• تعداد زیاد خریدار و فروشنده: در این بازار، حضور گسترده‌ی خریداران و فروشندگان به معنای آن است که هیچ‌یک از آن‌ها به‌تنهایی قدرت تأثیرگذاری بر قیمت‌ها را ندارد؛ بنابراین، قیمت‌ها تحت تأثیر تعادل کلی عرضه و تقاضا شکل می‌گیرند.
• شفافیت کامل اطلاعات: تمامی خریداران به اطلاعات اقتصادی، فناوری‌های جدید و قیمت‌های موجود دسترسی دارند، که امکان تصمیم‌گیری آگاهانه و بدون تبعیض را برای آن‌ها فراهم می‌کند.
• ورود و خروج آزادانه: بنگاه‌ها و عوامل تولید می‌توانند بدون هیچ مانعی و هزینه اضافی وارد بازار شوند یا از آن خارج گردند، که باعث پویایی و انعطاف‌پذیری بازار رقابتی می‌شود.
• همگنی محصولات: کالاها و خدمات عرضه‌شده در این بازار باید به‌گونه‌ای باشند که هیچ تفاوت محسوسی در کیفیت، ویژگی‌ها یا شیوه تولید میان محصولات مختلف وجود نداشته باشد؛ به‌عبارتی، مشتریان بتوانند بدون دغدغه، هر محصولی را از هر تولیدکننده‌ای انتخاب کنند.
• عدم مداخله دولت: دولت نقشی در تعیین قیمت یا میزان تولید ندارد، و بازار به‌صورت آزادانه و بر اساس تعادل میان عرضه و تقاضا فعالیت می‌کند.
• قیمت‌پذیری: خریداران و فروشندگان قیمت‌های تعیین‌شده توسط بازار را می‌پذیرند و نقشی در تغییر آن‌ها ندارند؛ بلکه قیمت‌ها به‌صورت خودکار بر اساس شرایط بازار تنظیم می‌شوند.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

کاربردهای بازار رقابت کامل

عوامل شکل گیری بازار رقابت کامل

• حضور همیشگی شرکت‌ها: در بازار رقابت کامل، هیچ‌گونه صرفه‌جویی در مقیاس یا عوامل دیگری وجود ندارد که بتواند تعداد مشاغل فعال را کاهش دهد. به همین دلیل، همواره در این مدل اقتصادی تعداد زیادی از شرکت‌ها فعال خواهند بود.
• برابری محصولات: تمامی محصولات موجود در بازار به عنوان جایگزین‌های یکسان برای یکدیگر عمل می‌کنند، زیرا هیچ تأمین‌کننده‌ای در ارائه محصول یا خدمات مشابه بهتری نسبت به سایرین ندارد.
• قیمت‌پذیری کامل: در بازار رقابت کامل، هیچ شرکت‌کننده‌ای نمی‌تواند قیمت‌های بازار را تعیین کند. در واقع، قیمت‌ها به‌طور کامل تحت تأثیر عرضه و تقاضا قرار دارند.
• عدم وجود موانع: در بازار رقابت کامل، تمامی مشاغل می‌توانند در هر لحظه به راحتی وارد بازار شده یا از آن خارج شوند.
• عدم تأثیر ملاحظات شخص ثالث: در این مدل، به جز موارد مربوط به سازمان‌های دولتی، هیچ مزیت یا هزینه‌ای بر اشخاص ثالث تأثیر نمی‌گذارد.
• عدم وجود هزینه‌های معاملاتی: شرکت در این مدل اقتصادی بدون هیچ‌گونه هزینه‌ای انجام می‌شود.
• وجود خریداران و فروشندگان فراوان: یکی از اصول اساسی بازار رقابت کامل، حضور تعداد زیادی خریدار و فروشنده برای مشارکت در بازار است.
• دسترسی به اطلاعات جامع: در بازار رقابت کامل، تمام خریداران و فروشندگان از هزینه‌های تمام‌شده کالا، فرآیند تولید، و منابع لازم مانند آب و برق آگاهی دارند. همچنین، حقوق مالکیت به‌وضوح تعریف شده است و مشخص می‌کند چه چیزهایی قابل فروش هستند و چه مسئولیت‌هایی با خرید آنها به خریدار منتقل می‌شود.
• تحرک کامل عوامل تولید: تحرک کامل عوامل به این معناست که تمامی عوامل تولید به‌طور مؤثر با رشد، مقیاس‌پذیری و سازگاری با شرایط بلندمدت بازار هماهنگ هستند.
• وجود خریداران منطقی: در بازار رقابت کامل، خریداران از آزادی لازم برای انجام معاملاتی که بر سودآوری اقتصادی تأثیر می‌گذارد، برخوردارند و می‌توانند تصمیمات خود را بر اساس اطلاعات موجود اتخاذ کنند.
• وجود مقررات مؤثر: در این بازار، فرض بر این است که مقرراتی وجود دارند که اقدامات ضد‌رقابتی را محدود می‌کنند و به حفظ رقابت سالم کمک می‌کنند.
• حداکثرسازی سود فروشندگان: فروشندگان در زمینه‌هایی فعالیت می‌کنند که احتمال بالایی برای کسب درآمد دارند و از روش‌های کارآمد برای فروش محصولات خود استفاده می‌کنند تا سود خود را به حداکثر برسانند.

