کالای گیفن Giffen Goods

کالاهای گیفن کالاهایی هستند که برخلاف بیشتر کالاها، وقتی قیمتشان افزایش می‌یابد، تقاضا برایشان نیز بیشتر می‌شود. به عبارت دیگر، برخلاف قانون عادی تقاضا که می‌گوید با افزایش قیمت، تقاضا کمتر می‌شود، این کالاها رفتار متفاوتی دارند. این نوع کالاها معمولاً قیمت پایینی دارند و جایگزین مناسبی برایشان وجود ندارد. نام آن‌ها از سر رابرت گیفن، آماردان اسکاتلندی، گرفته شده است.

یک مثال کلاسیک از کالای گیفن، نان است. در گذشته، وقتی قیمت نان بالا می‌رفت، افراد فقیر به جای کم کردن مصرف، بیشتر نان می‌خریدند، زیرا نمی‌توانستند غذاهای گران‌تری بخرند. این کالاها با کالاهای ارزان دیگر فرق دارند. برای مثال، وقتی درآمد مردم بالا می‌رود، آن‌ها بیشتر آیفون می‌خرند و تقاضا برای گوشی‌های ارزان‌قیمت ساخت چین کاهش می‌یابد.

در نمودار تقاضا برای کالاهای گیفن، محور X میزان تقاضا و محور Y قیمت را نشان می‌دهد. وقتی قیمت کالا افزایش پیدا می‌کند، تقاضا نیز افزایش یافته و خط تقاضا به سمت راست حرکت می‌کند.

به طور خلاصه:

• Giffen Goods کالای ارزان و غیر لوکس است که با افزایش قیمت، تقاضا برای آن افزایش می‌یابد.
• منحنی تقاضای کالای گیفن برخلاف منحنی معمولی است؛ به جای اینکه با افزایش قیمت تقاضا کاهش یابد، منحنی به سمت بالا می‌رود.
• تقاضا برای این کالاها به شدت به نبود جایگزین مناسب و محدودیت درآمدی بستگی دارد.
• کالاهای وبلن مشابه کالاهای گیفن هستند، اما بیشتر به کالاهای لوکس مربوط می‌شوند.

تاریخچه کالاهای گیفن

تاریخچه Giffen Goods به نام اقتصاددان اسکاتلندی، سر رابرت گیفن، ثبت شده است. او در دوران ویکتوریایی که فقر گسترده بود، متوجه شد که وقتی قیمت یک کالای اساسی مانند مواد غذایی بالا می‌رود، تقاضا برای آن نیز افزایش می‌یابد، در حالی که معمولاً انتظار می‌رود با افزایش قیمت، تقاضا کاهش یابد. به این ترتیب، اصطلاح “کالای گیفن” برای این پدیده به‌کار گرفته شد.

توضیح اقتصادی پدیده کالای گیفن

Giffen Goods زمانی به وجود می‌آید که افزایش قیمت یک کالای اساسی منجر به افزایش تقاضا برای آن شود. این پدیده را می‌توان به عنوان نتیجه یک انتخاب ناگزیر توصیف کرد. به عنوان مثال، تصور کنید خانواری با درآمد محدود بیشتر غذای خود را از طریق یک کالای اساسی ارزان قیمت، مثل نان، تأمین می‌کند.

اگر قیمت نان افزایش یابد، این خانوار ممکن است نتواند از مواد غذایی گران‌تر مانند گوشت و سبزیجات استفاده کند، زیرا بودجه محدود آنها اجازه چنین انتخاب‌هایی را نمی‌دهد. بنابراین، به جای کاهش مصرف نان، آنها مجبور می‌شوند حتی بیشتر از آن مصرف کنند تا حداقل کالری مورد نیازشان را تأمین کنند.

اهمیت کالای گیفن در اقتصاد

اگرچه Giffen Goods پدیده نادری است، اما مطالعه آن برای اقتصاددانان اهمیت زیادی دارد. زیرا به آن‌ها نشان می‌دهد که رفتار مصرف‌کنندگان همیشه قابل پیش‌بینی نیست و عوامل دیگری مانند درآمد، سلیقه، و شرایط اقتصادی نیز بر تصمیمات مصرف‌کنندگان تأثیرگذار هستند.

