ارزش ذاتی در معاملات آپشن  

در بازارهای مالی، آپشن‌ها (Options) یا همان اختیار معامله‌ها ابزارهایی مشتقه هستند که به دارنده آن‌ها حق (نه الزام) خرید یا فروش یک دارایی پایه در قیمتی مشخص و در زمانی معین یا قبل از آن را می‌دهند. این ابزارها دو مؤلفه مهم دارند:

1. ارزش ذاتی (Intrinsic Value)
2. ارزش زمانی (Time Value)

در این مطلب، به‌طور کامل به بررسی مؤلفه اول یعنی ارزش ذاتی آپشن خواهیم پرداخت.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالاکلیککن.

ارزش ذاتی (Intrinsic Value)

ارزش ذاتی یک آپشن، برابر است با مقدار سودی که دارنده آپشن در صورت اجرای فوری آن در بازار به دست می‌آورد.

به‌عبارت ساده‌تر، اگر همین الآن اختیار را اعمال کنیم، چه مقدار سود خواهیم کرد؟ اگر این مقدار مثبت باشد، اختیار دارای ارزش ذاتی است. اگر نه، ارزش ذاتی آن صفر است.

انواع آپشن‌ها

برای درک ارزش ذاتی، ابتدا باید با دو نوع اصلی آپشن آشنا شویم:

1. آپشن خرید (Call Option): به دارنده حق (نه تعهد) خرید دارایی پایه (مانند سهام) با قیمت توافقی (Strike Price) در زمان مشخص یا قبل از آن را می‌دهد.
2. آپشن فروش (Put Option): به دارنده حق (نه تعهد) فروش دارایی پایه با قیمت توافقی در زمان مشخص یا قبل از آن را می‌دهد.

اهمیت ارزش ذاتی در معاملات آپشن

درک ارزش ذاتی برای معامله‌گران آپشن از چند جهت حیاتی است:

• شناسایی پتانسیل سود فوری: ارزش ذاتی به شما می‌گوید که یک آپشن چقدر “در سود” است و در صورت اعمال فوری، چقدر سود خواهید برد.
• تصمیم‌گیری در مورد اعمال زودهنگام (Early Exercise): برای آپشن‌های آمریکایی، معامله‌گران باید تصمیم بگیرند که آیا اعمال زودهنگام آپشن منطقی است یا خیر. این تصمیم به ارزش ذاتی و همچنین ارزش زمانی باقیمانده بستگی دارد. اگر ارزش زمانی بسیار ناچیز باشد، اعمال زودهنگام برای دریافت سود ذاتی می‌تواند منطقی باشد.
• تجزیه و تحلیل قیمت آپشن: با تفکیک قیمت کلی آپشن به ارزش ذاتی و ارزش زمانی، معامله‌گران می‌توانند درک بهتری از اینکه کدام عوامل بر قیمت آپشن تأثیر می‌گذارند، پیدا کنند. این به آن‌ها کمک می‌کند تا آپشن‌های گران‌قیمت یا ارزان‌قیمت را شناسایی کنند.
• مدیریت ریسک: آپشن‌هایی که ارزش ذاتی بالایی دارند (به خصوص آپشن‌های “عمیقاً در سود” – Deep ITM)، رفتار قیمتی آن‌ها بیشتر شبیه به دارایی پایه است. این می‌تواند در استراتژی‌های پوشش ریسک (Hedging) مفید باشد.
• سودآوری در انقضا: در تاریخ انقضا، تنها چیزی که برای یک آپشن باقی می‌ماند، ارزش ذاتی آن است. اگر آپشن در انقضا ITM باشد، ارزش ذاتی مثبتی خواهد داشت، در غیر این صورت بی‌ارزش منقضی خواهد شد.

