اویسی دیوید دومار Evsey David Domar

اِوِیسی دیوید دومار (Evsey David Domar) یکی از اقتصاددانان برجسته‌ی قرن بیستم بود که نقش مهمی در توسعه نظریه‌های رشد اقتصادی ایفا کرد. او بیشتر به‌واسطه‌ی مدل رشد هارود–دومار شناخته می‌شود؛ مدلی که در نیمه‌ی نخست قرن بیستم، مبنای تحلیل بسیاری از برنامه‌های توسعه اقتصادی به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه قرار گرفت. دومار از جمله اندیشمندانی بود که کوشید با استفاده از ابزارهای نظری جدید، ساختارهای پویای اقتصاد را بهتر درک و تبیین کند.

زندگی‌نامه و تحصیلات

اویسی دومار در سال 1914 در لهستان (آن زمان بخشی از امپراتوری روسیه) متولد شد. خانواده‌ی او در سال‌های پرآشوب پس از انقلاب بلشویکی به ایالات متحده مهاجرت کردند. او در آمریکا رشد کرد و تحصیلات عالی خود را در رشته‌ی اقتصاد ادامه داد. دومار در ابتدا در دانشگاه کلمبیا تحصیل کرد و سپس مدرک دکتری خود را از دانشگاه هاروارد دریافت کرد.

دومار تحصیلات اولیه خود را در منچوری آغاز کرد و در سال 1936 برای ادامه تحصیل به ایالات متحده مهاجرت کرد. او ابتدا در دانشگاه کالیفرنیا، لس‌آنجلس (UCLA) در رشته اقتصاد ثبت‌نام کرد و مدرک لیسانس خود را دریافت کرد. سپس به دانشگاه میشیگان رفت و در سال 1939 مدرک کارشناسی ارشد خود را در اقتصاد به دست آورد. سرانجام، در سال 1943، دومار دکتری خود را در اقتصاد از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. تحصیلات او در هاروارد، تحت تأثیر اقتصاددانان برجسته‌ای مانند جوزف شومپیتر و آلوین هانسن، نقش مهمی در شکل‌گیری دیدگاه‌هایش در مورد رشد اقتصادی و سیاست‌گذاری ایفا کرد.

او سال‌ها در دانشگاه‌های مهمی چون MIT (مؤسسه فناوری ماساچوست) و دانشگاه شیکاگو به تدریس و پژوهش پرداخت و از اعضای اصلی جریان نهادینه‌سازی نظریات رشد اقتصادی در نظام آکادمیک آمریکا بود.

حرفه آکادمیک

پس از اخذ مدرک دکتری، دومار به‌عنوان یک اقتصاددان در نهادهای مختلف آکادمیک و دولتی فعالیت کرد. او در دانشگاه‌های معتبری مانند دانشگاه شیکاگو، دانشگاه جانز هاپکینز، و مؤسسه فناوری ماساچوست (MIT) تدریس کرد. در MIT، دومار به‌عنوان یکی از اعضای برجسته دپارتمان اقتصاد شناخته شد و تا زمان بازنشستگی‌اش در سال 1972 در آنجا فعالیت داشت.

دومار همچنین در طول جنگ جهانی دوم و پس از آن، در نهادهای دولتی مانند اداره تحقیقات فدرال رزرو و دفتر مدیریت بودجه ایالات متحده کار کرد. این تجربه‌ها به او دیدگاه عملی در مورد سیاست‌گذاری اقتصادی بخشید و به او کمک کرد تا نظریه‌هایش را با چالش‌های واقعی اقتصاد کلان مرتبط کند.

مدل هارود-دومار

مهم‌ترین مشارکت اِوار دومار در علم اقتصاد، توسعه مدل هارود-دومار به همراه روی فوربس هارود بود. این مدل در اواخر دهه 1940 به‌طور مستقل توسط این دو اقتصاددان ارائه شد و بعدها به دلیل شباهت‌هایشان به یک مدل واحد تبدیل شد. مدل هارود-دومار بر رابطه بین سرمایه‌گذاری، رشد اقتصادی، و اشتغال تمرکز دارد و یکی از اولین تلاش‌ها برای توضیح دینامیک‌های رشد اقتصادی در چارچوبی ریاضی بود.

مدل رشد هارود–دومار که به‌طور مستقل توسط هارود (انگلستان) و دومار (آمریکا) ارائه شد، اولین تئوری رسمی رشد اقتصادی در دوره‌ی پس از جنگ جهانی دوم بود.