دلایل وجود کالای گیفن

چندین دلیل برای وجود Giffen Goods مطرح شده است:

• کالاهای پست: کالای گیفن معمولاً کالایی پست و اساسی است که سهم بزرگی از سبد مصرفی افراد کم‌درآمد را تشکیل می‌دهد. با افزایش قیمت این کالا، قدرت خرید افراد به شدت کاهش می‌یابد و آن‌ها مجبور می‌شوند از خرید کالاهای لوکس‌تر و بهتر خودداری کنند. در نتیجه، مجبور می‌شوند برای تأمین نیازهای اولیه خود، بیشتر از همان کالای ارزان‌قیمت و پست مصرف کنند.
• نداشتن کالای جایگزین مناسب: اگر کالای گیفن جایگزین مناسبی نداشته باشد، مصرف‌کنندگان مجبورند با افزایش قیمت آن، همچنان به مصرف آن ادامه دهند.
• کالاهای ضروری: کالاهای گیفن معمولاً کالاهای ضروری هستند که مصرف‌کنندگان نمی‌توانند به راحتی از مصرف آن‌ها دست بکشند.

ویژگی‌های کالای گیفن

Giffen Goods ویژگی‌های خاصی دارد که باعث می‌شود رفتار تقاضا برای آن متفاوت از کالاهای دیگر باشد. این ویژگی‌ها عبارتند از:

1. کالاهای ضروری و اصلی برای زندگی: کالاهای گیفن معمولاً کالاهایی هستند که نیازهای اولیه و اساسی افراد را تأمین می‌کنند. این کالاها بخش بزرگی از سبد مصرفی خانوارها، به ویژه خانوارهای با درآمد پایین، را تشکیل می‌دهند. برای مثال، نان، برنج یا سیب‌زمینی در جوامع فقیر نمونه‌های معمول کالای گیفن هستند.
2. اثر جانشینی و اثر درآمدی: برای توضیح پدیده کالای گیفن، دو اثر مهم اقتصادی باید در نظر گرفته شود:
   • اثر جانشینی: هنگامی که قیمت کالایی افزایش می‌یابد، مصرف‌کنندگان ممکن است به دنبال جایگزین‌های ارزان‌تر بروند.
   • اثر درآمدی: وقتی قیمت کالایی بالا می‌رود، قدرت خرید مصرف‌کنندگان کاهش می‌یابد، یعنی آنها با همان درآمد قبلی می‌توانند کالاهای کمتری خریداری کنند.

   در مورد Giffen Goods اثر درآمدی به قدری قوی است که اثر جانشینی را خنثی می‌کند. این بدان معناست که وقتی قیمت کالای گیفن بالا می‌رود، خانوارها که بیشتر درآمد خود را صرف کالاهای ضروری می‌کنند، مجبور می‌شوند از کالاهای گران‌تر و لوکس صرف نظر کنند و در نتیجه تقاضای بیشتری برای کالاهای اساسی داشته باشند.

3. درآمد پایین مصرف‌کنندگان: یکی از شروط مهم برای وجود Giffen Goods این است که مصرف‌کنندگان آن، درآمد پایین یا متوسطی داشته باشند. افراد با درآمد بالا معمولاً تحت تأثیر پدیده کالای گیفن قرار نمی‌گیرند، زیرا با افزایش قیمت کالاهای اساسی، آنها به راحتی می‌توانند از کالاهای جایگزین استفاده کنند. اما برای افراد کم‌درآمد، این امکان وجود ندارد و باید کالاهای اساسی مانند نان یا برنج را در سبد مصرفی خود حفظ کنند، حتی اگر قیمت آنها افزایش یابد.

چه چیزی یک کالا را به کالای گیفن تبدیل می‌کند؟

Giffen Goods ویژگی‌های مشترکی دارند:

1. جایگزین مناسبی ندارند.
2. نمی‌توان مصرفشان را متوقف کرد.
3. معمولاً کیفیت کمتری نسبت به کالاهای مشابه دارند.
4. درصد زیادی از درآمد فرد را به خود اختصاص می‌دهند.

به عنوان مثال، در درست کردن کباب‌کوبیده نمی‌توان به جای پیاز از سیب‌زمینی استفاده کرد. پیاز ضروری است و با اینکه از گوشت ارزان‌تر است، سهم مهمی در هزینه نهایی دارد. حالا اگر نمک گران شود، چون سهم کمی در هزینه دارد، مصرفش افزایش نمی‌یابد.

