توکن و توکن سوزی چیست؟ تفاوت توکن (Token) و کوین (Coin)

توکن چیست؟

در بازار ارزهای دیجیتال، یک توکن (Token) ارز دیجیتالی است که بلاک چین مستقل خود را ندارد و روی شبکه‌های دیگر مانند اتریوم جابه‌جا می‌شود. ما در دوره آموزش پرایس اکشن درباره توکن بیشتر صحبت می کنیم.

بنابراین در بازار ارزهای دیجیتال مهم‌ترین چیزی که یک توکن را با «کوین» (Coin) متمایز می‌کند،‌ داشتن یا نداشتن بلاک چین مستقل است. طبق این تعریف، یک کوین ارز دیجیتالی است که بلاک چین مستقل خود را دارد.

بیت کوین، اتریوم، ریپل، لایت کوین، بیت کوین کش، کاردانو و صدها ارز دیجیتال دیگر که بلاک چین‌های اختصاصی خود را دارند در دسته‌بندی کوین‌ها جای می‌گیرند.

از بزرگترین توکن‌های بازار هم می‌توان به تتر، چین لینک، دای (Dai)، آوی (Aave)، یرن فایننس (Yearn.Finance) و بت (BAT) اشاره کرد.

جالب است بدانید که ۲,۸۰۰ ارز دیجیتال از ۳,۹۰۰ ارز دیجیتالی که در زمان نگارش این مقاله در صرافی‌ها معامله می‌شوند، در حقیقت توکن‌ هستند و از بلاک چین‌هایی مانند اتریوم، بایننس چین (Binance Chain)، ایاس و تزوس استفاده می‌کنند. اولین مرجعی که کوین و توکن را از یکدیگر متمایز کرد، وب‌سایت کوین مارکت کپ (Coinmarketcap) بود.

بیشتر توکن‌ها در دنیای ارزهای دیجیتال، «توکن‌های کاربردی» هستند. این توکن‌ها امکان دریافت کاربرد خاصی از یک پروژه را فراهم می‌کنند که تنها در اکوسیستم مربوط به آن قابل‌استفاده است.

مثال برای توکن های ارز دیجیتال

برای مثال، اگر پروژه‌ای با این هدف کار خود را آغاز کند که بلیت اتوبوس‌های بین‌شهری را تنها با توکن‌های مخصوصی بتوان خریداری کرد، در این صورت کاربرد آن توکن تنها برای خرید بلیت‌ها خواهد بود و نمی‌توان به‌عنوان مثال از آن برای خرید غذا از رستوران استفاده کرد. 

ساخت توکن برای توسعه‌دهندگان بلاک چینی بسیار راحت‌تر از ایجاد یک بلاک چین و شبکه مستقل است و در بیشتر مواقع پروژه‌ها می‌توانند بدون نیاز به هزینه‌های نجومی برای طراحی یک بلاک چین، ارز دیجیتال خود را بسازند و به اهداف اولیه خود برسند.

پروژه‌هایی که قصد توسعه یک بلاک چین را دارند، معمولاً ابتدا از یک بلاک چین واسطه برای خود توکن ایجاد کرده و پیش‌فروش یا همان عرضه اولیه سکه (ICO) برگزار می‌کنند و در ازای پول ملی یا ارزهای دیجیتال دیگر توکن‌های خود را پیش از راه‌اندازی پروژه به فروش می‌رسانند. ارزش این توکن‌ها رابطه مستقیمی با وضعیت پروژه و حرکت آن در راستای اهدافش خواهد داشت.

همچنین، برخی توکن‌ها پس از اینکه به حد کافی توسعه پیدا کردند، به‌دنبال ایجاد بلاک چین اختصاصی خودشان می‌روند و به کوین تبدیل می‌شوند.

در حالی که کوین‌ها هر کدام می‌توانند کیف پول اختصاصی خود را داشته باشند، توکن‌ها روی کیف پول‌های بلاک چینِ میزبان ذخیره می‌شوند. به‌عنوان مثال، تمام توکن‌های مبتنی بر اتریوم، روی کیف پول‌ها و آدرس‌های اتریوم ذخیره می‌شوند، اما نمی‌توانید بیت کوین را روی آدرس اتریوم ذخیره کنید، چون یک کوین است.

توکن‌ها چگونه ساخته می‌شوند؟

روی هر پلتفرم بلاک چینی که از قراردادهای هوشمند و زبان‌های برنامه‌نویسی سطح بالا استفاده کند، می‌توان توکن ایجاد کرد.

