تاریخچه یارانه در جهان

قبل از جنگ‌های جهانی، مفهومی به نام یارانه به شکلی که امروزه می‌شناسیم وجود نداشت. آدام اسمیت، بنیان‌گذار مکتب کلاسیک‌ها، مخالف سرسخت دخالت دولت در اقتصاد بود. دیدگاه او تا پیش از جنگ‌های جهانی بر اقتصاد غرب حاکم بود. اما پس از جنگ جهانی دوم و به دلیل تورم و رکود شدید اقتصادی در کشورهای غربی، مکتب‌های اقتصادی جدیدی ظهور کردند، از جمله اندیشه‌های اقتصادی کینز که بر لزوم دخالت دولت در تنظیم و تعادل اقتصاد تأکید داشت. این اندیشه‌ها باعث شد دولت‌ها شروع به حمایت از اقتصاد و دخالت در آن کنند.

شروع یارانه به شکل امروزی به دوران جنگ جهانی دوم برمی‌گردد. در آن زمان، محدودیت منابع و توجه دولت‌ها به بخش‌های خاص باعث شد که دولت‌ها وارد بازار شوند و کالاهایی را با قیمت بالاتر از قیمت بازار خریداری کنند.

بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای مختلف به دنبال رشد اقتصادی بودند و برای رسیدن به این هدف به حمایت از تولیدات و تجارت‌های خود پرداختند. در بیشتر کشورهای صنعتی، یارانه‌ها به تولیدکنندگان کشاورزی داده می‌شد. دولت‌ها محصولات کشاورزی را با قیمت بالاتر از قیمت بازار خریداری می‌کردند تا از کشاورزان حمایت کنند. در همین دوران، کنترل بخش‌های مختلف اقتصاد به دولت‌ها واگذار شد و یارانه‌ها به شکلی که امروز می‌بینیم، شکل گرفت.

تاریخچه یارانه در ایران

یارانه‌ها به شکل کنونی از دههٔ ۴۰ وارد اقتصاد ایران شدند، اما قبل از آن نیز برخی سیاست‌ها وجود داشتند که شباهت‌هایی با یارانه‌ها داشتند. در دوران صفویان، نوعی تخفیف مالیاتی وجود داشت. در دوران قاجار نیز سیاست‌هایی برای توسعه کشاورزی اعمال می‌شد، مانند دادن بذر و مساعده به کشاورزان.

در سال ۱۳۱۱، دولت ایران به‌طور مستقیم وارد عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی شد و سیلوهایی برای ذخیره گندم تأسیس کرد. در سال ۱۳۱۵، بعد از بارندگی خوب، قیمت گندم کاهش یافت و دولت شروع به خرید گندم از کشاورزان با قیمت بالاتر از بازار کرد تا از آنها حمایت کند و به مصرف‌کنندگان کم‌درآمد نان ارزان عرضه کند. این سیاست ادامه داشت تا سال ۱۳۲۱، که باعث شد مالکان بدترین نوع گندم را به دولت بفروشند و نوع بهتر را در بازار آزاد عرضه کنند.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

انواع یارانه‌ها

یارانه‌ها را می‌توان بر اساس ویژگی‌های مختلف به چند دسته تقسیم کرد:

1. یارانه‌های تولیدی: یارانه‌های تولیدی به حمایت از تولیدکنندگان اختصاص می‌یابد. این نوع یارانه‌ها می‌توانند به‌صورت کمک‌های مالی برای تولید کالاها، یا کاهش هزینه‌های تولید مانند تأمین مواد اولیه با قیمت پایین‌تر باشد. هدف این یارانه‌ها، تشویق به تولید بیشتر و بهبود کیفیت محصولات است.
2. یارانه‌های مصرفی: یارانه‌های مصرفی به افراد یا خانوارها اختصاص می‌یابد و به‌منظور کاهش هزینه‌های مصرف‌کنندگان در بخش‌هایی مانند انرژی، غذا، و بهداشت است. این نوع یارانه‌ها می‌توانند به‌صورت پرداخت نقدی، کوپن‌های خرید، یا کاهش قیمت‌ها ارائه شوند.
3. یارانه‌های نقدی: این نوع یارانه‌ها به‌صورت مستقیم به حساب افراد واریز می‌شود یا از طریق پرداخت‌های نقدی برای خرید کالاهای خاص ارائه می‌شود. هدف از این نوع یارانه‌ها، تقویت قدرت خرید اقشار کم‌درآمد و کمک به تأمین نیازهای اولیه آنها است.
4. یارانه‌های غیرنقدی: یارانه‌های غیرنقدی به‌صورت تخصیص منابع، تخفیف‌های مالیاتی، یا ارائه خدمات به‌طور رایگان یا با قیمت پایین‌تر به مردم ارائه می‌شود. به‌عنوان مثال، یارانه‌های انرژی یا بهداشت که هزینه‌های مصرفی این خدمات را برای مردم کاهش می‌دهند.
5. یارانه‌های صادراتی: در برخی کشورها، دولت‌ها برای افزایش رقابت‌پذیری صادرات و کمک به تولیدکنندگان در بازارهای جهانی، یارانه‌هایی برای صادرات کالاها به خارج از کشور اختصاص می‌دهند.

