراین، صرفاً مقایسه بازده خام (Raw Return) بدون در نظر گرفتن ریسک می‌تواند گمراه‌کننده باشد. پاداش ریسک‌زدایی‌شده این مشکل را برطرف می‌کند و معیاری منصفانه‌تر برای مقایسه سرمایه‌گذاری‌های مختلف ارائه می‌دهد. در ادامه، این مفهوم به‌طور جامع و با جزئیات بررسی می‌شود.

درک بهتر پاداش ریسک‌زدایی شده

این معیار، سود کسب‌شده توسط سرمایه‌گذاری را در مقایسه با مقدار ریسکی که در طول یک دوره زمانی ایجاد شده، می‌سنجد. اگر چند سرمایه‌گذاری بازدهی مشابه داشته باشند، سرمایه‌گذاری با ریسک کمتر، بازده تعدیل‌شده بهتری خواهد داشت. تحلیلگران برای مقایسه عملکرد صندوق‌های پوششی یا مشاوران مالی از نسبت MAR هم استفاده می‌کنند.

برخی معیارهای رایج سنجش ریسک شامل آلفا، بتا، R² (آر-اسکوئر)، انحراف معیار و نسبت شارپ است. هنگام مقایسه چند سرمایه‌گذاری، باید از یک معیار یکسان استفاده شود تا مقایسه دقیق‌تری صورت گیرد.

🔵 نکته مهم:
انواع مختلف سنجش ریسک، نتایج تحلیلی متفاوتی به دست می‌دهند، بنابراین باید مشخص باشد که از کدام معیار استفاده شده است.

چرا پاداش ریسک زدایی شده مهم است؟

درک و محاسبه پاداش ریسک زدایی شده به دلایل مختلف برای سرمایه گذاران و مدیران مالی اهمیت دارد:

• مقایسه بهتر سرمایه گذاری ها: به سرمایه گذاران اجازه می دهد تا عملکرد سرمایه گذاری های مختلف را با در نظر گرفتن سطح ریسک آنها به طور عادلانه مقایسه کنند. بدون در نظر گرفتن ریسک، مقایسه صرفاً بر اساس بازدهی می تواند گمراه کننده باشد.
• تصمیم گیری آگاهانه تر: با ارزیابی پاداش ریسک زدایی شده، سرمایه گذاران می توانند تصمیمات آگاهانه تری در مورد تخصیص سرمایه خود بگیرند و سرمایه گذاری هایی را انتخاب کنند که با تحمل ریسک و اهداف مالی آنها همخوانی داشته باشد.
• ارزیابی عملکرد مدیران سرمایه گذاری: این معیار به ارزیابی عملکرد مدیران صندوق ها و پرتفوی ها کمک می کند. یک مدیر خوب باید بتواند بازدهی بالاتری نسبت به سطح ریسک پذیرفته شده ایجاد کند.
• ساخت پرتفوی متعادل: در مدیریت پرتفوی، در نظر گرفتن پاداش ریسک زدایی شده به ایجاد پرتفوی های متنوع و متعادل کمک می کند که ریسک را کاهش داده و بازدهی مناسبی ارائه دهند.
• شناسایی فرصت های سرمایه گذاری جذاب: گاهی اوقات، سرمایه گذاری هایی که در نگاه اول بازدهی متوسطی دارند، ممکن است با در نظر گرفتن ریسک پایین آنها، پاداش ریسک زدایی شده بالاتری داشته باشند و به عنوان فرصت های جذاب شناسایی شوند.

اهمیت پاداش ریسک‌زدایی‌شده

• مقایسه منصفانه‌تر: سرمایه‌گذاری‌های مختلف (مانند سهام، اوراق قرضه، املاک و مستغلات) دارای سطوح ریسک متفاوتی هستند. پاداش ریسک‌زدایی‌شده امکان مقایسه عملکرد این سرمایه‌گذاری‌ها را با در نظر گرفتن ریسک فراهم می‌کند.
• تصمیم‌گیری بهتر: سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از این معیار، سرمایه‌گذاری‌هایی را انتخاب کنند که بهترین تعادل بین بازده و ریسک را ارائه می‌دهند.
• مدیریت ریسک: این معیار به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا درک بهتری از میزان ریسک مرتبط با سبد سرمایه‌گذاری خود داشته باشند و در صورت لزوم، استراتژی‌های کاهش ریسک را اعمال کنند.
• ارزیابی عملکرد مدیران صندوق: در مدیریت صندوق‌های سرمایه‌گذاری، پاداش ریسک‌زدایی‌شده معیاری برای سنجش عملکرد مدیران است، زیرا نشان می‌دهد که آیا بازده بالا نتیجه استراتژی موفق بوده یا صرفاً نتیجه پذیرش ریسک بیش از حد.