اتریوم در حال حاضر میزبان بیش از ۸۰٪ توکن‌های بازار است و پس از آن بایننس چین (Binance chain)، ایاس، کازماس، تزوس و ترون قرار دارند.

توسعه‌دهندگان برای ایجاد یک توکن باید با استفاده از زبان‌های برنامه‌نویسی و استانداردهای ایجاد توکن که تیم یک بلاک چین آن را ارائه می‌کند، قرارداد هوشمند توکن خود را ایجاد کنند و با استفاده از ابزارهای موجود، آن در بلاک چین پیاده‌سازی کنند.

مثالی برای نحوه ساخته شدن توکن ها

 زبان برنامه‌نویسی ساخت توکن (قرارداد هوشمند) در اتریوم سالیدیتی است و استاندارد اصلی اتریوم برای ایجاد توکن ERC-۲۰ نام دارد.

ساخت توکن به‌خودیِ خود در کمتر از یک ساعت و با هزینه بسیار کم (کارمزدهای شبکه) انجام می‌شود، اما فراموش نکنید صرفاً ایجاد یک توکن نمی‌تواند ارزشمندی آن را تضمین می‌کند.

متأسفانه آسان‌بودن ایجاد توکن‌های بی‌ارزش و بدون کاربرد، بستری برای کلاهبرداری هم فراهم کرده است و گاهی اوقات کلاهبرداران سعی می‌کنند توکن‌هایی که هیچ ارزشی ندارند را در قبال پول‌های واقعی مبادله کنند.

برای اینکه یک توکن بتواند ارزش جذب کند و مقبولیت به دست بیاورد، باید در یک پروژه کاربردی دخیل باشد و در صرافی‌های معتبر اضافه شود که به هیچ وجه کار ساده‌ای نیست.

بدون اغراق می‌توان گفت بیش از ۹۰٪ توکن‌های بازار هدف و کاربرد خاصی ندارند و صرفاً برای پرکردن جیب توسعه‌دهندگان عرضه شده‌اند.

در سال ۲۰۱۷ که به «جنون ICO‌ها» مشهور است، پروژه‌های کلاهبرداری زیادی با وعده‌های عجیب‌وغریب وارد میدان شدند و هر کدام با پیش‌فروش (ICO) توکن‌های خود به سرمایه‌گذاران ناآگاه چند میلیون دلار پول به جیب زدند.

در سال ۲۰۱۸ با ترکیدن حباب بازار، تمام آن توکن‌ها به فراموشی سپرده شدند و هرگز نتوانستند حتی به قیمت اولیه خود برسند.

چرا توکن را انتخاب کنیم؟

صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان مهم‌ترین مزیت‌ ساخت توکن به‌جای یک بلاک چین جداگانه است.

بیشتر پروژه‌هایی که می‌خواهند کار روی شبکه و بلاک چین خود را آغاز کند، در ابتدا بودجه و سرمایه کافی در اختیار ندارند و با توجه به گسترش سریع فضای ارزهای دیجیتال از نظر زمان‌بندی هم با مشکلات زیادی مواجه هستند.

این پروژه‌ها می‌توانند در ابتدا خیلی سریع توکن خود را روی یک بلاک چین دیگر مانند اتریوم پیاده‌سازی کنند و با جذب سرمایه خصوصی یا عمومی و اضافه‌کردن آن به صرافی‌ها، به سرمایه و زمان‌بندی موردنظر خود دست پیدا کنند، شبکه اصلی خود را راه‌اندازی کنند و بعد توکن‌ها را به بلاک چین اختصاصی خودشان انتقال دهند.

برای نمونه،‌ واحدهای ارزی ترون (TRX) در ابتدا به‌صورت توکن اتریومی عرضه شدند و بعد از توسعه بلاک چین ترون، به شبکه اصلی منتقل شدند.

در خیلی از موارد هم اصلاً نیاز به ساخت بلاک چین جداگانه برای یک پروژه احساس نمی‌شود و پروژه می‌تواند از امنیت بالای بلاک چین میزبان نهایت استفاده را ببرد.

به‌عنوان نمونه، پروژه چین لینک اکنون به‌خوبی کار می‌کند و با تیم‌های بزرگی قرارداد همکاری امضا کرده است، اما توکن بومی روی اتریوم کار می‌کند. با توجه به حساسیت پروژه چین لینک، تعداد زیاد ماینرهای اتریوم و امنیت بالای این شبکه برای این پروژه اطمینان‌خاطر به همراه می‌آورد.