دلایل و اهداف تخصیص یارانه‌ها

دولت‌ها معمولاً یارانه‌ها را به دلایل مختلفی تخصیص می‌دهند که برخی از این دلایل عبارتند از:

1. حمایت از اقشار کم‌درآمد: یکی از اصلی‌ترین اهداف یارانه‌ها، کاهش فقر و حمایت از افراد و خانوارهایی است که درآمد کمتری دارند. یارانه‌های مصرفی و نقدی به این افراد کمک می‌کند تا قادر به تأمین نیازهای اولیه خود مانند غذا، انرژی و بهداشت باشند.
2. تحریک اقتصاد و افزایش تولید: یارانه‌ها می‌توانند به تحریک فعالیت‌های اقتصادی کمک کنند. برای مثال، یارانه‌های تولیدی می‌توانند به تولیدکنندگان کمک کنند تا تولید بیشتری داشته باشند و در نتیجه رشد اقتصادی را تسریع کنند.
3. حمایت از بخش‌های خاص اقتصادی: دولت‌ها ممکن است به منظور حمایت از برخی صنایع و بخش‌های اقتصادی که دارای اهمیت استراتژیک هستند، مانند کشاورزی، انرژی، یا صنعت، یارانه‌هایی اختصاص دهند. این یارانه‌ها می‌توانند به افزایش رقابت‌پذیری این صنایع کمک کنند.
4. کاهش نابرابری‌ها: یارانه‌ها می‌توانند به‌عنوان ابزاری برای کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی عمل کنند. با تخصیص یارانه‌ها به بخش‌هایی از جامعه که از درآمد کمتری برخوردارند، می‌توان فاصله طبقاتی را کاهش داد.
5. تشویق به مصرف و سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌ها: دولت‌ها ممکن است برای تشویق مصرف یا سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌ها، مانند انرژی‌های تجدیدپذیر، آموزش، یا بهداشت، یارانه‌هایی ارائه دهند. این یارانه‌ها می‌توانند به‌عنوان مشوقی برای تغییر رفتار مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان عمل کنند.

مزایای یارانه‌ها

1. تقویت رفاه اجتماعی: یارانه‌ها به کاهش فقر و بهبود شرایط زندگی اقشار کم‌درآمد کمک می‌کنند. این امر می‌تواند باعث افزایش کیفیت زندگی و رفاه اجتماعی در جامعه شود.
2. حمایت از تولید و اشتغال: یارانه‌ها به تولیدکنندگان کمک می‌کنند تا هزینه‌های تولید را کاهش دهند و توان رقابتی خود را افزایش دهند. این امر می‌تواند به ایجاد شغل و تقویت بخش‌های مختلف اقتصادی منجر شود.
3. کاهش نابرابری‌های اقتصادی: از آنجا که یارانه‌ها معمولاً به اقشار نیازمند تخصیص داده می‌شوند، این می‌تواند به کاهش شکاف‌های طبقاتی و نابرابری‌های اقتصادی کمک کند.
4. کمک به دسترسی به خدمات عمومی: یارانه‌ها به‌ویژه در زمینه خدمات عمومی مانند بهداشت، آموزش، و انرژی می‌توانند به مردم کمک کنند تا به این خدمات دسترسی بیشتری داشته باشند و هزینه‌های زندگی خود را کاهش دهند.

