رونق کاذب (به انگلیسی: False Prosperity یا Bubble Economy) به وضعیتی در اقتصاد اشاره دارد که رشد اقتصادی، افزایش قیمت‌ها، یا بهبود ظاهری شاخص‌های اقتصادی (مانند افزایش ارزش دارایی‌ها، بالا رفتن مصرف، یا رشد بازارهای مالی) به‌صورت غیرواقعی، ناپایدار و بدون پشتوانه‌های بنیادی قوی رخ می‌دهد. این پدیده معمولاً با خوش‌بینی بیش‌ازحد، سفته‌بازی (Speculation)، افزایش بدهی‌ها، و فعالیت‌های غیرمولد همراه است و اغلب به یک سقوط اقتصادی یا رکود منجر می‌شود.

رونق کاذب به دوره‌ای از رشد اقتصادی ظاهری گفته می‌شود که در آن، شاخص‌های اقتصادی مانند تولید ناخالص داخلی (GDP)، قیمت دارایی‌ها (املاک، سهام، و غیره)، یا سطح مصرف به‌سرعت افزایش می‌یابد، اما این رشد مبتنی بر عوامل ناپایدار یا غیرواقعی است. برخلاف رونق واقعی که با افزایش بهره‌وری، سرمایه‌گذاری مولد، و نوآوری همراه است، رونق کاذب معمولاً با عواملی مانند سیاست‌های پولی نادرست، افزایش بدهی، یا رفتارهای غیرمنطقی سرمایه‌گذاران ایجاد می‌شود.

این پدیده اغلب به شکل یک “حباب اقتصادی” (Economic Bubble) ظاهر می‌شود، که در آن قیمت دارایی‌ها (مانند مسکن، سهام، یا کالاها) به‌طور غیرواقعی بالا می‌رود و سپس با ترکیدن حباب، اقتصاد دچار بحران می‌شود.

در ادامه، این موضوع را به‌صورت جامع و با جزئیات بررسی می‌کنیم.

رونق کاذب معمولاً نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، روانی، و سیاستی است. مهم‌ترین علل آن عبارت‌اند از:

1. سیاست‌های پولی انبساطی بیش‌ازحد:
   • کاهش نرخ بهره توسط بانک‌های مرکزی باعث افزایش دسترسی به وام‌های ارزان می‌شود.
   • این موضوع تقاضا برای دارایی‌ها (مانند مسکن یا سهام) را افزایش می‌دهد و حباب ایجاد می‌کند.
2. سفته‌بازی و رفتار غیرمنطقی:
   • سرمایه‌گذاران به دلیل ترس از عقب ماندن (FOMO: Fear of Missing Out) وارد بازارهای پرریسک می‌شوند.
   • این رفتار باعث می‌شود قیمت‌ها بدون پشتوانه منطقی بالا برود.
3. افزایش نقدینگی:
   • تزریق پول به اقتصاد (مثلاً از طریق چاپ پول یا سیاست‌های تحریکی) باعث افزایش تقاضای مصنوعی می‌شود.
   • این نقدینگی معمولاً به‌جای سرمایه‌گذاری مولد، صرف سفته‌بازی یا مصرف غیرضروری می‌شود.
4. ضعف نظارت مالی:
   • عدم نظارت کافی بر بانک‌ها و مؤسسات مالی می‌تواند به اعطای وام‌های پرریسک منجر شود.
   • به‌عنوان مثال، وام‌های مسکن با شرایط آسان در بحران 2008 نقش مهمی در ایجاد حباب مسکن داشتند.
5. تحریف اطلاعات اقتصادی:
   • گاهی اوقات، داده‌های اقتصادی به‌درستی گزارش نمی‌شوند یا شاخص‌ها به‌صورت مصنوعی بهبود می‌یابند.
   • این موضوع باعث می‌شود سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران درک درستی از وضعیت واقعی اقتصاد نداشته باشند.
6. عوامل روانی و اجتماعی:
   • رسانه‌ها، تبلیغات، و جو عمومی جامعه می‌توانند انتظارات غیرواقعی ایجاد کنند.
   • به‌عنوان مثال، داستان‌های موفقیت سریع در بازار سهام یا املاک می‌توانند سرمایه‌گذاران را به سمت تصمیم‌های غیرمنطقی سوق دهند.
7. شوک‌های خارجی:
   • گاهی اوقات، شوک‌های خارجی مانند افزایش قیمت کالاها (مثل نفت) یا ورود سرمایه خارجی می‌توانند رونق کاذب ایجاد کنند.
   • این شوک‌ها ممکن است تقاضای مصنوعی ایجاد کنند که با واقعیت‌های بلندمدت اقتصاد همخوانی ندارد.