پروژه بزرگ دیگری که از بلاک چین اتریوم بهره می‌برد، تتر است. این استیبل کوین که برای حفاظت از سرمایه‌گذاران در برابر نوسانات ساخته شده است و قیمت آن با توجه به داشتن پشتوانه دلاری، همیشه یک دلار است، توکن‌های خود (USDT) را روی چندین بلاک چین امن عرضه کرده است و نیازی به ایجاد بلاک چین اختصاصی نمی‌بیند.

کیف پول‌های توکن‌ها

هر توکن می‌تواند روی تمام کیف پول‌ها و آدرس‌های بلاک چین میزبان ذخیره و منتقل شود.

برای مثال، یک توکن اتریومی مانند چین لینک یا تتر را می‌توانید روی کیف پول و آدرس‌های اتریوم ذخیره کنید. به‌بیان ساده، با داشتن یک کیف پول و یک آدرس اتریوم می‌توانید تمام توکن‌های مبتنی بر آن را ذخیره کنید.

در مورد بلاک چین‌های دیگر مانند ترون، بایننس چین، ایاس و تزوس هم به همین صورت توکن‌ها روی کیف پول‌های هر کوین ذخیره می‌شوند. البته در بلاک چین‌های جدید مانند پولکادات و اولنچ این امکان وجود دارد که توکن‌ها روی کیف پول‌های اختصاصی با آدرس‌های متفاوت هم ذخیره شوند.

انواع توکن

توکن‌ها را از نظر نوع می‌توان به چندین دسته متفاوت تقسیم کرد. طبقه‌بندی توکن‌ها مانند طبقه‌بندی هر چیز دیگری نسبی و وابسته به اشخاص است و هرکس می‌تواند آنها را از جنبه‌های مختلف تقسیم‌بندی کند.

با این حال، در بین اغلب اعضای جامعه ارزهای دیجیتال توکن‌ها در ابتدا به‌ دو دسته کلی مثلی (Fungible) و غیرمثلی (Non-fungible) تقسیم می‌شوند و سپس در هر کدام از این دسته‌ها می‌توان دوباره طبقه‌بندی انجام داد.

توکن مثلی

در اقتصاد، یک کالا (یا پول) در صورتی مثلی یا تعویض‌پذیر (Fungible) تلقی می‌شود که واحدهای آن با یکدیگر قابل‌تعویض باشند و نتوان هیچ‌کدام از آنها را کم‌ارزش‌تر یا با ارزش‌تر از دیگری دانست.

• مثال

 بیت کوین، دلار، ریال و به‌طور کلی اسکناس‌ها در دسته دارایی‌های مثلی قرار دارند. یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی نسبت به یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی دیگر از نظر ارزش کاملاً برابر است و هر دو می‌توانند با یکدیگر تعویض شوند و مقدار کالای یکسانی را خریداری کنند. زمانی که یک اسکناس ۱۰,۰۰۰ تومانی به دوست خود قرض می‌دهید، انتظار ندارید که بعداً دقیقاً همان اسکناس را پس بگیرید.

در مقابلِ دارایی‌های مثلی‌،‌ چیزهای غیرمثلی (Non-fungible) قرار دارند که دورتادور ما را فرا گرفته‌اند. به‌طور کلی می‌توان گفت هر چیزی که ابزار مبادله نباشد، غیرمثلی است.

مثلاً لپ‌تاپ شما، تلفن همراه شما و خودروی شما اقلام غیرمثلی هستند. اگر خودروی خود را به دوستتان قرض بدهید تا به مسافرت برود، انتظار دارید دقیقاً همان خودرو را پس بگیرید نه یک خودروی دیگر. برای درک بهتر، بلیط بازی پرسپولیس و استقلال هم غیرمثلی است.

یک نمونه دیگر: تابلوی «مونالیزا»، شاهکار لئوناردو داوینچی، کاملاً غیرمثلی است. آیا کسی می‌تواند این اثر تاریخی را با یک تابلوی معمولی مبادله کند، با این فکر که هر دوی آنها تابلوی نقاشی هستند؟

توکن غیرمثلی

یک توکن غیرمثلی یا NFT، یک دارایی دیجیتال است که کمیاب و منحصربه‌فرد بوده و روی بلاک چین ذخیره و جابه‌جا می‌شود. آیتم‌‌های بازی‌های کامپیوتری، اقلام کلکسیونی، آثار هنری دیجیتال، بلیط رویدادهای مختلف، نام‌ دامنه‌ها، یک خانه که به‌صورت توکن درآمده و … در دسته توکن‌های غیرمثلی جای می‌گیرند.