ارزش ذاتی در انواع آپشن‌ها

آپشن‌های اروپایی در مقابل آمریکایی

آپشن‌های اروپایی: فقط در زمان سررسید قابل اجرا هستند. ارزش ذاتی در این نوع آپشن‌ها در زمان سررسید محاسبه می‌شود و قبل از آن به عنوان معیاری برای تحلیل استفاده می‌شود.

آپشن‌های آمریکایی: می‌توانند در هر زمان قبل از سررسید اجرا شوند. ارزش ذاتی در این نوع آپشن‌ها اهمیت بیشتری دارد، زیرا معامله‌گران ممکن است بر اساس ارزش ذاتی تصمیم به اجرای زودهنگام بگیرند.

آپشن‌های در پول، خارج از پول و در قیمت توافقی

در پول (In-the-Money):

• آپشن خرید: (S > K)
• آپشن فروش: (K > S)
• ارزش ذاتی مثبت است.

خارج از پول (Out-of-the-Money):

• آپشن خرید: (S < K)
• آپشن فروش: (K < S)
• ارزش ذاتی صفر است.

در قیمت توافقی (At-the-Money):

(S = K)

ارزش ذاتی صفر است.

ارزش ذاتی در آپشن خرید

برای یک آپشن خرید، ارزش ذاتی برابر است با تفاوت بین قیمت فعلی دارایی پایه ((S)) و قیمت توافقی ((K))، به شرطی که این تفاوت مثبت باشد: [ \text{ارزش ذاتی (Call)} = \max(S – K, 0) ]

• اگر (S > K) (آپشن در پول است)، ارزش ذاتی مثبت است.
• اگر (S \leq K) (آپشن خارج از پول یا در قیمت توافقی است)، ارزش ذاتی صفر است.

مثال: فرض کنید قیمت فعلی یک سهم ۱۲۰ دلار و قیمت توافقی آپشن خرید ۱۰۰ دلار باشد. ارزش ذاتی آپشن خرید: [ \text{ارزش ذاتی} = 120 – 100 = 20 , \text{دلار} ] اگر قیمت سهم ۹۰ دلار باشد، ارزش ذاتی صفر خواهد بود، زیرا اجرای آپشن سودآور نیست.

ارزش ذاتی در آپشن فروش

برای یک آپشن فروش، ارزش ذاتی برابر است با تفاوت بین قیمت توافقی ((K)) و قیمت فعلی دارایی پایه ((S))، به شرطی که این تفاوت مثبت باشد: [ \text{ارزش ذاتی (Put)} = \max(K – S, 0) ]

• اگر (K > S) (آپشن در پول است)، ارزش ذاتی مثبت است.
• اگر (K \leq S) (آپشن خارج از پول یا در قیمت توافقی است)، ارزش ذاتی صفر است.

مثال: فرض کنید قیمت فعلی یک سهم ۸۰ دلار و قیمت توافقی آپشن فروش ۱۰۰ دلار باشد. ارزش ذاتی آپشن فروش: [ \text{ارزش ذاتی} = 100 – 80 = 20 , \text{دلار} ] اگر قیمت سهم ۱۱۰ دلار باشد، ارزش ذاتی صفر خواهد بود.

کاربردهای ارزش ذاتی

• قیمت‌گذاری آپشن‌ها: ارزش ذاتی به عنوان یکی از اجزای اصلی قیمت آپشن در مدل‌های قیمت‌گذاری مانند بلک-شولز و مدل دوجمله‌ای استفاده می‌شود.
• استراتژی‌های معاملاتی:
• Covered Call: معامله‌گرانی که سهام دارند ممکن است آپشن خرید بفروشند و ارزش ذاتی را برای تعیین سودآوری بررسی کنند.
• Protective Put: خرید آپشن فروش برای حفاظت از سهام در برابر کاهش قیمت، با توجه به ارزش ذاتی انجام می‌شود.
• تحلیل بازار: ارزش ذاتی به معامله‌گران کمک می‌کند تا درک بهتری از وضعیت بازار و انتظارات نسبت به دارایی پایه داشته باشند.
• مدیریت پرتفوی: سرمایه‌گذاران از ارزش ذاتی برای ارزیابی ریسک و بازده پرتفوی خود استفاده می‌کنند.

