ارز دولتی

ارز دولتی یکی از انواع ارز است که دولت برای کنترل نرخ ارز و کمک به متقاضیان در شرایط خاص مانند سفر، تحصیل، و زیارت، آن را با قیمت پایین‌تر نسبت به نرخ آزاد به مردم ارائه می‌کند. در کشور ما، دو نوع نرخ ارز وجود دارد: نرخ دولتی و نرخ آزاد. ارز دولتی به علت قیمت پایین‌تر خود بسیار مورد توجه قرار گرفته است و همین استقبال گسترده باعث شده تا قوانین و شرایط خاصی برای دریافت آن در نظر گرفته شود.

در ادامه، انواع ارز دولتی و نحوه دریافت آن را به طور کامل بررسی می‌کنیم.

چه کسانی می‌توانند از ارز دولتی استفاده کنند؟

ارز دولتی یا ارز مبادله‌ای، ارزی است که دولت با نرخ پایین‌تر از نرخ بازار آزاد، آن را برای تأمین نیازهای اساسی و موارد ضروری اختصاص می‌دهد. هدف از ارائه ارز دولتی، کنترل نوسانات بازار ارز و تأمین نیازهای ضروری کشور است. این ارز به گروه‌های خاص و فعالیت‌های معینی اختصاص داده می‌شود که در ادامه به برخی از مهم‌ترین موارد اختصاص آن اشاره خواهیم کرد:

• صادرات کالاهای دولتی: دولت بخشی از ارز دولتی را برای صادرات کالاهایی که تحت نظارت مستقیم دولت تولید می‌شوند، اختصاص می‌دهد.
• واردات کالاهای اساسی و ضروری: ارز دولتی برای واردات کالاهای اساسی و ضروری مانند مواد غذایی، داروها و تجهیزات پزشکی در نظر گرفته شده است. این ارز عمدتاً توسط بخش خصوصی دریافت می‌شود تا کالاهای مورد نیاز کشور با قیمت پایین‌تری تأمین شود.
• سفرها و مأموریت‌های دولتی: کارمندان دولتی که به دلیل مأموریت‌های شغلی به خارج از کشور سفر می‌کنند، می‌توانند از ارز دولتی بهره‌مند شوند.
• تأمین نهاده‌های کشاورزی: دولت برای تأمین محصولات کشاورزی و تضمین امنیت غذایی کشور از ارز دولتی استفاده می‌کند تا مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز این بخش با قیمت مناسبی وارد کشور شود.
• صادرات محصولات صنایع پتروشیمی و فولاد: صنایع بزرگ و صادراتی مانند پتروشیمی و فولاد نیز سهمیه‌ای از ارز دولتی دریافت می‌کنند تا بتوانند نیازهای ارزی خود را تأمین کنند و درآمد ارزی حاصل از صادرات این بخش‌ها نیز به چرخه اقتصادی کشور بازگردد.
• ارز دانشجویی: دانشجویانی که در دانشگاه‌های معتبر خارجی در حال تحصیل هستند، می‌توانند از سهمیه ارز دولتی مخصوص دانشجویان بهره‌مند شوند.
• واردات مواد غذایی اساسی: واردات کالاهای اساسی مانند برنج، روغن، شکر، گندم و جو نیز از طریق ارز دولتی انجام می‌شود تا این اقلام با قیمت مناسب‌تری به دست مردم برسند.
• درمان پزشکی در خارج از کشور: افرادی که به دلیل شرایط خاص پزشکی نیاز به درمان در خارج از کشور دارند، می‌توانند ارز دولتی برای تأمین هزینه‌های درمانی خود دریافت کنند.
• ثبت دفاتر و هزینه‌های مراکز آموزشی در خارج: برخی از افراد و شرکت‌ها نیاز به ثبت دفاتر در خارج از کشور یا پرداخت هزینه‌های نمایشگاه‌ها و مراکز آموزشی دارند که برای این موارد نیز می‌توانند ارز دولتی دریافت کنند.