معایب یارانه‌ها

1. هزینه‌های مالی برای دولت: یارانه‌ها ممکن است بار مالی زیادی برای دولت‌ها به همراه داشته باشند، به‌ویژه در صورتی که منابع دولتی محدود باشد. این می‌تواند به افزایش بدهی‌های دولتی و مشکلات اقتصادی منجر شود.
2. ایجاد وابستگی به یارانه‌ها: در برخی موارد، افراد یا صنایع ممکن است به یارانه‌ها وابسته شوند و از آنجا که یارانه‌ها ممکن است به‌طور مداوم پرداخت شوند، انگیزه برای بهبود شرایط یا افزایش بهره‌وری کاهش یابد.
3. اختلال در بازارها: یارانه‌ها می‌توانند باعث اختلال در بازارها شوند، زیرا قیمت‌های محصولات یا خدمات را غیرواقعی نگه می‌دارند. این ممکن است منجر به کمبود عرضه یا سوءاستفاده از منابع شود.
4. تشویق به مصرف منابع ناپایدار: در برخی موارد، یارانه‌ها ممکن است به مصرف بیش از حد منابع طبیعی یا انرژی‌های فسیلی منجر شوند، که این امر در بلندمدت می‌تواند بر محیط زیست و پایداری اقتصادی تأثیر منفی داشته باشد.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

نحوه پرداخت یارانه‌ها

امروزه یارانه‌ها بیشتر به تولیدکنندگان یا محصولات کشاورزی تعلق می‌گیرند تا وضعیت معیشتی کشاورزان در برابر نوسانات قیمت حفظ شود و تولید ادامه یابد. اگر این نوع یارانه‌ها وجود نداشته باشد، بازار تولید صنعتی و کشاورزی ممکن است دچار بحران شود. در برخی کشورهای دیگر، یارانه‌ها به‌صورت نقدی به افراد آسیب‌پذیر پرداخت می‌شود. در ایران نیز یارانه‌های نقدی از برنامه‌های اصلی دولت هستند.

طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی، افرادی که درآمد بالای ۳ میلیون تومان دارند از لیست یارانه‌بگیرها حذف خواهند شد.

تاریخ واریز یارانه‌های نقدی از ابتدای سال ۱۴۰۳

• افراد تحت پوشش کمیته امداد و سازمان بهزیستی: بیستم هر ماه
• خانوارهای دهک اول تا سوم درآمدی: بیست و پنجم هر ماه
• خانوارهای دهک چهارم تا نهم درآمدی: سی‌ام هر ماه

تأثیرات اقتصادی یارانه‌ها

یارانه‌ها می‌توانند تأثیرات مختلفی بر اقتصاد داشته باشند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1. افزایش تولید و رشد اقتصادی: یارانه‌های تولیدی می‌توانند به افزایش تولید و رشد اقتصادی کمک کنند. اما این تأثیر در صورتی مثبت خواهد بود که تخصیص یارانه‌ها به‌درستی انجام شود و به بخش‌های پربازده اقتصادی اختصاص یابد.
2. تشویق به مصرف بیشتر: یارانه‌های مصرفی می‌توانند به مصرف بیشتر کالاها و خدمات خاص منجر شوند. اگرچه این امر ممکن است در کوتاه‌مدت مفید باشد، اما در بلندمدت ممکن است به ایجاد مشکلاتی مانند تورم و کمبود منابع منجر شود.
3. اختلال در تخصیص منابع: تخصیص نادرست یارانه‌ها می‌تواند باعث اختلال در تخصیص منابع در بازارها شود. این امر ممکن است منجر به نابرابری در توزیع کالاها و خدمات و کاهش کارایی اقتصادی شود.

نتیجه‌گیری

یارانه‌ها ابزارهایی مؤثر برای حمایت از اقشار کم‌درآمد، تحریک رشد اقتصادی، و بهبود شرایط اجتماعی هستند. با این حال، تخصیص نادرست و مدیریت ضعیف یارانه‌ها می‌تواند به مشکلاتی مانند اتلاف منابع، وابستگی به کمک‌های دولتی، و اختلال در بازارها منجر شود. بنابراین، تخصیص صحیح یارانه‌ها و مدیریت مؤثر آنها برای دستیابی به اهداف اقتصادی و اجتماعی ضروری است.

