سود و زیان در قراردادهای آپشن 

قراردادهای آپشن یا اختیار معامله یکی از ابزارهای مالی مشتقه هستند که به دارنده آن حق (نه الزام) خرید یا فروش یک دارایی مشخص را در قیمتی مشخص و تا زمان معینی می‌دهند. در این نوع معاملات، سود و زیان نه‌تنها به جهت حرکت قیمت دارایی پایه بستگی دارد، بلکه به فاکتورهای دیگری مانند قیمت اعمال، پریمیوم (هزینه خرید آپشن)، نوسانات بازار و زمان باقی‌مانده تا سررسید نیز وابسته است.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

مفاهیم پایه

•  قیمت اعمال (Strike Price): قیمتی است که دارنده اختیار می‌تواند دارایی را در آن قیمت بخرد یا بفروشد. این قیمت به‌صورت ثابت در قرارداد درج می‌شود.
• پریمیوم (Premium): مبلغی است که خریدار آپشن برای دریافت حق خرید یا فروش، به فروشنده آپشن پرداخت می‌کند. این مبلغ هزینه اولیه معامله است و روی سود و زیان تأثیر مستقیم دارد.
• تاریخ سررسید (Expiration Date): زمانی است که آپشن منقضی می‌شود و دارنده باید تصمیم بگیرد که از حق خود استفاده کند یا نه.
• دارایی پایه (Underlying Asset): دارایی که قرارداد آپشن بر اساس آن منعقد می‌شود (مثلاً سهام شرکت X).
• قیمت بازار دارایی پایه (Spot Price): قیمت فعلی دارایی پایه در بازار.
• هزینه کمیسیون (Commission): هزینه‌های کارگزاری که برای انجام معاملات آپشن پرداخت می‌شود. در محاسبات دقیق سود و زیان باید در نظر گرفته شود.

اجزای ارزش آپشن

برای درک سود و زیان در آپشن‌ها، ابتدا باید اجزای ارزش یک آپشن را بشناسیم:

1. ارزش ذاتی (Intrinsic Value): تفاوت بین قیمت اعمال و قیمت فعلی دارایی پایه (در صورتی که به نفع دارنده باشد).

   • برای آپشن خرید: ارزش ذاتی = قیمت فعلی دارایی پایه – قیمت اعمال (اگر مثبت باشد، در غیر این صورت صفر).

   • برای آپشن فروش: ارزش ذاتی = قیمت اعمال – قیمت فعلی دارایی پایه (اگر مثبت باشد، در غیر این صورت صفر).

2. ارزش زمانی (Time Value): ارزشی که به دلیل زمان باقی‌مانده تا انقضای قرارداد و احتمال تغییر قیمت دارایی پایه به آپشن تعلق می‌گیرد. ارزش زمانی با نزدیک شدن به تاریخ انقضا کاهش می‌یابد (پدیده‌ای به نام پوسیدگی زمانی یا Theta).

پرمیوم آپشن = ارزش ذاتی + ارزش زمانی

انواع موقعیت‌ها و تأثیر آن بر سود و زیان

در بازار آپشن، چهار حالت کلی برای موقعیت معاملاتی وجود دارد:

1. خرید اختیار خرید (Long Call)

• هدف معامله‌گر: پیش‌بینی افزایش قیمت دارایی پایه.
• حداکثر زیان: محدود به پریمیوم پرداخت‌شده.
• حداکثر سود: نامحدود.

فرمول سود/زیان:

مثال عددی:
فرض کنید یک اختیار خرید سهام با:

• قیمت اعمال: 100 هزار تومان

• پریمیوم: 5 هزار تومان

• قیمت بازار در سررسید: 120 هزار تومان

سود خالص:
(120 – 100 – 5) = 15 هزار تومان سود خالص برای هر سهم.

2. فروش اختیار خرید (Short Call)

• هدف معامله‌گر: پیش‌بینی عدم رشد قیمت یا کاهش آن.
• حداکثر سود: محدود به پریمیوم دریافتی.
• حداکثر زیان: نامحدود (در صورت افزایش شدید قیمت دارایی).