فرمول ارزش ذاتی آپشن

مدل محاسبه ارزش ذاتی برای دو نوع اختیار معامله به‌صورت زیر است:

1. اختیار خرید (Call Option):

2. اختیار فروش (Put Option):

که در آن:

• S = قیمت لحظه‌ای دارایی پایه (Spot Price)
• K = قیمت اعمال (Strike Price)

محاسبه ارزش ذاتی

نحوه محاسبه ارزش ذاتی برای آپشن‌های خرید (Call Options) و آپشن‌های فروش (Put Options) متفاوت است:

1. برای آپشن خرید (Call Option):

یک آپشن خرید به دارنده آن حق خرید دارایی پایه را با قیمت اعمال (Strike Price) می‌دهد. ارزش ذاتی یک آپشن خرید زمانی وجود دارد که قیمت فعلی دارایی پایه (Current Underlying Price) بیشتر از قیمت اعمال باشد.

فرمول: $\text{ارزش ذاتی آپشن خرید}=\text{بزرگترین}(0,\text{قیمت فعلی دارایی پایه}-\text{قیمت اعمال})$

مثال: فرض کنید یک آپشن خرید سهام شرکت XYZ با قیمت اعمال 50 دلار وجود دارد.

• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 55 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,55-50)=5$ دلار
• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 45 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,45-50)=\text{بزرگترین}(0,-5)=0$ دلار (چون 5- دلار زیان است، ارزش ذاتی صفر می‌شود).
• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 50 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,50-50)=0$ دلار

2. برای آپشن فروش (Put Option):

یک آپشن فروش به دارنده آن حق فروش دارایی پایه را با قیمت اعمال (Strike Price) می‌دهد. ارزش ذاتی یک آپشن فروش زمانی وجود دارد که قیمت فعلی دارایی پایه (Current Underlying Price) کمتر از قیمت اعمال باشد.

فرمول: $\text{ارزش ذاتی آپشن فروش}=\text{بزرگترین}(0,\text{قیمت اعمال}-\text{قیمت فعلی دارایی پایه})$

مثال: فرض کنید یک آپشن فروش سهام شرکت XYZ با قیمت اعمال 50 دلار وجود دارد.

• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 45 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,50-45)=5$ دلار
• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 55 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,50-55)=\text{بزرگترین}(0,-5)=0$ دلار
• اگر قیمت فعلی سهام XYZ برابر با 50 دلار باشد: ارزش ذاتی = $\text{بزرگترین}(0,50-50)=0$ دلار

نحوه محاسبه ارزش ذاتی

محاسبه ارزش ذاتی ساده است و به اطلاعات زیر نیاز دارد:

1. قیمت فعلی دارایی پایه ((S)): قیمتی که دارایی (مانند سهام) در بازار معامله می‌شود.
2. قیمت توافقی ((K)): قیمتی که در قرارداد آپشن برای خرید یا فروش دارایی تعیین شده است.

مراحل محاسبه:

1. برای آپشن خرید:

   • اگر (S > K): ارزش ذاتی = (S – K)

   • اگر (S \leq K): ارزش ذاتی = ۰

2. برای آپشن فروش:

   • اگر (K > S): ارزش ذاتی = (K – S)

   • اگر (K \leq S): ارزش ذاتی = ۰

نکته مهم:

• ارزش ذاتی هرگز منفی نیست، زیرا دارنده آپشن می‌تواند انتخاب کند که آن را اجرا نکند.
• ارزش ذاتی تنها برای آپشن‌های “در پول” مثبت است.