مثال

یک مثال واقعی از غذا می تواند مفهوم کالاهای گیفن را بهتر درک کند. اجازه دهید فرض کنیم که مشتری دو گزینه برای انتخاب دارد، یعنی. همبرگر و سیب زمینی و بودجه 20 دلاری برای صرف غذا. هزینه سیب زمینی 1.00 دلار، همبرگر هر کدام 5 دلار است و مشتری قصد دارد با 20 دلاری که دارد، غذای پنج روزه را بخرد.

مشتری قصد دارد ده سیب زمینی را در سطح قیمتی معین بخرد که 10 دلار قیمت دارد و 2 همبرگر به قیمت 10 دلار. به این ترتیب مصرف او به طور مساوی تقسیم می شود زیرا او می تواند هر روز دو سیب زمینی به مدت پنج روز و دو همبرگر برای پنج روز بخورد. بنابراین، مقادیر داده شده بر اساس میانگین مصرف یک فرد رضایت بخش است.

حال، فرض کنیم قیمت سیب‌زمینی به 2 دلار افزایش یافته و قیمت همبرگر تغییر نکرده است، مشتریان همچنان می‌توانند 10 دلار برای خرید دو همبرگر خرج کنند و به جای 10 سیب‌زمینی با پنج عدد سیب‌زمینی مدیریت کنند، اما این برای این کار کافی نیست. و ممکن است او را گرسنه رها کند. بنابراین، او ترجیح می دهد همبرگرهای خود را به 1 کاهش دهد و تعداد سیب زمینی ها را به 7 برساند.

اگر سیب زمینی شاهد افزایش بیشتر قیمت باشد، مثلاً به 2.50 دلار، مشتری باید مصرف همبرگر خود را بیشتر کاهش دهد و کل بودجه 20 دلاری خود را برای خرید سیب زمینی اختصاص دهد. بنابراین، او می تواند هشت سیب زمینی با بودجه 20 دلاری خود و صفر همبرگر بخرد و چنین مقدار سیب زمینی برای نیاز او کافی خواهد بود.

جداول زیر نمونه فوق الذکر از همبرگر و سیب زمینی را خلاصه می کند:

توجه به این نکته ضروری است که همه کالاهای گیفن پایین تر هستند، اما همه کالاهای گیفن نیستند.

شرایط طبقه بندی کالاها به عنوان کالاهای گیفن

برای دسته بندی Giffen Goods یک کالا باید شرایط خاصی را داشته باشد:

1. کالای پست: یک کالا باید از نوعی باشد که با کاهش بودجه یا افزایش قیمتش، مصرف آن بیشتر شود. برای مثال، در مقایسه با همبرگر، سیب‌زمینی کالای پست‌تری است، اما با افزایش قیمتش، مصرف آن همچنان افزایش می‌یابد.
2. بخش عمده‌ای از بودجه: هزینه‌ای که برای کالای گیفن صرف می‌شود، باید بخش بزرگی از بودجه فرد را تشکیل دهد. مثلاً در مثال بالا، سیب‌زمینی 50 درصد بودجه را تشکیل می‌داد.
3. نبود جایگزین مناسب: کالای گیفن نباید جایگزین نزدیکی داشته باشد یا اگر دارد، باید هزینه آن جایگزین بیشتر از کالای فعلی باشد. به این ترتیب، حتی با افزایش قیمت، مصرف‌کننده همچنان به خرید آن کالا ادامه می‌دهد.

به طور خلاصه، Giffen Goods برخلاف قانون عادی تقاضا، وقتی قیمتشان افزایش پیدا می‌کند، بیشتر خریداری می‌شوند. در حالی که همه کالاهای گیفن از نوع کالاهای پست هستند، همه کالاهای پست، کالای گیفن نیستند.

چرا Giffen Goods ارزان نمی‌شود؟

وقتی قیمت Giffen Goods افزایش می‌یابد، مردم به جای کاهش مصرف، بیشتر از آن خرید می‌کنند. دلیل اصلی این است که کاهش عرضه رخ داده و مردم حس می‌کنند به زودی این کالا کمیاب‌تر می‌شود. این روند افزایش قیمت و مصرف تا جایی ادامه دارد که دیگر افراد توان خرید بیشتر از آن را نداشته باشند.