در حال حاضر ۹۹٪ توکن‌های بازار مانند تتر و چین لینک مثلی هستند و همه واحدهای آنها از نظر ارزش مشابه و قابل‌تعویض هستند، اما حوزه NFT روزبه‌روز در حال گسترش است و احتمالاً در آینده توکن‌های غیرمثلی بخش بزرگتری از بازار را به خود اختصاص دهند.

با توجه به این موضوع که هنوز توکن‌های غیرمثلی نتوانسته‌اند بخش قابل‌توجهی از بازار را تصاحب کنند.

سه دسته‌بندی اصلی در توکن‌های مثلی عبارت‌اند از:

• توکن کاربردی

توکن کاربردی (Utility Token) ارز دیجیتالی است که از آن برای پرداخت هزینه‌ها و خرید کالا و خدمات در یک یا چند پروژه خاص استفاده می‌شود.

امروزه اغلب توکن‌های موجود در بازار توکن‌های کاربردی هستند. مثلاً توکن لینک (Link) یک توکن کاربردی است که افراد می‌توانند با آن هزینه خدمات پلتفرم چین لینک را پرداخت کنند.

ارزش این توکن‌ها فقط با عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و هیچ پشتوانه‌ای برای آنها تعریف نشده است. همچنین ارزش این توکن‌ها به‌طور مستقیم هیچ ارتباطی با ارزش یا سرمایه‌های شرکت توسعه‌دهنده ندارد.

• توکن اوراق بهادار

توکن اوراق بهادار (Security Token) ارز دیجیتالی است که دارنده آن صاحب بخشی از یک دارایی، شرکت یا سود یک فعالیت خاص خواهد بود.

به‌عنوان مثال، زمانی که یک خانه یا یک شرکت تبدیل به هزاران توکن شود و مانند سهام میان سرمایه‌گذاران توزیع شود، آن توکن یک توکن اوراق بهادار به شمار می‌رود.

اصطلاح توکن اوراق بهادار در سال ۲۰۱۸ بین فعالان مطرح شد، زمانی که برخی از نهادهای قانون‌گذار در سراسر جهان – از جمله کمیسیون بورس آمریکا (SEC) – اعلام کردند برخی از ارزهای دیجیتال در حقیقت اوراق بهادار هستند و باید از نظر قانونی ثبت شوند.

اینکه یک توکن اوراق بهادار است یا نه را نهاد قانون‌گذار کشور مشخص می‌کند. مثلاً در آمریکا، کمیسیون بورس آمریکا از طریق آزمایش هاوی مشخص می‌کند که یک دارایی اوراق بهادار است یا خیر.

طبق تست هاوی، هر دارایی که شرایط زیر را داشته باشد، اوراق بهادار است:

• یک سرمایه‌گذاری مالی باشد.
• در آن انتظار سود تعریف شده باشد.
• در یک شرکت ثبت شود.
• این سود باید از فعالیت یک شخص ثالث به دست آید.

مزیت توکن‌های اوراق بهادار نسبت به اوراق بهادار سنتی این است که با استفاده از فناوری بلاک چین، سرمایه‌گذار می‌تواند به‌جای استفاده از کارگزاری‌ها، توکن خود را روی کیف پول شخصی ذخیره کند و در زمان معامله به‌راحتی آن را انتقال دهد. همچنین این نوع توکن در مراجع قانونی ثبت می‌شود و این موضوع ریسک کلاهبرداری را کاهش می‌دهد.

• توکن حاکمیتی (گاورننس)

توکن حاکمیتی یا گاورننس (Governance) ارز دیجیتالی است که دارنده آن می‌تواند با آن در تصمیم‌گیری‌ها و رأی‌گیری‌ها برای آینده یک سیستم یا شبکه نقش داشته باشد.

به‌عنوان نمونه، توکن یونی سواپ (Uniswap) یک توکن حاکمیتی است که دارنده آن می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های مهم این صرافی غیرمتمرکز حق رأی داشته باشد.

توکن‌های حاکمیتی اغلب اوقات در طبقه توکن‌های کاربردی جای می‌گیرند و این یعنی یک توکن حاکمیتی می‌تواند توکن کاربردی هم باشد.

تفاوت توکن (Token) و کوین (Coin) چیست؟