انواع بودجه چیست؟ سطوح مشارکت در فرآیند بودجه‌ریزی
بودجه
بودجه، برنامه‌ای مالی است که منابع درآمدی و هزینه‌های پیش‌بینی شده یک سازمان، دولت، یا فرد را در یک دوره زمانی مشخص (معمولاً یک سال) مشخص می‌کند. هدف بودجه‌ریزی، اطمینان از استفاده بهینه از منابع و جلوگیری از ایجاد کسری بودجه است. انواع مختلف بودجه بر اساس اهداف، محدوده، و زمان‌بندی به دسته‌های گوناگونی تقسیم می‌شوند.
در ادامه، به تفصیل به بررسی انواع بودجه و ویژگی‌های هر یک از آنها می‌پردازیم.
چهار نوع اصلی بودجه و روش‌های بودجه‌بندی
شرکت‌ها معمولاً از چهار نوع بودجه استفاده می‌کنند که هر یک از آنها به روش خاصی تدوین می‌شود. این چهار نوع بودجه عبارتند از:
- بودجه‌ریزی افزایشی
- بودجه‌ریزی مبتنی بر فعالیت
- بودجه‌بندی ارزش پیشنهادی
- بودجه‌ریزی مبتنی بر صفر
هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
1. بودجه‌ریزی افزایشی
در بودجه‌ریزی افزایشی، برای تعیین بودجه جدید، از داده‌های بودجه سال گذشته استفاده می‌شود و درصدی به آن اضافه یا کم می‌شود. این روش از متداول‌ترین و ساده‌ترین روش‌هاست زیرا قابل درک است. اگر هزینه‌های اصلی یک شرکت به طور مداوم تغییری نکنند، این روش کارآمد است. اما مشکلاتی نیز دارد:
- ممکن است ناکارآمدی‌ها را تداوم ببخشد: مثلاً، اگر مدیری بداند که هر سال می‌تواند ۱۰٪ بیشتر بودجه بگیرد، ممکن است بدون تلاش برای کاهش هزینه‌ها، درخواست بیشتری کند.
- ممکن است بودجه زیاد شود: مدیران ممکن است بودجه‌ای را که واقعاً نیاز دارند بیشتر اعلام کنند تا همیشه بودجه بیشتری داشته باشند.
- عوامل خارجی نادیده گرفته می‌شوند: مثل افزایش تورم یا هزینه‌های غیرمنتظره که ممکن است در محاسبات افزایشی به حساب نیاید.
2. بودجه‌ریزی مبتنی بر فعالیت
در این روش، بودجه بر اساس فعالیت‌هایی که شرکت برای رسیدن به اهداف خود باید انجام دهد، تنظیم می‌شود. به عنوان مثال، اگر یک شرکت هدفی مانند فروش ۱۰۰ میلیون دلاری داشته باشد، ابتدا باید فعالیت‌های مورد نیاز برای رسیدن به این هدف را مشخص کرده و سپس هزینه‌های مربوط به آنها را محاسبه کند.
3. بودجه‌بندی ارزش پیشنهادی انواع بودجه
در این روش، بودجه‌نویسان سوالاتی مانند این‌ها را مطرح می‌کنند:
- چرا این هزینه باید در بودجه باشد؟
- آیا این هزینه برای مشتریان یا کارمندان ارزشی ایجاد می‌کند؟
- آیا ارزش مورد نظر بیشتر از هزینه آن است؟
هدف این روش جلوگیری از هزینه‌های غیرضروری است. بودجه‌بندی ارزش پیشنهادی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فقط هزینه‌هایی را که واقعاً ارزش دارند در بودجه لحاظ کنند.
4. بودجه‌ریزی مبتنی بر صفر
در بودجه‌ریزی مبتنی بر صفر، هر بخش از بودجه از ابتدا بررسی می‌شود. برخلاف بودجه‌ریزی افزایشی که به بودجه قبلی استناد می‌کند، در این روش هیچ هزینه‌ای به طور خودکار در بودجه جدید لحاظ نمی‌شود و هر هزینه باید به طور دقیق توجیه شود.
این روش به خصوص زمانی مفید است که شرکت نیاز فوری به کاهش هزینه‌ها داشته باشد، مانند دوران رکود اقتصادی یا زمانی که شرکت دچار مشکلات مالی است.
بودجه‌ریزی مبتنی بر صفر برای حذف هزینه‌های غیرضروری بسیار مؤثر است، اما به دلیل نیاز به دقت بالا، زمان زیادی می‌برد و به همین دلیل بیشتر در شرایط خاص استفاده می‌شود.
سطوح مشارکت در فرآیند بودجه‌ریزی انواع بودجه
فرآیند بودجه‌ریزی می‌تواند به سه روش انجام شود:
- تحمیلی: در این روش، مدیران ارشد اهداف و بودجه را تعیین کرده و به بخش‌های مختلف تحمیل می‌کنند. این روش برای شرکت‌هایی که باید به سرعت به اهداف سختی برسند، مناسب است.
- مذاکره‌ای: در بودجه‌ریزی مذاکره‌ای، ترکیبی از رویکردهای بالا به پایین و پایین به بالا استفاده می‌شود. در این روش، مدیران ارشد اهداف کلی را مشخص می‌کنند، اما کارکنان نیز در تهیه بودجه مشارکت دارند. این روش باعث می‌شود کارکنان بیشتر در اجرای برنامه‌های بودجه‌ریزی تعهد داشته باشند.
- مشارکتی: در این روش، کارکنان از پایین به بالا پیشنهادهایی برای بودجه ارائه می‌کنند و مدیران از این پیشنهادات استفاده می‌کنند. در این روش، بخش‌های مختلف استقلال بیشتری در تنظیم بودجه دارند.
نتیجه‌گیری
بودجه یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت مالی در هر سازمان یا دولت است و می‌تواند بسته به شرایط و نیازهای مختلف به انواع گوناگونی تقسیم شود. از بودجه‌های جاری و عمرانی گرفته تا بودجه‌های کسری، مازاد و متعادل، هر نوع بودجه به شیوه‌ای متفاوت به تخصیص منابع و مدیریت هزینه‌ها کمک می‌کند. انتخاب نوع مناسب بودجه بستگی به عوامل مختلفی مانند اهداف سازمان، وضعیت اقتصادی، دوره زمانی، و میزان انعطاف‌پذیری دارد.
جمع‌بندی
- بودجه‌ها بر اساس هدف به دو دسته جاری و عمرانی تقسیم می‌شوند.
- بر اساس تعادل، بودجه‌ها به متعادل، کسری و مازاد تقسیم‌بندی می‌شوند.
- بر اساس زمان، بودجه‌ها می‌توانند سالانه، میان‌مدت و بلندمدت باشند.
- از نظر انعطاف‌پذیری، بودجه‌ها به دو دسته ثابت و انعطاف‌پذیر تقسیم می‌شوند.
- در نهایت، بر اساس نحوه تنظیم، بودجه‌ها به بودجه افزایشی، بودجه صفر، و بودجه مبتنی بر عملکرد تقسیم می‌شوند.
دیدگاهتان را بنویسید
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.