شاخص‌های کلیدی برای اندازه‌گیری بازده تعدیل‌شده بر اساس ریسک

چندین شاخص مالی وجود دارد که به اندازه‌گیری بازده تعدیل‌شده بر اساس ریسک در بازارهای عمومی کمک می‌کند. هر یک از این شاخص‌ها تمرکز خاصی دارند، اما هدف همه‌ی آن‌ها ارائه تصویری شفاف‌تر از عملکرد سرمایه‌گذاری است.

نسبت شارپ (Sharpe Ratio)

یکی از رایج‌ترین شاخص‌هاست که بازده اضافی (فراتر از نرخ بازده بدون ریسک) را نسبت به هر واحد از ریسک اندازه می‌گیرد. در اینجا ریسک بر اساس انحراف معیار بازده سرمایه‌گذاری تعریف می‌شود. نسبت شارپ بالاتر نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری بازده تعدیل‌شده بهتری نسبت به ریسک ارائه داده است.

نسبت سورتینو (Sortino Ratio)

نسبت سورتینو نیز بازده اضافی نسبت به ریسک را اندازه می‌گیرد، اما فقط روی ریسک منفی (کاهش‌ها) تمرکز دارد. این شاخص با در نظر گرفتن فقط انحرافات منفی از میانگین، تصویری دقیق‌تر از عملکرد سرمایه‌گذاری در شرایط نامطلوب ارائه می‌دهد و نوسانات مثبت را نادیده می‌گیرد.

نسبت ترینور (Treynor Ratio)

این نسبت بازده اضافی سرمایه‌گذاری را نسبت به بتای آن (حساسیت به نوسانات بازار کلی) مقایسه می‌کند. این شاخص به ویژه برای سرمایه‌گذارانی مفید است که می‌خواهند ببینند یک دارایی نسبت به ریسک سیستماتیک یا ریسک بازار، چقدر خوب عمل کرده است.

آلفا (Alpha)

آلفا، میزان عملکرد یک سرمایه‌گذاری را در مقایسه با یک شاخص یا معیار بازار اندازه می‌گیرد. آلفای مثبت نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری بهتر از معیار خود عمل کرده و ریسک را در نظر گرفته است، در حالی که آلفای منفی از عملکرد ضعیف‌تر نسبت به معیار خبر می‌دهد.

روش‌های محاسبه پاداش ریسک‌زدایی‌شده

برای محاسبه پاداش ریسک‌زدایی‌شده، چندین معیار و نسبت مالی وجود دارد که هر یک جنبه‌های خاصی از ریسک و بازده را مورد توجه قرار می‌دهند. در ادامه، مهم‌ترین این معیارها توضیح داده شده‌اند:

1. نسبت شارپ (Sharpe Ratio)

نسبت شارپ یکی از پرکاربردترین معیارهای پاداش ریسک‌زدایی‌شده است که توسط ویلیام اف. شارپ توسعه یافت. این نسبت، بازده اضافی (Excess Return) یک سرمایه‌گذاری را نسبت به نرخ بدون ریسک (Risk-Free Rate) به انحراف معیار بازده (که معیاری برای ریسک است) تقسیم می‌کند.

فرمول:[ \text{Sharpe Ratio} = \frac{R_p – R_f}{\sigma_p} ]

• (R_p): بازده مورد انتظار سبد سرمایه‌گذاری یا دارایی

• (R_f): نرخ بازده بدون ریسک (مانند بازده اوراق خزانه‌داری)

• (\sigma_p): انحراف معیار بازده سبد (معیار ریسک)

تفسیر:

• نسبت شارپ بالاتر نشان‌دهنده عملکرد بهتر با توجه به ریسک است.
• اگر نسبت شارپ منفی باشد، نشان‌دهنده عملکرد ضعیف‌تر از نرخ بدون ریسک است.