مثال‌های کاربردی

مثال ۱: اختیار خرید

فرض کنید یک اختیار خرید با قیمت اعمال 100 تومان داریم و قیمت دارایی پایه هم‌اکنون 120 تومان است:

پس ارزش ذاتی این اختیار برابر ۲۰ تومان است.

مثال ۲: اختیار فروش

قیمت اعمال 100 تومان است ولی قیمت دارایی پایه 85 تومان است:

ارزش ذاتی اختیار فروش برابر ۱۵ تومان است.

مثال ۳: بدون ارزش ذاتی

قیمت اعمال اختیار خرید 150 تومان است ولی دارایی پایه 130 تومان است:

در این حالت اختیار فاقد ارزش ذاتی است.

محدودیت‌ها و ملاحظات

ارزش ذاتی، اگرچه مفهومی مهم است، اما محدودیت‌هایی نیز دارد:

• عدم در نظر گرفتن ارزش زمانی: ارزش ذاتی تنها بخشی از قیمت آپشن را تشکیل می‌دهد و ارزش زمانی (که به عوامل بازار بستگی دارد) را نادیده می‌گیرد.
• وابستگی به قیمت دارایی پایه: ارزش ذاتی به شدت به تغییرات قیمت دارایی پایه حساس است و ممکن است به سرعت تغییر کند.
• عدم پیش‌بینی نوسانات: ارزش ذاتی اطلاعاتی درباره نوسانات آینده دارایی یا احتمال تغییرات قیمت ارائه نمی‌دهد.
• محدودیت در آپشن‌های خارج از پول: برای آپشن‌های خارج از پول، ارزش ذاتی صفر است و تحلیل آن به تنهایی اطلاعات کافی ارائه نمی‌دهد.

تأثیر عوامل بازار بر ارزش ذاتی

رابطه ارزش ذاتی با “در سود بودن” (Moneyness)

مفهوم ارزش ذاتی ارتباط مستقیمی با وضعیت “در سود بودن” یک آپشن دارد:

• در سود (In-the-Money – ITM): آپشنی که دارای ارزش ذاتی مثبت است. یعنی با اعمال فوری آن، سودی به دست می‌آید.
  • آپشن خرید ITM: قیمت دارایی پایه > قیمت اعمال
  • آپشن فروش ITM: قیمت دارایی پایه < قیمت اعمال
• بی‌تفاوت (At-the-Money – ATM): آپشنی که قیمت اعمال آن تقریباً برابر با قیمت فعلی دارایی پایه است و ارزش ذاتی آن صفر است.
• در زیان (Out-of-the-Money – OTM): آپشنی که ارزش ذاتی آن صفر است. یعنی با اعمال فوری آن، زیان حاصل می‌شود و در نتیجه هیچ ارزشی از این بابت ندارد.
  • آپشن خرید OTM: قیمت دارایی پایه < قیمت اعمال
  • آپشن فروش OTM: قیمت دارایی پایه > قیمت اعمال

ارزش ذاتی و مدل‌های قیمت‌گذاری

ارزش ذاتی در مدل‌های قیمت‌گذاری آپشن مانند مدل بلک-شولز و مدل دوجمله‌ای نقش مهمی دارد:

• مدل بلک-شولز: این مدل ارزش ذاتی را به عنوان بخشی از قیمت آپشن در نظر می‌گیرد و ارزش زمانی را با استفاده از متغیرهایی مانند نوسانات و زمان تا سررسید محاسبه می‌کند.
• مدل دوجمله‌ای: در این مدل، ارزش ذاتی در هر گره از درخت دوجمله‌ای محاسبه می‌شود، به‌ویژه برای آپشن‌های آمریکایی که اجرای زودهنگام ممکن است.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

تفاوت ارزش ذاتی و ارزش زمانی

جمع‌بندی نهایی

ارزش ذاتی یک مولفه کلیدی در قیمت‌گذاری آپشن است که نشان‌دهنده سود فوری حاصل از اعمال آپشن است. این ارزش فقط برای آپشن‌های “در سود” (ITM) وجود دارد و با تفاوت بین قیمت دارایی پایه و قیمت اعمال محاسبه می‌شود. درک تفاوت بین ارزش ذاتی و ارزش زمانی، به معامله‌گران کمک می‌کند تا با دیدی جامع‌تر به قیمت آپشن نگاه کرده و استراتژی‌های معاملاتی خود را بهینه‌سازی کنند.