انواع ارزهای دولتی و کاربردهای آن‌ها

برای تأمین نیازهای مختلف جامعه، دولت انواع مختلفی از ارز دولتی را برای موقعیت‌های گوناگون اختصاص داده است که هرکدام ویژگی‌ها و شرایط مخصوص به خود را دارند:

۱. ارز دولتی عمومی

ارز دولتی عمومی یا ارز مبادله‌ای نوعی از ارز است که دولت برای کنترل نوسانات بازار و کمک به متقاضیان به افراد ارائه می‌دهد. این نوع ارز در مقایسه با نرخ آزاد قیمت کمتری دارد و سالانه به همه افراد با شرایط معین تعلق می‌گیرد. هر فرد می‌تواند با ارائه کارت ملی و مدارک موردنیاز، سهمیه خود را که معمولاً ۲ هزار یورو در سال است، دریافت کند. این سهمیه به صورت سالانه است و هر فرد فقط یک‌بار در سال می‌تواند از این ارز استفاده کند.

برای دریافت ارز دولتی عمومی، افراد ابتدا باید یک حساب ارزی در بانک‌های تعیین شده باز کنند و پس از آن شماره شبا ارزی خود را از بانک دریافت نمایند. اگر متقاضیان نیاز به دریافت نقدی ارز دارند، می‌بایست پس از انتقال ارز به حساب خود، به صورت حضوری برای دریافت آن اقدام کنند. در این نوع ارز، افراد باید توجه داشته باشند که ۶ درصد از مبلغ ارز به عنوان کارمزد کسر می‌شود و همچنین ۱۰۰ یورو از ارز دریافتی تا ۶ ماه باید در حساب ارزی باقی بماند.

۲. ارز مسافرتی

ارز مسافرتی یکی از انواع ارزهای دولتی است که به افرادی که قصد سفر به خارج از کشور دارند، ارائه می‌شود. این ارز برای افراد بالای ۱۲ سالی که برای مقاصد غیرزیارتی به خارج از کشور سفر می‌کنند، در نظر گرفته شده است. میزان سهمیه ارز مسافرتی بسته به نوع سفر، یعنی سفر هوایی یا زمینی، و داشتن ویزا متفاوت است. مثلاً در سال ۱۴۰۲ سهمیه ارز مسافرتی برای افرادی که با پرواز و ویزا سفر می‌کنند ۵۰۰ یورو، و برای سفرهای زمینی ۳۰۰ یورو بوده است.

برای دریافت ارز مسافرتی، افراد باید مدارک سفر مانند پاسپورت، بلیط هواپیما، و ویزا (در صورت نیاز) را به بانک‌های تعیین شده ارائه کنند. همچنین لازم است پیش از سفر به بانک مراجعه کرده و فرم مخصوص دریافت ارز مسافرتی را تکمیل کنند. برخی از بانک‌ها مانند بانک‌های ملی و ملت امکان دریافت ارز مسافرتی از دستگاه‌های خودپرداز در فرودگاه‌های اصلی کشور مانند فرودگاه امام خمینی تهران را نیز فراهم کرده‌اند تا افراد در لحظات قبل از سفر بتوانند ارز خود را دریافت کنند.

مدارک مورد نیاز برای دریافت ارز دولتی مسافرتی

افرادی که برای کاهش هزینه‌های سفر خود تصمیم به دریافت ارز دولتی مسافرتی دارند، باید مدارک زیر را آماده کنند:

• ویزا: ارائه ویزای معتبر برای مقصد مورد نظر
• بلیط هواپیما: اصل و کپی بلیط هواپیما با تاریخ مشخص
• فرم‌های بانکی: تکمیل فرم‌های بانکی مرتبط با ارز مسافرتی
• حساب ارزی: افتتاح حساب ارزی در یکی از بانک‌های عامل
• عوارض خروج از کشور: رسید پرداخت عوارض خروج از کشور
• پاسپورت معتبر: اصل و کپی پاسپورت با اعتبار حداقل ۶ ماه

مراحل ثبت نام برای ارز دولتی مسافرتی در سامانه آنلاین بازار متشکل ارزی

برای ثبت نام و دریافت ارز دولتی مسافرتی، متقاضیان می‌توانند مراحل زیر را در سامانه آنلاین بازار متشکل ارزی به نشانی ice.ir انجام دهند:

1. ورود به سایت و وارد کردن اطلاعات: وارد سایت ice.ir شوید و کد ملی و شماره تماس خود را ثبت کنید.
2. دریافت کد تأیید: کد تایید را که از سامانه برای شما ارسال می‌شود وارد کنید.
3. تکمیل اطلاعات شخصی: فرم‌های مربوطه را تکمیل و اطلاعات شخصی خود را ثبت کنید.
4. انتخاب صرافی: صرافی مورد نظر خود را از میان گزینه‌های موجود انتخاب کنید.
5. دریافت پیامک تأیید: پس از ثبت اطلاعات، صرافی پیامکی برای تایید اطلاعات ارسال خواهد کرد.

۳. ارز مسافرتی زیارتی

ارز مسافرتی زیارتی برای افرادی در نظر گرفته شده که قصد دارند به سفرهای زیارتی مانند حج و زیارت عتبات عالیات بروند. این ارز به افراد کمک می‌کند تا برای مخارج خود در طول سفر زیارتی، ارز موردنیاز را با نرخ دولتی و قیمت مناسب‌تری تهیه کنند.

در سال ۱۴۰۲، ارز مسافرتی زیارتی برای حج‌گزاران به میزان ۵۰۰ دلار آمریکا تعیین شده و برای زائران کربلا به جای دلار، ۲۰۰ هزار دینار عراق در نظر گرفته شده است. افرادی که برای سفر زیارتی اقدام می‌کنند، می‌توانند با ارائه مدارک لازم، از این ارز استفاده کنند و کمک هزینه مناسبی برای سفرهای زیارتی خود داشته باشند.

۴. ارز دانشجویی

ارز دانشجویی یکی دیگر از انواع ارزهای دولتی است که به دانشجویانی تعلق می‌گیرد که قصد ادامه تحصیل در خارج از کشور را دارند. این ارز برای افرادی در نظر گرفته شده که در مقاطع تحصیلات تکمیلی مانند کارشناسی ارشد و دکترا مشغول به تحصیل هستند و از دانشگاه‌های معتبر خارج از کشور پذیرش گرفته‌اند. شرط اصلی دریافت ارز دانشجویی این است که دانشگاه مورد نظر باید توسط وزارت علوم تأیید شده باشد و دانشجو مدارک زبان معتبر نیز داشته باشد.

توجه داشته باشید که ارز دانشجویی به دانشجویانی که بورسیه تحصیلی دریافت کرده‌اند تعلق نمی‌گیرد. این ارز مخصوص دانشجویانی است که خود شخصاً هزینه‌های تحصیلی خود را تأمین می‌کنند و از بورسیه‌های دولتی یا خصوصی استفاده نمی‌کنند. دریافت ارز دانشجویی کمک می‌کند تا دانشجویان با نرخ پایین‌تری به ارز موردنیاز برای تحصیل دسترسی داشته باشند و هزینه‌های ارزی خود را بهتر مدیریت کنند.

۵. ارز نیمایی

ارز نیمایی (نظام یکپارچه معاملات ارزی) نوعی ارز دولتی است که برخلاف سایر ارزهای دولتی، به افراد عادی اختصاص ندارد و مخصوص شرکت‌ها و سازمان‌هاست. این ارز به واردکنندگان کالاهای ضروری و شرکت‌های تجاری اختصاص داده می‌شود تا بتوانند برای واردات کالاها و مواد اولیه موردنیاز خود از آن استفاده کنند. نرخ ارز نیمایی کمی بالاتر از نرخ ارز دولتی عمومی است اما همچنان نسبت به نرخ آزاد بازار مقرون‌به‌صرفه‌تر است.

ارز نیمایی یکی از ابزارهای اصلی دولت برای کنترل بازار ارز و جلوگیری از نوسانات ناگهانی در نرخ ارز است. این ارز به نهادهای تجاری امکان می‌دهد تا با ثبات بیشتری به فعالیت‌های وارداتی خود ادامه دهند و تأمین کالاهای اساسی برای کشور به راحتی انجام شود.