مثال:فرض کنید یک سبد سرمایه‌گذاری سالانه 12% بازده دارد، نرخ بدون ریسک 2% است و انحراف معیار بازده سبد 15% است. نسبت شارپ به صورت زیر محاسبه می‌شود: [ \text{Sharpe Ratio} = \frac{12% – 2%}{15%} = \frac{10%}{15%} \approx 0.67 ] این عدد نشان می‌دهد که به ازای هر واحد ریسک، سبد 0.67 واحد بازده اضافی تولید کرده است.

2. نسبت سورتینو (Sortino Ratio)

نسبت سورتینو نسخه اصلاح‌شده نسبت شارپ است که تنها ریسک نزولی (Downside Risk) را در نظر می‌گیرد، یعنی نوساناتی که منجر به زیان می‌شوند. این معیار برای سرمایه‌گذارانی که بیشتر نگران ضررهای احتمالی هستند، مناسب‌تر است.

فرمول:[ \text{Sortino Ratio} = \frac{R_p – R_f}{\sigma_d} ]

• (\sigma_d): انحراف معیار بازده‌های منفی (ریسک نزولی)

تفسیر:

• مشابه نسبت شارپ، عدد بالاتر نشان‌دهنده عملکرد بهتر است.
• این معیار به‌ویژه برای سرمایه‌گذاری‌هایی با توزیع بازده نامتقارن مفید است.

3. نسبت ترینور (Treynor Ratio)

نسبت ترینور بازده اضافی را نسبت به ریسک سیستماتیک (Systematic Risk) یا بتا ((\beta)) یک سبد سرمایه‌گذاری اندازه‌گیری می‌کند. این معیار برای ارزیابی عملکرد سبدهایی که بخشی از یک پرتفوی متنوع هستند، مناسب است.

فرمول:[ \text{Treynor Ratio} = \frac{R_p – R_f}{\beta_p} ]

• (\beta_p): بتای سبد، که حساسیت آن را نسبت به بازار نشان می‌دهد.

تفسیر:

• نسبت ترینور بالاتر نشان‌دهنده بازده بهتر به ازای ریسک سیستماتیک است.
• این معیار بیشتر برای سبدهای متنوع استفاده می‌شود، زیرا ریسک غیرسیستماتیک (Unsystematic Risk) را نادیده می‌گیرد.

4. آلفا (Alpha)

آلفا معیاری است که بازده اضافی یک سرمایه‌گذاری را نسبت به بازده مورد انتظار بر اساس مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای (CAPM) نشان می‌دهد. آلفا نشان‌دهنده ارزش افزوده‌ای است که مدیر سبد یا استراتژی سرمایه‌گذاری ایجاد کرده است.

فرمول:[ \alpha = R_p – [R_f + \beta_p (R_m – R_f)] ]

• (R_m): بازده بازار

تفسیر:

• آلفای مثبت نشان‌دهنده عملکرد بهتر از بازار است.

• آلفای منفی نشان‌دهنده عملکرد ضعیف‌تر از انتظار است.

5. نسبت اطلاعات (Information Ratio)

این نسبت عملکرد یک سبد سرمایه‌گذاری را نسبت به یک شاخص مرجع (مانند شاخص بورس) با در نظر گرفتن ریسک ردیابی (Tracking Error) ارزیابی می‌کند.

فرمول:[ \text{Information Ratio} = \frac{R_p – R_b}{\sigma_{p-b}} ]

(R_b): بازده شاخص مرجع

(\sigma_{p-b}): انحراف معیار تفاوت بازده سبد و شاخص (ریسک ردیابی)

تفسیر:

• نسبت اطلاعات بالاتر نشان‌دهنده توانایی مدیر در ایجاد بازده اضافی با ثبات بیشتر است.