نمونه هایی از بازار رقابت کامل در حوزه های مختلف

• بازار کشاورزی: در این بازار، محصولات کشاورزی مانند گندم، جو و سویا عمدتاً شباهت زیادی به یکدیگر دارند. راه‌اندازی کسب‌وکار در این حوزه به راحتی امکان‌پذیر است و قیمت محصولات قابل مقایسه است. قیمت‌ها تحت تأثیر عواملی نظیر شرایط آب و هوایی، واردات و صادرات و تقاضا قرار می‌گیرند که اغلب از کنترل کشاورزان خارج است.
• بازارهای ارزی: ارزش هر ارز به عوامل خارجی متعددی وابسته است و دسترسی به اطلاعات مربوط به بازار ارز بسیار گسترده است. معاملات در این بازار یکنواخت بوده و موانع ورود به آن نسبتاً کم است.
• بازار بورس: از منظر اقتصاد خرد، بازار بورس به بازار رقابت کامل بسیار نزدیک است. ورود و خروج به این بازار آسان بوده و محصولات معامله‌شده همگن هستند.
• صنعت تجارت الکترونیک: این صنعت به سرعت در حال رشد است و موانع ورود و خروج برای فروشندگان در آن کم است. وجود پیشنهادات متنوع، قیمت‌های رقابتی و اطلاعات جامع درباره محصولات و خدمات، این بازار را جذاب کرده است. علاوه بر این، تعداد زیادی از افراد در این صنعت مشغول به فعالیت هستند.

مزایای بازار رقابت کامل

• رقابت شدید: حضور تعداد زیادی از شرکت‌کنندگان در بازار، به رقابت گسترده‌ای منجر می‌شود که این امر می‌تواند به کاهش قیمت‌ها و بهبود کیفیت محصولات کمک کند. این رقابت برای مصرف‌کنندگان به معنای انتخاب‌های بیشتر و قیمت‌های مناسب‌تر است.
• عدم دخالت قیمتی: در بازار رقابت کامل، قیمت‌ها به‌طور طبیعی و بر اساس تعادل بین عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند و هیچ شرکتی قادر به تعیین قیمت‌های خاص نیست. این ویژگی باعث می‌شود تا بازار به‌صورت شفاف و عادلانه عمل کند، به نفع مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان.
• بهره‌وری بالا: در نتیجه رقابت شدید، شرکت‌ها ناگزیر به بهبود فرایندهای خود و افزایش بهره‌وری هستند. این تلاش‌ها منجر به کاهش هزینه‌ها و بهبود عملکرد کلی آنها می‌شود.
• تشویق به نوآوری: رقابت در بازار رقابت کامل به شرکت‌ها انگیزه می‌دهد تا به دنبال راه‌حل‌های نوآورانه و بهبود محصولات و خدمات خود باشند. برای حفظ برتری در میان رقبا، آنها باید به طور مستمر در حال پیشرفت باشند.
• رفاه بیشتر مصرف‌کنندگان: با وجود رقابت فراگیر و شفافیت اطلاعات، قیمت‌ها در بازار رقابت کامل معمولاً پایین‌تر از بازارهای انحصاری تعیین می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود خریداران از مازاد رفاه بیشتری برخوردار شوند و انتخاب‌های بهتری داشته باشند.

معایب بازار رقابت کامل

• نادیده گرفتن اثرات جانبی: بازار رقابت کامل معمولاً اثرات جانبی یا خارجی فعالیت‌های اقتصادی را نادیده می‌گیرد. به عبارت دیگر، تأثیرات مثبت یا منفی این فعالیت‌ها بر دیگر افراد و جوامع در نظر گرفته نمی‌شود. به عنوان مثال، عدم توجه به اثرات زیست‌محیطی ناشی از یک فعالیت صنعتی خاص و عدم داخلی‌سازی هزینه‌های مربوط به محیط زیست می‌تواند به وقوع پدیده شکست بازار منجر شود.
• بی‌توجهی به توزیع نابرابری درآمد: هرچند بازار رقابت کامل به نظر می‌رسد که توزیع منصفانه‌تری از درآمدها را ایجاد می‌کند، اما به‌طور کلی به توزیع نابرابری درآمد و دستمزد توجهی نمی‌کند. این غفلت ممکن است باعث تشدید نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی در جامعه شود.