مراحل دریافت ارز دولتی

دریافت ارز دولتی به مراحل و شرایط خاصی نیاز دارد و افراد باید مدارک مشخصی را برای دریافت آن ارائه دهند. در اینجا مراحل کلی دریافت ارز دولتی را شرح می‌دهیم:

1. افتتاح حساب ارزی: اولین گام برای دریافت ارز دولتی، افتتاح حساب ارزی در بانک‌های تعیین شده است. افراد باید به یکی از شعب ارزی بانک‌ها مراجعه کرده و حساب ارزی باز کنند.
2. دریافت شماره شبا ارزی: پس از افتتاح حساب ارزی، شماره شبا ارزی به متقاضی ارائه می‌شود. این شماره شبا برای انتقال و دریافت ارز موردنیاز است.
3. ارائه مدارک لازم: متقاضیان باید مدارک مورد نیاز برای نوع ارز درخواستی خود، مانند کارت ملی، پاسپورت، بلیط، و ویزا (در صورت نیاز) را ارائه کنند. برای دریافت ارز دانشجویی و زیارتی، مدارک بیشتری مورد نیاز است.
4. پرداخت کارمزد و نگه‌داری قسمتی از ارز در حساب: برای دریافت ارز دولتی نقدی، افراد باید ۶ درصد کارمزد پرداخت کنند. همچنین بخشی از ارز، به میزان ۱۰۰ یورو، باید تا ۶ ماه در حساب ارزی باقی بماند و امکان برداشت آن وجود ندارد.
5. پیگیری و مراجعه حضوری: اگر افراد نیاز به دریافت ارز به صورت نقدی دارند، باید پس از انتقال ارز به حساب خود، به صورت حضوری برای دریافت آن به بانک مراجعه کنند.

چگونه می‌توان حساب ارزی افتتاح کرد؟

برای دریافت ارز دولتی، یکی از الزامات افتتاح حساب ارزی در یکی از بانک‌های معتبر است. به عنوان مثال، بانک ملی امکان افتتاح حساب ارزی را برای مشتریان خود فراهم کرده است. در ادامه مراحل افتتاح حساب ارزی در بانک ملی را توضیح می‌دهیم:

1. داشتن حساب ریالی فعال در بانک ملی: برای افتتاح حساب ارزی ابتدا باید یک حساب ریالی در بانک ملی داشته باشید.
2. ورود به سامانه بام بانک ملی: برای افتتاح حساب ارزی به سامانه بام بانک ملی به آدرس my.bmi.ir/portalserver/signin مراجعه کنید.
3. ثبت‌نام در سامانه بام: در صورتی که تاکنون ثبت‌نام نکرده‌اید، با انتخاب گزینه «ثبت‌نام در بام» مراحل ثبت‌نام را تکمیل کنید. اگر از قبل عضو سامانه هستید، نام کاربری و رمز عبور خود را وارد کنید.
4. انتخاب گزینه افتتاح حساب ارزی: پس از ورود به سامانه بام، به بخش «افتتاح حساب جدید» رفته و گزینه «افتتاح حساب ارزی» را انتخاب کنید.
5. پرداخت هزینه افتتاح حساب: برای افتتاح حساب ارزی هزینه‌ای معادل ۱۰ هزار تومان از حساب ریالی شما کسر می‌شود.
6. انتخاب نوع ارز حساب (دلار یا یورو): در این مرحله باید مشخص کنید که حساب ارزی شما دلاری باشد یا یورویی. این انتخاب اهمیت زیادی دارد، زیرا نوع ارز اشتباه می‌تواند در روند انتقال وجه مشکلاتی ایجاد کند.
7. ذخیره رسید افتتاح حساب: پس از اتمام مراحل، حتماً از رسید افتتاح حساب ارزی خود اسکرین‌شات گرفته و آن را ذخیره کنید.

بعد از افتتاح حساب ارزی، متقاضیان می‌توانند با استفاده از این حساب، ارز دولتی مورد نیاز خود را دریافت کرده و برای موارد ضروری استفاده کنند.