عوامل مؤثر بر پاداش ریسک‌زدایی‌شده

1. ریسک بازار: نوسانات کلی بازار می‌تواند بر بازده و ریسک سرمایه‌گذاری‌ها تأثیر بگذارد.
2. نوع دارایی: دارایی‌های مختلف (سهام، اوراق قرضه، کالاها) سطوح ریسک متفاوتی دارند.
3. افق زمانی: سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت معمولاً ریسک متفاوتی نسبت به کوتاه‌مدت دارند.
4. تنوع‌بخشی (Diversification): تنوع‌بخشی می‌تواند ریسک غیرسیستماتیک را کاهش دهد و پاداش ریسک‌زدایی‌شده را بهبود بخشد.
5. نرخ بدون ریسک: تغییرات در نرخ بهره یا بازده اوراق بدون ریسک بر محاسبات تأثیر می‌گذارد.

مثال واقعی ساده

فرض کن دو صندوق سرمایه‌گذاری وجود دارد:

در نگاه اول شاید فکر کنی صندوق ب بهتر است چون بازده بالاتری دارد (۲۰٪ در مقابل ۱۵٪).
اما وقتی ریسک را در نظر بگیریم می‌بینیم که صندوق الف با ریسک خیلی کمتر به بازده خوبی رسیده است.
نسبت شارپ یا سایر معیارهای پاداش ریسک‌زدایی شده ممکن است نشان دهند که در واقع صندوق الف انتخاب بهتری است، چون نسبت سود به ریسک بالاتری دارد.

محدودیت های معیارهای پاداش ریسک زدایی شده

در حالی که معیارهای پاداش ریسک زدایی شده ابزارهای مفیدی هستند، مهم است که محدودیت های آنها را نیز در نظر بگیرید:

• اتکا به داده های تاریخی: بسیاری از این معیارها بر اساس داده های بازدهی و ریسک گذشته محاسبه می شوند و ممکن است پیش بینی کننده دقیقی از عملکرد آینده نباشند.
• فرض نرمال بودن توزیع بازدهی: برخی از معیارها مانند نسبت شارپ فرض می کنند که توزیع بازدهی نرمال است، در حالی که در واقعیت بازارهای مالی ممکن است توزیع های چوله و کشیده داشته باشند.
• انتخاب نرخ بازده بدون ریسک: انتخاب نرخ بازده بدون ریسک مناسب می تواند بر نتایج محاسبات تأثیر بگذارد. معمولاً از بازده اوراق قرضه دولتی به عنوان نرخ بدون ریسک استفاده می شود، اما این ممکن است همیشه دقیق ترین معیار نباشد.
• تعریف ریسک: معیارهای مختلف، ریسک را به روش های متفاوتی تعریف می کنند (انحراف معیار، بتا، ریسک نزولی). انتخاب معیار مناسب بستگی به دیدگاه سرمایه گذار و ویژگی های سرمایه گذاری دارد.
• قابلیت دستکاری: برخی از معیارها می توانند مورد دستکاری قرار گیرند. به عنوان مثال، مدیران صندوق ممکن است با کاهش نوسانات کوتاه مدت، نسبت شارپ را به طور مصنوعی بالا نشان دهند.

نکات مهم

• همیشه بازده به تنهایی کافی نیست؛ باید ببینیم در قبال چه میزان ریسک این بازده حاصل شده.
• گاهی سرمایه‌گذاری‌های کم‌بازده اما کم‌ریسک (مثل اوراق قرضه دولتی) از سرمایه‌گذاری‌های پرریسک ولی پر بازده ارزشمندتر هستند.
• در دنیای واقعی، ترکیبی از چند معیار پاداش ریسک‌زدایی شده برای ارزیابی استفاده می‌شود، نه فقط یک شاخص.

جمع‌بندی

پاداش ریسک‌زدایی‌شده ابزاری قدرتمند برای ارزیابی عملکرد سرمایه‌گذاری‌ها با در نظر گرفتن ریسک است. معیارهایی مانند نسبت شارپ، سورتینو، ترینور، آلفا و نسبت اطلاعات به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.

با این حال، این معیارها محدودیت‌هایی دارند و باید در کنار سایر عوامل (مانند اهداف سرمایه‌گذاری، افق زمانی و تحمل ریسک) مورد استفاده قرار گیرند. درک صحیح این مفهوم می‌تواند به سرمایه‌گذاران کمک کند تا سبد سرمایه‌گذاری خود را بهینه کرده و به اهداف مالی خود دست یابند.

