نظریه رشد اقتصادی روستو Rostow’s Stages of Economic Growth

نظریه رشد اقتصادی روستو (Rostow’s Stages of Economic Growth) یکی از نظریه‌های برجسته در حوزه اقتصاد توسعه است که توسط والت ویتمن روستو (Walt Whitman Rostow)، اقتصاددان و مورخ اقتصادی آمریکایی، در سال ۱۹۶۰ در کتابی با عنوان مراحل رشد اقتصادی: یک مانیفست غیرکمونیستی (The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto) ارائه شد.

این نظریه چارچوبی برای تحلیل فرآیند توسعه اقتصادی جوامع ارائه می‌دهد و پیشنهاد می‌کند که همه جوامع برای رسیدن به توسعه اقتصادی مدرن از یک سری مراحل مشخص عبور می‌کنند. نظریه روستو به‌عنوان پاسخی به دیدگاه‌های مارکسیستی و همچنین چارچوبی برای سیاست‌گذاری توسعه در کشورهای در حال توسعه مطرح شد. در این مقاله، به بررسی جامع این نظریه، مراحل آن، مفروضات، کاربردها، انتقادات و تأثیرات آن می‌پردازیم.

پیش‌زمینه تاریخی و نظری

نظریه روستو در دهه ۱۹۶۰ و در اوج جنگ سرد ارائه شد، زمانی که رقابت ایدئولوژیک بین بلوک غرب (سرمایه‌داری) و بلوک شرق (کمونیسم) در اوج خود بود. روستو، که خود مشاور سیاست خارجی دولت‌های کندی و جانسون بود، این نظریه را به‌عنوان جایگزینی برای مدل توسعه مارکسیستی ارائه کرد. او استدلال کرد که توسعه اقتصادی فرآیندی خطی و جهانی است که همه جوامع می‌توانند با پیروی از مراحل مشخص به آن دست یابند، بدون نیاز به تغییرات انقلابی که مارکسیسم پیشنهاد می‌داد.

نظریه روستو تحت تأثیر دیدگاه‌های مدرن‌سازی (Modernization Theory) قرار داشت که معتقد بود جوامع سنتی می‌توانند از طریق صنعتی‌سازی و پذیرش ارزش‌های غربی به توسعه اقتصادی برسند. این نظریه همچنین پاسخی به نگرانی‌های کشورهای در حال توسعه بود که به دنبال راه‌هایی برای خروج از فقر و عقب‌ماندگی اقتصادی بودند.

هدف نظریه روستو

هدف اصلی نظریه روستو، توضیح روند گذار از جوامع سنتی به جوامع صنعتی و مدرن بود. او پنج مرحله‌ی اصلی برای این تحول در نظر گرفت که به ترتیب از سنتی‌ترین تا پیشرفته‌ترین وضعیت اقتصادی حرکت می‌کند.

ویژگی‌های اصلی نظریه روستو

• خطی بودن: رشد اقتصادی را یک مسیر یک‌طرفه و گام‌به‌گام می‌بیند.
• تأکید بر سرمایه‌گذاری: رشد زمانی آغاز می‌شود که نرخ سرمایه‌گذاری افزایش یابد.
• تأثیرپذیری از تجربه غرب: الگویی که از تجربه تاریخی کشورهای غربی استخراج شده.
• نقش دولت: در مراحل ابتدایی، دولت نقش کلیدی در فراهم کردن زیرساخت و حمایت از صنایع دارد.

کاربردهای نظریه روستو

نظریه روستو در زمینه‌های مختلف کاربردهای گسترده‌ای داشته است:

• سیاست‌گذاری توسعه: این نظریه به کشورهای در حال توسعه و سازمان‌های بین‌المللی، مانند بانک جهانی، کمک کرد تا برنامه‌های صنعتی‌سازی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها را طراحی کنند.
• تحلیل تاریخی: نظریه روستو برای تحلیل فرآیند توسعه کشورهای صنعتی، مانند بریتانیا، ایالات متحده و ژاپن، استفاده شده است.
• آموزش و تحقیقات: این نظریه به‌عنوان چارچوبی برای مطالعه اقتصاد توسعه در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مورد استفاده قرار گرفت.
• سیاست خارجی ایالات متحده: در دوران جنگ سرد، نظریه روستو به‌عنوان مبنایی برای سیاست‌های توسعه در کشورهای غیرکمونیستی، به‌ویژه در آسیا و آفریقا، استفاده شد.

مفروضات اصلی نظریه روستو

نظریه رشد اقتصادی روستو بر چند فرض کلیدی استوار است:

• فرآیند خطی توسعه: روستو معتقد بود که توسعه اقتصادی فرآیندی خطی است و همه جوامع از مراحل مشخصی عبور می‌کنند.
• اهمیت سرمایه‌گذاری و صنعتی‌سازی: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و صنایع، به‌ویژه در مراحل اولیه توسعه، برای رشد اقتصادی ضروری است.
• نقش فناوری: پیشرفت‌های فناوری نقش کلیدی در انتقال جوامع از مراحل سنتی به مدرن ایفا می‌کنند.
• جهانی بودن فرآیند توسعه: روستو استدلال کرد که مدل او برای همه جوامع، صرف‌نظر از تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی، قابل اعمال است.
• تأکید بر بازار آزاد: نظریه روستو بر اقتصاد بازار آزاد و نقش بخش خصوصی در توسعه تأکید داشت.