سوالات متداول

یارانه چیست؟

یارانه به کمک‌های مالی یا تسهیلاتی اطلاق می‌شود که دولت‌ها به منظور کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان تخصیص می‌دهند. این کمک‌ها می‌توانند به‌صورت پرداخت نقدی، کاهش قیمت‌ها یا تأمین منابع برای برخی کالاها و خدمات ارائه شوند.

چه انواعی از یارانه‌ها وجود دارند؟

یارانه‌ها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند: یارانه‌های تولیدی (برای حمایت از تولیدکنندگان)، یارانه‌های مصرفی (برای کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان)، یارانه‌های نقدی (پرداخت مستقیم به افراد)، یارانه‌های غیرنقدی (کاهش هزینه‌های خدمات یا کالاها)، و یارانه‌های صادراتی (برای حمایت از صادرات).

هدف اصلی یارانه‌ها چیست؟

هدف اصلی یارانه‌ها حمایت از اقشار کم‌درآمد، کاهش نابرابری‌های اقتصادی، تحریک تولید و رشد اقتصادی، و تسهیل دسترسی به خدمات و کالاهای ضروری است.

آیا یارانه‌ها همیشه مفید هستند؟

یارانه‌ها می‌توانند در کوتاه‌مدت مزایایی مانند کاهش هزینه‌های زندگی برای گروه‌های کم‌درآمد یا حمایت از تولیدکنندگان داشته باشند. اما در بلندمدت ممکن است مشکلاتی مانند وابستگی به کمک‌های دولتی، اختلال در بازارها، و افزایش بدهی‌های دولتی ایجاد کنند.

چگونه یارانه‌ها به اقتصاد یک کشور تأثیر می‌گذارند؟

یارانه‌ها می‌توانند به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک کنند، اما ممکن است به افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات خاص منجر شوند و باعث کمبود عرضه یا تورم شوند. همچنین، یارانه‌ها می‌توانند به ایجاد وابستگی به کمک‌های دولتی در برخی صنایع یا گروه‌ها منجر شوند.

چرا دولت‌ها به یارانه‌ها نیاز دارند؟

دولت‌ها برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر، تقویت اقتصاد و تولید داخلی، کاهش نابرابری‌های اجتماعی، و تحریک مصرف و سرمایه‌گذاری در برخی بخش‌ها از یارانه‌ها استفاده می‌کنند.

آیا یارانه‌ها تنها برای کشورهای در حال توسعه مفید هستند؟

خیر، یارانه‌ها در تمامی کشورها می‌توانند مفید باشند، اما کشورهای در حال توسعه ممکن است بیشتر به این ابزار اقتصادی نیاز داشته باشند تا از فشارهای اقتصادی و فقر ناشی از هزینه‌های بالا برای گروه‌های کم‌درآمد کاسته و شرایط رشد اقتصادی را تسهیل کنند.

چگونه یارانه‌ها بر مصرف‌کنندگان تأثیر می‌گذارند؟

یارانه‌ها می‌توانند قیمت کالاها و خدمات ضروری را برای مصرف‌کنندگان کاهش دهند و توان خرید اقشار کم‌درآمد را افزایش دهند. این امر می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.

آیا یارانه‌ها می‌توانند به تولیدکنندگان آسیب برسانند؟

در صورتی که یارانه‌ها به‌طور نادرست تخصیص یابند، ممکن است به تولیدکنندگان وابسته به کمک‌های دولتی تبدیل شوند و انگیزه برای بهبود کیفیت یا افزایش بهره‌وری کاهش یابد.

آیا یارانه‌ها در همه کشورها به یک شکل اعطا می‌شوند؟

خیر، یارانه‌ها در کشورهای مختلف با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر کشور، به شکل‌های مختلفی اعطا می‌شوند. مثلاً در برخی کشورها یارانه‌های نقدی بیشتر استفاده می‌شود و در برخی دیگر یارانه‌های غیرنقدی مانند کاهش قیمت‌ها یا خدمات رایگان معمول‌تر است.

چگونه یارانه‌ها می‌توانند به حفظ محیط زیست کمک کنند؟

یارانه‌ها می‌توانند برای تشویق به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر یا تکنولوژی‌های سبز تخصیص یابند. این نوع یارانه‌ها می‌توانند به کاهش آلودگی و حفظ منابع طبیعی کمک کنند.