محاسبه درآمد کل در بازار رقابت کامل

در بازار رقابت کامل، درآمد کل از طریق ضرب تعداد کالاهای عرضه‌شده در قیمت هر کالا محاسبه می‌شود.

فرمول محاسبه درآمد کل به شکل زیر است:

Q × P =TR

در این فرمول:

• TR: درآمد کل (Total Revenue)
• P: قیمت هر کالا (Price)
• Q: مقدار کالاهای عرضه‌شده (Quantity)

محاسبه درآمد متوسط و نهایی در بازار رقابت کامل

در بازار رقابت کامل، درآمد متوسط (Average Revenue) برای یک شرکت از تقسیم درآمد کل بر تعداد کالاهای عرضه‌شده محاسبه می‌شود. به عبارتی، فرمول آن به شکل زیر است:

TR / Q = AR

برای محاسبه درآمد نهایی (Marginal Revenue)، کافی است تغییرات درآمد کل را بر تغییرات مقدار کالاهای عرضه‌شده تقسیم کنیم:

ΔTR / ΔQ = MR

سود در بازار رقابت کامل

هدف اصلی یک شرکت فعال در بازار رقابت کامل، بیشینه‌کردن سود است. در کوتاه‌مدت، زمانی که تغییر در تمامی عوامل تولید ممکن نیست، سود می‌تواند مثبت، منفی یا صفر باشد. اما در بلندمدت، سود این شرکت به صفر میل می‌کند.

اگر در کوتاه‌مدت، سود شرکت منفی باشد، باید به تولید ادامه دهد، مگر اینکه قیمت کالا زیر هزینه متغیر کوتاه‌مدت قرار گیرد که در این صورت، شرکت باید فعالیت خود را متوقف کند.

حداکثر کردن سود در بازار رقابت کامل

برای دستیابی به حداکثر سود در بازار رقابت کامل، شرکت‌ها سطح تولیدی را انتخاب می‌کنند که در آن «درآمد نهایی» (Marginal Revenue | MR) با «هزینه نهایی» (Marginal Cost | MC) برابر باشد:

$$MR=MC$$

در این حالت، MR معادل شیب منحنی درآمد است و برابر با «تقاضا» (Demand) و «قیمت» (Price) نیز خواهد بود. به عبارت دیگر، در شرایط بهینه در بازار رقابت کامل، قیمت با هزینه نهایی و درآمد نهایی برابر می‌شود.

اگر قیمت بالاتر از هزینه کل متوسط (Average Total Cost) باشد، شرکت سودآور خواهد بود. اما اگر قیمت کمتر از هزینه کل متوسط باشد، شرکت با ضرر مواجه می‌شود.

حداکثر کردن سود اقتصادی در بلندمدت در بازار رقابتی

در بازار رقابت کامل، اگر شرکت‌ها در بلندمدت سود اقتصادی مثبت کسب کنند، به دلیل نبود موانع ورود، شرکت‌های جدیدی وارد بازار خواهند شد. این ورود باعث افزایش عرضه و جابجایی منحنی عرضه به سمت راست می‌شود.

با افزایش عرضه، قیمت تعادلی کاهش می‌یابد و سود اقتصادی شرکت‌ها کاهش می‌یابد تا زمانی که به صفر برسد. اگر قیمت از هزینه کل متوسط پایین‌تر باشد، شرکت‌ها دچار زیان خواهند شد.

در صورتی که شرکت‌ها در بلندمدت زیان‌ده باشند، برخی از آن‌ها از بازار خارج می‌شوند که این خروج، منحنی عرضه را به سمت چپ می‌برد و ممکن است باعث افزایش قیمت شود.

با انتقال منحنی عرضه به سمت چپ، قیمت تعادلی افزایش می‌یابد و سود اقتصادی شرکت‌ها بیشتر می‌شود تا جایی که دوباره به صفر برسد. در نتیجه، در بلندمدت، شرکت‌های فعال در بازار رقابت کامل سود اقتصادی برابر با صفر خواهند داشت.

نقطه تعادل بلندمدت در این بازار از محل تقاطع منحنی تقاضا (که معادل قیمت است) با منحنی «هزینه نهایی» (Marginal Cost | MC) و نقطه حداقل منحنی «هزینه کل متوسط» (Average Total Cost | ATC) به‌دست می‌آید.