عناصر کلیدی این مدل:

1. نرخ پس‌انداز (s): بخشی از درآمد ملی که صرف سرمایه‌گذاری می‌شود.
2. بهره‌وری سرمایه یا ضریب سرمایه (v): میزان تولیدی که به‌ازای هر واحد سرمایه حاصل می‌شود.
3. نرخ رشد اقتصادی (g): برای ثبات و اشتغال کامل، اقتصاد باید با نرخ مشخصی رشد کند که از رابطه زیر تبعیت می‌کند:

g=svg ​

پیام اصلی مدل:

این مدل بیان می‌کند که رشد اقتصادی وابسته به نرخ پس‌انداز و بهره‌وری سرمایه است و اگر این دو عامل با هم هم‌راستا نباشند، اقتصاد دچار ناپایداری خواهد شد (رکود یا تورم). دومار در این مدل، نقش حیاتی سرمایه‌گذاری در تحریک رشد را نشان می‌دهد.

اهمیت مدل

مدل هارود-دومار در دوران پس از جنگ جهانی دوم به‌عنوان ابزاری برای سیاست‌گذاری اقتصادی، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، بسیار مورد توجه قرار گرفت. این مدل نشان داد که برای دستیابی به رشد پایدار، کشورها باید سرمایه‌گذاری کافی انجام دهند و از انحراف بین نرخ رشد واقعی و نرخ رشد تضمین‌شده جلوگیری کنند. با این حال، مدل انتقاداتی نیز دریافت کرد، از جمله اینکه فرضیات ساده‌ساز آن (مانند ثابت بودن نسبت سرمایه به تولید) ممکن است در دنیای واقعی همیشه صادق نباشد.

نقدهای وارد بر مدل دومار

با اینکه مدل دومار نقش بزرگی در بنیان‌گذاری اقتصاد رشد داشت، اما دارای محدودیت‌هایی بود:

• ثبات نداشت: مدل فرض می‌کرد نرخ‌های پس‌انداز و بهره‌وری سرمایه در طول زمان ثابت‌اند، در حالی که در دنیای واقعی این‌گونه نیست.
• فناوری و نیروی کار را در نظر نمی‌گرفت: برخلاف مدل‌های بعدی مانند مدل سولو، مدل دومار به تغییرات فناوری یا رشد جمعیت توجه نداشت.
• پیش‌فرض اشتغال کامل: این مدل فرض می‌کرد که منابع به‌طور کامل به‌کار گرفته می‌شوند، که فرضی غیرواقع‌گرایانه در اقتصادهای در حال توسعه است.

با وجود این ضعف‌ها، مدل دومار نقطه‌ی شروع مهمی برای تحلیل‌های بعدی بود.

سایر مشارکت‌های اقتصادی

علاوه بر مدل هارود-دومار، اِوار دومار در زمینه‌های دیگری نیز مشارکت‌های مهمی داشت:

• تحلیل تورم و سیاست پولی: دومار مقالاتی در مورد علل تورم و راه‌های مدیریت آن منتشر کرد. او معتقد بود که تورم می‌تواند نتیجه عدم تعادل بین تقاضای کل و ظرفیت تولیدی باشد.
• اقتصاد سوسیالیستی: دومار به تحلیل نظام‌های اقتصادی سوسیالیستی، به‌ویژه در اتحاد جماهیر شوروی، علاقه‌مند بود. او مقالاتی در مورد کارایی و چالش‌های برنامه‌ریزی متمرکز اقتصادی نوشت.
• نظریه‌های رشد اقتصادی: دومار به بررسی عوامل بلندمدت رشد، مانند پیشرفت تکنولوژی و تغییرات جمعیتی، پرداخت و به توسعه نظریه‌های رشد مدرن کمک کرد.

آثار و تألیفات مهم او

اویسی دومار آثار علمی متعددی دارد که در مجلات معتبر اقتصادی منتشر شده‌اند. برخی از آثار مهم او عبارت‌اند از:

• Essay in the Theory of Economic Growth (1957): یکی از تأثیرگذارترین آثار او که در آن مفاهیم پایه‌ای مدل رشد خود را به‌تفصیل شرح داده است.
• Expansion and Employment (1947): مقاله‌ای که مبنای مدل رشد دومار را فراهم می‌کند.
• مقالاتی در زمینه بهره‌وری، سیاست مالی، و تاریخ اندیشه اقتصادی که دیدگاه‌های تحلیلی او را نسبت به اقتصاد کلان آشکار می‌سازد.