فرمول سود/زیان:

مثال:
همان شرایط بالا، ولی این بار شما فروشنده هستید.
اگر قیمت به 120 برسد:

سود خالص = 5 – (120 – 100) = –15 هزار تومان (زیان)

3. خرید اختیار فروش (Long Put)

• هدف معامله‌گر: پیش‌بینی کاهش قیمت دارایی پایه.
• حداکثر زیان: محدود به پریمیوم.
• حداکثر سود: تا صفر شدن قیمت دارایی.

فرمول سود/زیان:

مثال:
قیمت اعمال: 100
پریمیوم: 4
قیمت بازار: 85

سود = (100 – 85 – 4) = 11 هزار تومان سود خالص

4. فروش اختیار فروش (Short Put)

• هدف معامله‌گر: پیش‌بینی افزایش قیمت یا ثبات آن.
• حداکثر سود: محدود به پریمیوم دریافتی.
• حداکثر زیان: تا صفر شدن قیمت دارایی (قیمت اعمال – صفر).

فرمول سود/زیان:

مثال:
قیمت اعمال: 100
پریمیوم: 6
قیمت بازار: 85

سود = 6 – (100 – 85) = –9 هزار تومان (زیان)

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

مفاهیم مرتبط با سود و زیان

1. Break-Even Point (نقطه سر به سر)

قیمتی است که در آن خریدار آپشن نه سود دارد و نه زیان.

• برای Call: قیمت اعمال + پریمیوم

• برای Put: قیمت اعمال – پریمیوم

2. In the Money / At the Money / Out of the Money

آپشن‌های “In the Money” در سررسید احتمال سوددهی دارند، “Out of the Money” معمولاً بی‌ارزش منقضی می‌شوند.

عوامل مؤثر بر سود و زیان

سود و زیان در معاملات آپشن تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارند:

• قیمت دارایی پایه: تغییرات قیمت دارایی پایه نسبت به قیمت اعمال، تعیین‌کننده اصلی ارزش ذاتی و سودآوری آپشن است.
• پرمیوم: هزینه اولیه‌ای که خریدار پرداخت می‌کند و فروشنده دریافت می‌کند، مستقیماً بر سود و زیان تأثیر می‌گذارد.
• زمان باقی‌مانده تا انقضا: ارزش زمانی با نزدیک شدن به تاریخ انقضا کاهش می‌یابد، که به‌ویژه برای خریداران ریسک ایجاد می‌کند.
• نوسانات بازار (Volatility): افزایش نوسانات ضمنی (Implied Volatility) می‌تواند ارزش آپشن را افزایش دهد، در حالی که کاهش آن ارزش آپشن را کاهش می‌دهد.
• نرخ بهره: تغییرات نرخ بهره بدون ریسک (Rho) می‌تواند بر ارزش آپشن تأثیر بگذارد، به‌ویژه برای آپشن‌های بلندمدت.
• سود تقسیمی: برای آپشن‌های مبتنی بر سهام، پرداخت سود تقسیمی می‌تواند قیمت سهام را کاهش دهد، که بر ارزش آپشن خرید و فروش تأثیر می‌گذارد.

تأثیر ارزش زمانی و نوسانات

علاوه بر قیمت اعمال و قیمت بازار دارایی پایه در تاریخ انقضا، ارزش زمانی (Time Value) و نوسانات ضمنی (Implied Volatility) نیز در طول عمر قرارداد آپشن بر قیمت آن و در نتیجه بر سود یا زیان معاملات تأثیرگذار هستند.

• ارزش زمانی: با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، ارزش زمانی آپشن کاهش می‌یابد. این کاهش به نفع فروشندگان و به ضرر خریداران عمل می‌کند.
• نوسانات ضمنی: افزایش نوسانات ضمنی معمولاً قیمت آپشن‌ها را افزایش می‌دهد (به نفع خریداران و به ضرر فروشندگان) و کاهش آن قیمت آپشن‌ها را کاهش می‌دهد (به ضرر خریداران و به نفع فروشندگان).