• سقوط بازارها:
  • با ترکیدن حباب، قیمت دارایی‌ها (مانند سهام یا املاک) به‌شدت کاهش می‌یابد.
  • این موضوع باعث از بین رفتن ثروت سرمایه‌گذاران می‌شود.
• ورشکستگی و بیکاری:
  • شرکت‌ها و افرادی که به بدهی وابسته بودند، ورشکست می‌شوند.
  • این موضوع به افزایش بیکاری و کاهش تولید منجر می‌شود.
• کاهش اعتماد عمومی:
  • سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان اعتماد خود را به بازارها و نهادهای مالی از دست می‌دهند.
  • این موضوع می‌تواند بهبود اقتصادی را کندتر کند.
• بحران مالی و بانکی:
  • بانک‌ها و مؤسسات مالی که وام‌های پرریسک داده‌اند، با مشکل نقدینگی مواجه می‌شوند.
  • این موضوع می‌تواند به یک بحران سیستمیک در نظام بانکی منجر شود.
• رکود اقتصادی:
  • کاهش مصرف، سرمایه‌گذاری، و تولید به یک دوره رکود یا حتی افسردگی اقتصادی منجر می‌شود.
• افزایش نابرابری:
  • در دوران رونق کاذب، افراد و شرکت‌های ثروتمند معمولاً سودهای کلانی کسب می‌کنند، اما با ترکیدن حباب، طبقات متوسط و پایین بیشترین آسیب را می‌بینند.

1. حباب گل لاله (Tulip Mania) در هلند (دهه 1630):
   • در قرن هفدهم، قیمت پیازهای گل لاله در هلند به‌طور غیرواقعی افزایش یافت و به سطحی رسید که قیمت یک پیاز معادل یک خانه بود.
   • این حباب نتیجه سفته‌بازی و خوش‌بینی بیش‌ازحد بود و با ترکیدن آن، بسیاری از سرمایه‌گذاران ورشکست شدند.
2. حباب شرکت دریای جنوبی (South Sea Bubble) در انگلستان (1720):
   • سهام شرکت دریای جنوبی به دلیل وعده‌های غیرواقعی سودهای کلان به‌شدت افزایش یافت.
   • با مشخص شدن عدم توانایی شرکت در تحقق وعده‌ها، بازار سقوط کرد و سرمایه‌گذاران ضررهای سنگینی متحمل شدند.
3. حباب دات‌کام (Dot-Com Bubble) در آمریکا (دهه 1990):
   • در اواخر دهه 1990، شرکت‌های فناوری اطلاعات (دات‌کام) به دلیل خوش‌بینی بیش‌ازحد به اینترنت، شاهد افزایش غیرواقعی ارزش سهام خود بودند.
   • بسیاری از این شرکت‌ها هیچ سودآوری نداشتند و با ترکیدن حباب در سال 2000، بازار سهام سقوط کرد.
4. حباب مسکن آمریکا (2008):
   • در دهه 2000، سیاست‌های پولی انبساطی، وام‌های مسکن آسان، و سفته‌بازی باعث افزایش قیمت مسکن در آمریکا شد.
   • با ناتوانی وام‌گیرندگان در بازپرداخت بدهی‌ها، حباب ترکید و بحران مالی جهانی 2008 را به دنبال داشت.
5. حباب املاک در ژاپن (دهه 1980):
   • در دهه 1980، قیمت املاک و سهام در ژاپن به دلیل سیاست‌های پولی انبساطی و سفته‌بازی به‌شدت افزایش یافت.
   • با ترکیدن حباب در اوایل دهه 1990، ژاپن وارد یک دوره رکود طولانی‌مدت شد که به “دهه گمشده” معروف است.

برای جلوگیری از ایجاد رونق کاذب، سیاست‌گذاران و نهادهای اقتصادی می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

1. نظارت دقیق بر نظام مالی:
   • بانک‌ها و مؤسسات مالی باید تحت نظارت دقیق قرار گیرند تا از اعطای وام‌های پرریسک جلوگیری شود.
   • قوانین سخت‌گیرانه‌تر برای مدیریت ریسک مالی می‌تواند از ایجاد حباب جلوگیری کند.
2. سیاست‌های پولی متعادل:
   • بانک‌های مرکزی باید از کاهش بیش‌ازحد نرخ بهره یا تزریق نقدینگی غیرضروری خودداری کنند.
   • سیاست‌های پولی باید با واقعیت‌های اقتصادی هماهنگ باشد.
3. آموزش و آگاهی عمومی:
   • افزایش آگاهی عمومی درباره خطرات سفته‌بازی و رفتارهای غیرمنطقی می‌تواند از هجوم غیرمنطقی به بازارها جلوگیری کند.
4. شفافیت در داده‌های اقتصادی:
   • گزارش دقیق و شفاف شاخص‌های اقتصادی به سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا تصمیم‌های منطقی‌تری بگیرند.
5. تشویق سرمایه‌گذاری مولد:
   • دولت‌ها می‌توانند با ایجاد مشوق‌هایی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مولد (مانند فناوری، زیرساخت‌ها، یا آموزش)، از هدایت نقدینگی به سمت سفته‌بازی جلوگیری کنند.
6. مدیریت انتظارات عمومی:
   • رسانه‌ها و سیاست‌گذاران باید از ایجاد انتظارات غیرواقعی در جامعه خودداری کنند.