جایگاه دومار در تاریخ اندیشه اقتصادی

اویسی دومار در زمره‌ی اقتصاددانانی قرار می‌گیرد که بین اقتصاد کینزی و اقتصاد نئوکلاسیک، پلی فکری ایجاد کردند. در دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ که مباحث کلان اقتصادی به‌شدت تحت‌تأثیر نظریه‌ی کینز قرار داشت، دومار تلاش کرد با تلفیق دیدگاه‌های پویا، مفهوم سرمایه‌گذاری، بهره‌وری سرمایه و رشد تولید ناخالص داخلی را در قالب مدل‌های ریاضی و قابل پیش‌بینی تحلیل کند.

او همکار و هم‌فکر اقتصاددان معروف روی هارود بود و مدل رشد هارود–دومار که بعدها الهام‌بخش مدل سولو شد، نتیجه‌ی تلاش‌های هم‌راستای آن‌ها بود؛ اگرچه آن‌ها به‌صورت جداگانه مدل‌های مشابهی را توسعه دادند.

مشارکت در سیاست‌گذاری و آموزش

دومار صرفاً یک نظریه‌پرداز نبود؛ او در پروژه‌های مختلف دولتی و بین‌المللی در زمینه‌ی برنامه‌ریزی توسعه‌ای نیز مشارکت داشت. او به کشورهای در حال توسعه مشاوره می‌داد که چگونه بر مبنای مدل‌های رشد، استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و پس‌انداز خود را تنظیم کنند. همچنین نسل بزرگی از اقتصاددانان آمریکایی و بین‌المللی در کلاس‌های درس او در MIT آموزش دیدند.

ارتباط با روی فوربس هارود

گرچه هارود و دومار مدل رشد خود را به‌صورت مستقل توسعه دادند، شباهت‌های بین کارهایشان باعث شد که این مدل به نام مشترک آن‌ها شناخته شود. هارود در انگلستان و تحت تأثیر جان مینارد کینز کار می‌کرد، در حالی که دومار در ایالات متحده و با تأثیر از اقتصاددانان هاروارد مانند شومپیتر فعالیت داشت. این دو اقتصاددان هرگز به‌صورت مستقیم با یکدیگر همکاری نکردند، اما کارهایشان مکمل یکدیگر بود و به یک چارچوب واحد برای تحلیل رشد اقتصادی منجر شد.

زندگی شخصی

اطلاعات زیادی در مورد زندگی شخصی اِوار دومار در دسترس نیست، زیرا او بیشتر به دلیل دستاوردهای آکادمیک خود شناخته می‌شود. با این حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد که او فردی فروتن و متعهد به آموزش و تحقیق بود. دومار در سال 1946 با یک اقتصاددان به نام کارولین کافمن ازدواج کرد و آن‌ها دو فرزند داشتند. او به تدریس و راهنمایی دانشجویان خود اهمیت زیادی می‌داد و بسیاری از دانشجویانش بعدها به اقتصاددانان برجسته‌ای تبدیل شدند.

مرگ و میراث

اِوار دومار در 1 آوریل 1997 درگذشت. میراث او در علم اقتصاد، به‌ویژه از طریق مدل هارود-دومار، همچنان در مطالعات رشد اقتصادی و سیاست‌گذاری مورد توجه قرار دارد. این مدل به‌عنوان یکی از پایه‌های نظریه‌های رشد مدرن شناخته می‌شود و در تحلیل‌های اقتصادی کشورهای در حال توسعه همچنان کاربرد دارد.

 آثار و مدل‌های نظری او همچنان در کتب دانشگاهی، برنامه‌ریزی توسعه و مطالعات رشد اقتصادی تدریس و تحلیل می‌شوند. او از پایه‌گذاران اقتصاد رشد مدرن است و تفکر او راه را برای توسعه‌ی مدل‌هایی چون مدل سولو، مدل رمزی و نظریه‌های جدید رشد باز کرد.

دومار همچنین به‌عنوان یک معلم الهام‌بخش و اقتصاددانی که توانست نظریه‌های پیچیده را به شکلی قابل‌فهم ارائه دهد، شناخته می‌شود.