چگونگی تعیین نرخ ارز دولتی

دریافت ارز دولتی در ایران از طریق درآمدهای ارزی حاصل از صادرات محصولات مختلف مانند نفت، محصولات پتروشیمی و فولاد تأمین می‌شود. قیمت‌گذاری ارز دولتی تحت نظر بانک مرکزی ایران است که نرخ آن را با توجه به عرضه و تقاضا، وضعیت اقتصادی و نیازهای جامعه تنظیم می‌کند. این نرخ نسبت به ارز آزاد پایین‌تر است و بانک مرکزی سعی می‌کند تا این نرخ را در شرایط پایدار نگه دارد تا از نوسانات زیاد بازار جلوگیری شود.

تفاوت ارز دولتی و ارز آزاد 

بازار ارز در ایران به چند نرخ مختلف عمل می‌کند، که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ارز دولتی و ارز آزاد اشاره کرد. تفاوت اصلی میان این دو نوع ارز در نرخ آن‌ها و شرایط دریافت آن‌ها است. ارز دولتی با نرخ پایین‌تر از ارز آزاد ارائه می‌شود و تنها به افرادی که شرایط لازم و اسناد مربوط را دارند، تعلق می‌گیرد. در مقابل، ارز آزاد برای عموم در دسترس است و هر فردی می‌تواند آن را از طریق صرافی‌های معتبر یا بازار آزاد خریداری کند.

همچنین، دسترسی به ارز دولتی نیاز به پیروی از مقررات و شرایطی خاص دارد و به‌راحتی ارز آزاد نیست؛ ارز دولتی برای مصارف مشخصی مانند تحصیل، درمان و واردات کالاهای ضروری تخصیص داده می‌شود و در اختیار عموم نیست. از طرفی، ارز آزاد به هیچ محدودیت خاصی برای خریداری نیاز ندارد و هر فرد می‌تواند از صرافی‌ها آن را تهیه کند.

تفاوت ارز دولتی و ارز نیمایی 

ارز نیمایی یا سامانه نیما به منظور کنترل نوسانات بازار ارز و تأمین نیازهای بازرگانی و تجاری ایجاد شده است. سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) بستری است که در آن بازرگانان و شرکت‌ها درخواست‌های خود برای دریافت ارز را ثبت کرده و نرخ آن توسط بانک مرکزی مشخص می‌شود. در این سامانه، ارز به نرخ‌های نیمه آزاد و نیمه دولتی عرضه می‌شود و کاربرد آن بیشتر برای واردات و صادرات کالاهای تجاری است.

تفاوت اصلی ارز نیمایی و ارز دولتی در نوع مصرف و موارد کاربرد آن‌ها است. ارز دولتی به کالاهای اساسی و مصارف خاصی مانند درمان و تحصیل اختصاص می‌یابد، اما ارز نیمایی برای طیف وسیع‌تری از کالاها و در بخش تجاری و بازرگانی کاربرد دارد. بنابراین، بازرگانان و شرکت‌ها می‌توانند از ارز نیمایی برای واردات محصولات و کالاهای مورد نیاز استفاده کنند، در حالی که ارز دولتی محدود به کالاها و مصارف خاص است.

نکات پایانی درباره ارز دولتی

ارز دولتی به عنوان ابزاری برای کنترل نوسانات بازار ارز و کمک به متقاضیان در موقعیت‌های خاص در نظر گرفته شده است. این ارز نسبت به ارز آزاد قیمت کمتری دارد و به همین دلیل بسیار مورد توجه قرار گرفته است. هر نوع ارز دولتی شرایط خاص خود را دارد و افراد متقاضی باید مدارک لازم برای هر نوع ارز را به بانک‌ها ارائه دهند.

برخی از مؤسسات و شرکت‌ها، مانند لانر هلدینگ، در ارائه خدمات ارز دانشجویی فعال نیستند و این مقاله تنها برای راهنمایی افراد در مورد انواع ارزهای دولتی و شرایط آن‌ها تهیه شده است.

با استفاده از ارز دولتی، افراد می‌توانند با هزینه کمتری نیازهای ارزی خود را تأمین کنند و هزینه‌های خود را مدیریت کنند.