معامله‌گران آپشن اغلب به جای نگهداری آپشن تا تاریخ انقضا، قبل از آن اقدام به بستن موقعیت خود می‌کنند. در این صورت، سود یا زیان آن‌ها بر اساس تفاوت بین قیمت خرید و فروش آپشن در آن زمان محاسبه می‌شود.

استراتژی‌های معاملاتی و تأثیر آن‌ها بر سود و زیان

معامله‌گران از استراتژی‌های مختلفی برای بهینه‌سازی سود و کاهش زیان در معاملات آپشن استفاده می‌کنند. برخی از استراتژی‌های رایج عبارت‌اند از:

1. Covered Call

• توضیح: فروش آپشن خرید در حالی که سهام دارایی پایه را در اختیار دارید.
• سود: پرمیوم دریافتی + سود محدود از افزایش قیمت سهام تا قیمت اعمال.
• زیان: اگر قیمت سهام به شدت کاهش یابد، ارزش سهام کاهش می‌یابد، اما پرمیوم دریافتی بخشی از زیان را جبران می‌کند.
• مثال: اگر سهام شما 100 دلار باشد و آپشن خرید با قیمت اعمال 105 دلار و پرمیوم 3 دلار بفروشید، سود شما حداکثر 8 دلار (5 دلار افزایش قیمت + 3 دلار پرمیوم) است، اما زیان در صورت افت شدید سهام می‌تواند قابل‌توجه باشد.

2. Protective Put

• توضیح: خرید آپشن فروش برای محافظت از کاهش ارزش سهام موجود.
• سود: اگر قیمت سهام افزایش یابد، سود سهام منهای پرمیوم پرداختی.
• زیان: اگر قیمت سهام ثابت یا افزایش یابد، زیان محدود به پرمیوم پرداختی است.
• مثال: اگر سهام 100 دلار باشد و آپشن فروش با قیمت اعمال 95 دلار و پرمیوم 4 دلار بخرید، در صورت کاهش قیمت سهام به 80 دلار، سود شما 11 دلار (95 – 80 – 4) است.

3. Straddle

• توضیح: خرید همزمان آپشن خرید و فروش با همان قیمت اعمال و تاریخ انقضا برای بهره‌برداری از نوسانات بزرگ.
• سود: اگر قیمت دارایی پایه به شدت افزایش یا کاهش یابد، سود قابل‌توجهی کسب می‌شود.
• زیان: اگر قیمت دارایی پایه تغییر کمی داشته باشد، زیان محدود به پرمیوم‌های پرداختی است.

4. Spread

• توضیح: خرید و فروش همزمان آپشن‌های مختلف (مانند Bull Spread یا Bear Spread) برای کاهش ریسک.
• سود: محدود به تفاوت بین قیمت‌های اعمال منهای پرمیوم‌ها.
• زیان: محدود به پرمیوم‌های پرداختی.

استراتژی‌های ترکیبی آپشن

بسیاری از معامله‌گران از استراتژی‌های ترکیبی آپشن استفاده می‌کنند که شامل خرید و فروش همزمان چندین آپشن با قیمت‌های اعمال و تاریخ‌های انقضای مختلف است. محاسبه سود و زیان در این استراتژی‌ها پیچیده‌تر است و نیازمند درک دقیق نحوه تعامل آپشن‌های مختلف با یکدیگر و تأثیر تغییرات قیمت دارایی پایه، ارزش زمانی و نوسانات بر کل موقعیت است.

هزینه کمیسیون

همواره باید هزینه کمیسیون کارگزاری را در محاسبات سود و زیان معاملات آپشن در نظر گرفت. این هزینه‌ها می‌توانند به ویژه برای معاملات با حجم کم یا معاملات مکرر، تأثیر قابل توجهی بر سودآوری داشته باشند.