مقایسه با دیگر اقتصاددانان هم‌عصر

جمع‌بندی

اویسی دومار یکی از چهره‌های کلیدی در اقتصاد قرن بیستم است که با تحلیل‌های نظری خود، توانست نگاه تازه‌ای به مسئله رشد، سرمایه‌گذاری و پویایی اقتصاد ارائه کند. اگرچه مدل رشد او بعدها توسط مدل‌های پیچیده‌تر جایگزین شد، اما همچنان در درک اصول اولیه‌ی رشد اقتصادی نقش بنیادینی دارد. میراث علمی او نه فقط در کتاب‌ها و مقالات بلکه در سیاست‌های توسعه‌ای بسیاری از کشورها بازتاب یافته است.

سوالات متداول 

1. اویسی دومار کیست و چرا مهم است؟

اوِیسی دومار اقتصاددان برجسته آمریکاییِ قرن بیستم بود که به‌خاطر توسعه مدل رشد اقتصادی مشهور به مدل «هارود–دومار» شناخته می‌شود. نظریات او نقش مهمی در پایه‌گذاری اقتصاد رشد مدرن داشت.

2. دومار در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کرد؟

دومار عمدتاً در حوزه اقتصاد کلان، نظریه رشد اقتصادی، و بهره‌وری سرمایه فعالیت داشت و از نخستین کسانی بود که تلاش کرد رشد اقتصادی را در قالب مدل‌های ریاضی تحلیل کند.

3. مدل رشد دومار چیست؟

مدل دومار توضیح می‌دهد که رشد اقتصادی به نسبت نرخ پس‌انداز به بهره‌وری سرمایه بستگی دارد. طبق این مدل، اگر نرخ سرمایه‌گذاری و بهره‌وری سرمایه متناسب با هم نباشند، اقتصاد ممکن است دچار رکود یا ناپایداری شود.

4. مدل دومار چه تفاوتی با مدل سولو دارد؟

مدل دومار، برخلاف مدل سولو، نقش فناوری و نیروی کار را در تحلیل رشد نادیده می‌گیرد و بیشتر بر رابطه‌ی بین پس‌انداز و سرمایه‌گذاری متمرکز است. مدل سولو بعدها برای رفع این محدودیت‌ها توسعه داده شد.

5. آیا مدل دومار در اقتصاد امروز کاربرد دارد؟

اگرچه مدل دومار به‌عنوان مدل پایه‌ای رشد شناخته می‌شود، اما به‌دلیل فرض‌های محدودکننده‌اش (مثل ثبات بهره‌وری سرمایه)، در تحلیل‌های مدرن جای خود را به مدل‌های پیشرفته‌تری داده است. با این حال، در دروس مقدماتی اقتصاد و در برنامه‌ریزی توسعه هنوز هم کاربرد دارد.

6. دومار چه تاثیری بر اقتصاددانان بعدی داشت؟

نظریات دومار به‌شدت بر توسعه مدل‌های رشد بعدی، به‌ویژه مدل سولو و نظریه‌های رشد درون‌زا تأثیر گذاشت. همچنین، رویکرد تحلیلی او پایه‌گذار نوعی تفکر «پویا» در علم اقتصاد بود.

7. آیا اویسی دومار با روی هارود همکاری داشت؟

خیر، مدل‌های آن‌ها به‌طور مستقل توسعه یافتند، اما به‌شدت به هم شباهت داشتند و امروزه تحت عنوان مشترک «مدل هارود–دومار» شناخته می‌شوند. هر دو از دیدگاه کینزی به تحلیل رشد اقتصادی پرداخته بودند.

8. مهم‌ترین آثار علمی او چیست؟

از مهم‌ترین آثار دومار می‌توان به کتاب Essay in the Theory of Economic Growth (1957) و مقاله Expansion and Employment (1947) اشاره کرد.

9. آیا دومار در تدوین سیاست‌های اقتصادی هم نقش داشت؟

بله، او در برخی پروژه‌های بین‌المللی توسعه‌ای شرکت داشت و در تدوین استراتژی‌های اقتصادی کشورهای در حال توسعه نقش مشورتی داشت.

10. دومار در چه دانشگاه‌هایی تدریس کرده است؟

او سال‌ها استاد دانشگاه MIT بود و پیش از آن نیز در دانشگاه شیکاگو و دیگر مؤسسات معتبر آمریکایی تدریس می‌کرد.