سوالات متداول

1. ارزش ذاتی در معاملات آپشن دقیقاً به چه معناست؟

ارزش ذاتی مقدار سودی است که دارنده آپشن در صورت اجرای آن در همان لحظه (با قیمت فعلی دارایی پایه) به‌دست می‌آورد. این مقدار بیان می‌کند که اختیار خرید یا فروش «هم‌اکنون» چقدر در سود است.

2. ارزش ذاتی چگونه محاسبه می‌شود؟

برای اختیار خرید (Call):
ارزش ذاتی = max(قیمت دارایی پایه - قیمت اعمال، صفر)

برای اختیار فروش (Put):
ارزش ذاتی = max(قیمت اعمال - قیمت دارایی پایه، صفر)

3. آیا امکان دارد ارزش ذاتی منفی باشد؟

خیر. ارزش ذاتی یا صفر است یا مثبت. هیچ‌گاه منفی نمی‌شود.

4. تفاوت ارزش ذاتی با ارزش زمانی چیست؟

ارزش ذاتی سود فعلی اعمال اختیار را نشان می‌دهد، در حالی‌که ارزش زمانی نشان‌دهنده‌ی پتانسیل سود در آینده (تا سررسید) است. ارزش کل اختیار = ارزش ذاتی + ارزش زمانی.

5. در سررسید اختیار، کدام‌یک از ارزش‌ها باقی می‌ماند؟

در تاریخ سررسید فقط ارزش ذاتی باقی می‌ماند. اگر اختیار دارای ارزش ذاتی نباشد، کل ارزش آن صفر خواهد شد.

6. اگر یک اختیار ارزش ذاتی نداشته باشد، آیا بی‌ارزش است؟

نه الزاماً. ممکن است اختیار فاقد ارزش ذاتی باشد اما هنوز ارزش زمانی داشته باشد، به‌ویژه اگر زمان زیادی تا سررسید باقی مانده باشد.

7. چه عواملی باعث افزایش ارزش ذاتی یک اختیار خرید می‌شود؟

افزایش قیمت دارایی پایه باعث افزایش ارزش ذاتی اختیار خرید (Call) می‌شود، زیرا تفاوت بین قیمت بازار و قیمت اعمال بیشتر می‌شود.

8. در چه زمانی اختیار خرید یا فروش «In-the-Money» است؟

• اختیار خرید (Call) وقتی In-the-Money است که قیمت دارایی پایه بیشتر از قیمت اعمال باشد.
• اختیار فروش (Put) وقتی In-the-Money است که قیمت دارایی پایه کمتر از قیمت اعمال باشد.

9. چرا سرمایه‌گذاران به ارزش ذاتی توجه دارند؟

زیرا ارزش ذاتی نشان می‌دهد که چقدر از ارزش آپشن «واقعی و قابل وصول» است، نه صرفاً فرضی یا آینده‌نگر. در تحلیل سود و زیان و تصمیم به اعمال آپشن، ارزش ذاتی نقش کلیدی دارد.

10. آیا می‌توان اختیار دارای ارزش ذاتی را در بازار با قیمت کمتر از ارزشش خرید؟

در بازارهای کارا، قیمت آپشن معمولاً از مجموع ارزش ذاتی و زمانی بیشتر یا مساوی است. اگر قیمت بازار کمتر از ارزش ذاتی باشد، فرصت آربیتراژ ایجاد می‌شود و معامله‌گران سریع آن را از بین می‌برند.