محاسبه سود و زیان در عمل

برای محاسبه دقیق سود و زیان، باید موارد زیر را در نظر گرفت:

• هزینه‌های معاملاتی: کارمزد کارگزار و هزینه‌های بورس می‌توانند سود را کاهش دهند.
• تعداد قراردادها: هر قرارداد آپشن معمولاً معادل 100 سهم است، بنابراین سود و زیان باید در تعداد قراردادها ضرب شود.
• نقدینگی بازار: در بازارهای با نقدینگی پایین، تفاوت بین قیمت پیشنهادی خرید و فروش (Bid-Ask Spread) می‌تواند سود را کاهش دهد.

مثال جامع:

• فرض کنید 2 قرارداد آپشن خرید (200 سهم) با قیمت اعمال 50 دلار و پرمیوم 3 دلار خریداری می‌کنید. کل پرمیوم پرداختی = (2 \times 100 \times 3 = 600) دلار.

• سناریوی سودآور: قیمت سهام به 60 دلار می‌رسد: [ \text{سود} = 2 \times 100 \times (60 – 50 – 3) = 1400 \text{ دلار} ]
• سناریوی زیان‌ده: قیمت سهام به 45 دلار کاهش می‌یابد: [ \text{زیان} = 2 \times 100 \times 3 = 600 \text{ دلار} ]

ریسک‌های مرتبط با سود و زیان

برخی از ریسک‌های کلیدی که بر سود و زیان در معاملات آپlilac آپشن تأثیر می‌گذارند:

• ریسک زمانی: کاهش ارزش زمانی نزدیک به انقضا می‌تواند سود خریدار را کاهش دهد.
• ریسک نوسانات: تغییرات自主پایانی تغییرات غیرمنتظره در بازار می‌تواند ارزش آپشن را کاهش دهد.
• ریسک اهرمی: معاملات آپشن اهرم بالایی دارند که می‌تواند سود یا زیان را تقویت کند.
• ریسک نقدینگی: آپشن‌های با نقدینگی پایین ممکن است سخت‌تر معامله شوند و منجر به زیان‌های بیشتری شوند.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

مثال‌های واقعی از بازار ایران

1. موفقیت‌آمیز

• خرید Call سهام فولاد با قیمت اعمال 1200 تومان
• پرداخت حق بیمه 40 تومان
• رشد قیمت به 1400 تومان در انقضا
• سود = (1400 – 1200 – 40) × 100 = 16,000 تومان برای هر قرارداد

2. ناموفق

• فروش Put سهام خودرو با قیمت اعمال 900 تومان
• دریافت حق بیمه 30 تومان
• کاهش قیمت به 700 تومان در انقضا
• زیان = (900 – 700 – 30) × 100 = 17,000 تومان برای هر قرارداد

نکات کلیدی در محاسبه سود و زیان

• خریداران آپشن: سودشان نامحدود ولی زیانشان همیشه محدود به پریمیوم است.
• فروشندگان آپشن: سودشان همیشه محدود به پریمیوم است ولی زیانشان می‌تواند بالا یا حتی نامحدود باشد.
• نوسان و زمان: این دو عامل تأثیر زیادی روی ارزش پریمیوم و سود نهایی دارند.
• اهرم (Leverage): آپشن‌ها ابزارهای دارای اهرم هستند؛ یعنی می‌توان با سرمایه کمتر سود و زیان بیشتری داشت.