مثلاً یک کارمند را تصور کنید که فقط 60 تومان برای صبحانه بودجه دارد. اگر قیمت نان به 2 هزار تومان برسد، او مجبور است بیشتر پولش را برای نان خرج کند. اما اگر قیمت نان به 3 هزار تومان برسد، دیگر امکان ندارد بیشتر نان بخرد، چون بودجه‌اش اجازه نمی‌دهد.

شرایط وجود کالای گیفن

برای اینکه یک کالا به عنوان Giffen Goods شناخته شود، شرایط خاصی باید وجود داشته باشد:

1. عدم وجود جایگزین‌های مناسب: اگر مصرف‌کنندگان به راحتی بتوانند جایگزین‌های مناسبی برای کالای اساسی پیدا کنند، دیگر رفتار گیفن رخ نمی‌دهد. برای مثال، اگر مردم بتوانند نان را با برنج جایگزین کنند، دیگر افزایش قیمت نان منجر به افزایش تقاضای آن نخواهد شد.
2. درآمد پایین: پدیده کالای گیفن معمولاً در میان خانوارهای کم‌درآمد اتفاق می‌افتد. در خانوارهایی که درآمد بالاتری دارند، افراد با افزایش قیمت کالاهای اساسی می‌توانند به راحتی کالای دیگری را انتخاب کنند و بنابراین رفتار گیفن دیده نمی‌شود.
3. کالای ضروری: کالای گیفن باید یک کالای ضروری و حیاتی باشد که حذف آن از سبد مصرفی خانوار به سادگی امکان‌پذیر نباشد. کالاهای لوکس و غیرضروری معمولاً رفتار گیفن ندارند.

انتقادات و چالش‌ها

مفهوم Giffen Goods همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در اقتصاد بوده است. برخی از اقتصاددانان معتقدند که وجود چنین کالاهایی در دنیای واقعی بسیار نادر است و تنها در شرایط خاص و بحران‌های اقتصادی قابل مشاهده است. همچنین، شناسایی دقیق کالاهای گیفن به دلیل اثرات پیچیده و متنوع اقتصادی، همواره با چالش همراه است.

از سوی دیگر، برخی منتقدان نیز بر این باورند که رفتار گیفن ممکن است به اشتباه تفسیر شود و ناشی از عوامل دیگر اقتصادی باشد، مانند افزایش قیمت سایر کالاها یا تورم عمومی که بر رفتار مصرف‌کننده تأثیر می‌گذارد.

کالاهای گیفن در مقابل کالاهای وبلن

هم کالاهای گیفن و هم کالاهای وبلن، کالاهای غیرعادی هستند که از قراردادهای استاندارد عرضه و تقاضا سرپیچی می کنند. با هر دو کالای گیفن و وبلن، منحنی تقاضای یک محصول به سمت بالا شیب دارد. درآمد و جایگزینی عوامل کلیدی در توضیح اقتصاد سنجی منحنی تقاضای شیبدار به سمت بالا برای کالاهای گیفن هستند.

کالاهای Veblen نیز دارای منحنی تقاضای شیب دار به سمت بالا هستند اما با تأثیرات کمی متفاوت. کالاهای Veblen محصول ممتاز، کالاهای لوکس هستند. مثال‌ها می‌تواند شامل عطرهای مورد تایید افراد مشهور یا شراب‌های خوب باشد. با این کالاها، قیمت بالای آنها با نماد موقعیت اجتماعی بالا همراه است.

به این ترتیب، مصرف کنندگان با درآمد بالا این کالاها را با قیمت بالاتر مطلوب تر می دانند. اثر درآمد تأثیر کمی بر این کالاها دارد زیرا درآمد یک عامل نیست. جایگزینی نیز یک عامل حداقلی است زیرا کالاها عموماً نماد وضعیت هستند و متقاطع نیستند.

نتیجه‌گیری

Giffen Goods یکی از پدیده‌های نادر و جالب در اقتصاد است که در شرایط خاص و تحت فشارهای اقتصادی ظاهر می‌شود. این پدیده برخلاف قانون تقاضا عمل می‌کند و نشان می‌دهد که گاهی اوقات، افزایش قیمت یک کالای اساسی می‌تواند باعث افزایش تقاضا برای آن شود. درک رفتار کالای گیفن به تحلیل عمیق‌تر و شناخت بهتر از رفتار مصرف‌کننده و تأثیرات اقتصادی مختلف نیاز دارد.