سوالات متداول 

۱. پاداش ریسک‌زدایی شده یعنی چه؟

پاداش ریسک‌زدایی شده یعنی ارزیابی میزان سود یا بازدهی یک سرمایه‌گذاری نسبت به ریسکی که برای کسب آن بازدهی پذیرفته شده است. این معیار کمک می‌کند کیفیت واقعی سود را بررسی کنیم.

۲. چرا پاداش ریسک‌زدایی شده مهم است؟

زیرا فقط دیدن بازدهی خالص بدون درنظر گرفتن ریسک می‌تواند گمراه‌کننده باشد. پاداش ریسک‌زدایی شده نشان می‌دهد کدام سرمایه‌گذاری به‌طور موثرتر و ایمن‌تر سود ایجاد کرده است.

۳. چه شاخص‌هایی برای محاسبه‌ی پاداش ریسک‌زدایی شده وجود دارد؟

مهم‌ترین شاخص‌ها عبارتند از:

• نسبت شارپ (Sharpe Ratio)
• نسبت سورتینو (Sortino Ratio)
• نسبت ترینر (Treynor Ratio)
• آلفای جنسن (Jensen’s Alpha)

۴. نسبت شارپ دقیقاً چه چیزی را نشان می‌دهد؟

نسبت شارپ میزان بازده اضافی کسب‌شده نسبت به هر واحد ریسک (بر مبنای نوسانات بازدهی) را اندازه می‌گیرد. هرچه این نسبت بالاتر باشد، سرمایه‌گذاری بهتر ارزیابی می‌شود.

۵. فرق نسبت شارپ و نسبت سورتینو چیست؟

نسبت شارپ تمام نوسانات (چه صعودی چه نزولی) را در محاسبه‌ی ریسک لحاظ می‌کند، درحالی‌که نسبت سورتینو فقط روی نوسانات منفی (ریسک زیان) تمرکز دارد. بنابراین سورتینو تصویر دقیق‌تری از ریسک واقعی زیان ارائه می‌دهد.

۶. پاداش ریسک‌زدایی شده چه کاربردهایی دارد؟

این مفهوم در مواردی مثل انتخاب سهام، ارزیابی صندوق‌های سرمایه‌گذاری، مدیریت سبد دارایی، و مقایسه‌ی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در شرایط مختلف اقتصادی استفاده می‌شود.

۷. آیا بالاتر بودن بازدهی همیشه به معنی بهتر بودن سرمایه‌گذاری است؟

خیر. ممکن است یک سرمایه‌گذاری بازدهی بالایی داشته باشد ولی ریسک بسیار زیادی هم به همراه داشته باشد. باید دید نسبت بازدهی به ریسک چقدر مناسب است.

۸. آیا امکان دارد یک سرمایه‌گذاری با بازده پایین اما پاداش ریسک‌زدایی شده بالا بهتر باشد؟

بله. اگر یک سرمایه‌گذاری با ریسک بسیار پایین بازده مناسبی ارائه دهد، ممکن است در مقایسه با سرمایه‌گذاری‌های پرریسک، ارزش بالاتری داشته باشد.

۹. پاداش ریسک‌زدایی شده در انتخاب صندوق‌های سرمایه‌گذاری چطور کمک می‌کند؟

با استفاده از این معیار می‌توان صندوق‌هایی را انتخاب کرد که نه تنها بازده خوبی دارند، بلکه در قبال ریسک معقولی این بازده را ایجاد کرده‌اند، یعنی مدیریت بهتری روی دارایی‌ها داشته‌اند.

۱۰. چه سرمایه‌گذارانی باید بیشتر به پاداش ریسک‌زدایی شده توجه کنند؟

همه‌ی سرمایه‌گذاران، به ویژه:

• کسانی که به دنبال حفظ سرمایه‌ی خود هستند (سرمایه‌گذاران محافظه‌کار)
• مدیران صندوق‌های بازنشستگی
• سرمایه‌گذاران نهادی
• افرادی که به مدیریت حرفه‌ای پرتفوی اهمیت می‌دهند.