نکات کلیدی برای بهینه‌سازی سود

انتخاب قیمت اعمال مناسب:

• Call: نزدیک به قیمت فعلی برای هزینه کمتر
• Put: پایین‌تر از قیمت فعلی برای حفاظت بهتر

مدیریت زمان:

• آپشن‌های با زمان طولانی‌تر برای خریداران بهتر است
• آپشن‌های نزدیک به انقضا برای فروشندگان مناسب‌تر است

تحلیل نوسان‌پذیری:

• خرید آپشن زمانی که نوسان‌پذیری پایین است
• فروش آپشن زمانی که نوسان‌پذیری بالا است

ترکیب استراتژی‌ها:

• استفاده از اسپردها برای محدود کردن ریسک
• به کارگیری استرادل در شرایط نامطمئن

نتیجه‌گیری

سود و زیان در معاملات آپشن پیچیده‌تر از خرید و فروش معمول سهام است. دلیل این پیچیدگی، وجود عوامل متعددی مانند قیمت اعمال، قیمت بازار، پریمیوم، نوسانات و زمان تا سررسید است. معامله‌گران موفق در این بازار افرادی هستند که علاوه بر درک کامل مفاهیم، توانایی تحلیل بازار و مدیریت ریسک بالایی دارند.

سوالات متداول 

1. سود و زیان در معاملات آپشن چگونه محاسبه می‌شود؟

سود و زیان به نوع موقعیت شما (خریدار یا فروشنده و Call یا Put بودن) بستگی دارد. فرمول کلی سود خالص برابر است با:
میزان تغییر قیمت دارایی نسبت به قیمت اعمال – پریمیوم پرداختی یا دریافتی.

2. اگر قیمت دارایی تا سررسید تغییری نکند، چه اتفاقی می‌افتد؟

• اگر خریدار آپشن باشید، معمولاً کل پریمیوم را از دست می‌دهید.
• اگر فروشنده آپشن باشید، کل پریمیوم برای شما سود است.

3. آیا ممکن است سود در آپشن نامحدود باشد؟

بله، در موقعیت خرید اختیار خرید (Call) سود می‌تواند در صورت رشد قیمت دارایی، نامحدود باشد. اما در سایر موقعیت‌ها معمولاً سقف مشخصی برای سود وجود دارد.

4. بیشترین زیانی که ممکن است در یک معامله آپشن رخ دهد چقدر است؟

• برای خریداران آپشن (Call یا Put): بیشترین زیان برابر با پریمیوم پرداختی است.
• برای فروشندگان آپشن: زیان می‌تواند بسیار بیشتر از پریمیوم دریافتی و حتی نامحدود باشد (به‌ویژه در فروش Call).

5. نقطه سر به سر (Break-Even) در آپشن چیست؟

• برای Call Option: قیمت اعمال + پریمیوم
• برای Put Option: قیمت اعمال – پریمیوم
  این نقطه‌ای است که در آن نه سود دارید و نه زیان.

6. آیا می‌توان پیش از سررسید، سود را شناسایی و معامله را بست؟

بله، اگر آپشن شما بازار ثانویه داشته باشد، می‌توانید آن را قبل از سررسید بفروشید و سود یا زیان خود را قطعی کنید.

7. چه عواملی سود و زیان یک آپشن را تحت تأثیر قرار می‌دهند؟

عوامل اصلی عبارت‌اند از:

• قیمت دارایی پایه
• قیمت اعمال
• زمان باقی‌مانده تا سررسید
• نوسان بازار
• نرخ بهره و سود تقسیمی

8. آیا ممکن است آپشنی در سررسید “بی‌ارزش” شود؟

بله. اگر آپشن در وضعیت Out of the Money باشد، در تاریخ سررسید هیچ ارزشی نخواهد داشت و خریدار، تمام پریمیوم را از دست می‌دهد.

9. در قراردادهای آپشن، چه کسی سود می‌کند؟

بستگی به وضعیت بازار دارد. اگر قیمت دارایی مطابق پیش‌بینی خریدار حرکت کند، او سود می‌کند. در غیر این صورت فروشنده سود خواهد برد (در قالب پریمیوم دریافتی).

10. برای کاهش ریسک زیان در معاملات آپشن چه باید کرد؟

• استفاده از استراتژی‌های ترکیبی مانند اسپردها (Spread)
• مدیریت سرمایه و اندازه موقعیت
• انتخاب تاریخ سررسید و قیمت اعمال به‌شکل منطقی
• آموزش و تحلیل دقیق قبل از ورود به معامله