مراحل پنج‌گانه رشد اقتصادی روستو

نظریه روستو توسعه اقتصادی را به پنج مرحله تقسیم می‌کند که هر جامعه برای رسیدن به توسعه مدرن باید از آن‌ها عبور کند. این مراحل عبارتند از:

۱. جامعه سنتی (Traditional Society)

در این مرحله:

• اقتصاد بر پایه کشاورزی ابتدایی است.
• بهره‌وری پایین است و تکنولوژی پیشرفته‌ای وجود ندارد.
• ساختار اجتماعی سنتی است و پیشرفت علمی محدود است.
• قدرت سیاسی در دست نخبگان سنتی و فئودال‌هاست.
• سرمایه‌گذاری اندک است و بیشتر درآمد صرف مصرف می‌شود.

ویژگی‌ها:

• اقتصاد مبتنی بر کشاورزی معیشتی: اکثریت جمعیت در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند و تولیدات عمدتاً برای مصرف خود جامعه است.
• تکنولوژی ابتدایی: استفاده از تکنولوژی‌های سنتی و محدود، و فقدان نوآوری‌های علمی و صنعتی.
• ساختار اجتماعی سلسله‌مراتبی: جامعه دارای ساختار اجتماعی rigidly hierarchical و عمدتاً بر اساس خویشاوندی و طبقات سنتی اداره می‌شود (مانند فئودالیسم).
• تولید محدود و راکد: سطح تولید سرانه بسیار پایین است و رشد اقتصادی ناچیز یا حتی صفر است.
• نقش غالب سنت: سنت‌ها، اعتقادات و هنجارهای فرهنگی نقش بسیار پررنگی در زندگی روزمره و تصمیم‌گیری‌های اقتصادی دارند.
• عدم وجود دولت مرکزی قوی: دولت‌های مرکزی معمولاً ضعیف هستند یا قدرت محدودی دارند.

مثال‌ها: جوامع پیشاصنعتی مانند اروپا در قرون وسطی یا برخی جوامع کشاورزی در آفریقا و آسیا در گذشته.

محدودیت‌ها: نرخ پایین پس‌انداز و سرمایه‌گذاری، فقدان نوآوری‌های فناوری و وابستگی به روش‌های سنتی تولید.

۲. پیش‌شرط‌های خیز اقتصادی (Preconditions for Take-off)

در این مرحله:

• جامعه کم‌کم به اهمیت پیشرفت علمی و صنعتی پی می‌برد.
• دولت شروع به ایجاد زیرساخت‌هایی مثل راه‌آهن، جاده، آموزش و بانک می‌کند.
• طبقه‌ی جدیدی از سرمایه‌گذاران و کارآفرینان شکل می‌گیرد.
• تجارت خارجی افزایش می‌یابد.
• تکنولوژی‌های ابتدایی وارد اقتصاد می‌شوند.

ویژگی‌ها:

• ظهور تمایل به تغییر: جامعه شروع به درک محدودیت‌های جامعه سنتی می‌کند و تمایل به ایجاد تغییرات برای رشد اقتصادی و ملی‌گرایی افزایش می‌یابد.
• تغییرات در کشاورزی: بهبودهایی در بخش کشاورزی آغاز می‌شود که منجر به افزایش تولید مازاد و امکان تغذیه جمعیت رو به رشد شهری و صنعتی می‌شود. این مازاد کشاورزی می‌تواند به عنوان سرمایه برای بخش‌های دیگر استفاده شود.
• شکل‌گیری طبقه کارآفرین: ظهور یک طبقه از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران که به دنبال نوآوری و فرصت‌های جدید اقتصادی هستند.
• توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های اساسی مانند حمل و نقل (جاده‌ها، راه‌آهن، بنادر)، ارتباطات و سیستم‌های بانکی برای تسهیل تجارت و صنعت.
• افزایش سرمایه‌گذاری: نرخ سرمایه‌گذاری از حدود ۵ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) افزایش می‌یابد.
• تأثیرات خارجی: اغلب، این مرحله با تأثیرات خارجی (مانند تماس با تمدن‌های پیشرفته‌تر، تجارت، یا حتی استعمار) آغاز می‌شود که ایده‌ها و فناوری‌های جدید را وارد می‌کند.

مثال‌ها: بریتانیا در اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم، یا کشورهای در حال توسعه در قرن بیستم که شروع به صنعتی‌سازی کردند.

محرک‌ها: نفوذ ایده‌های غربی، افزایش تجارت خارجی، و سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت‌ها.

۳. خیز اقتصادی (Take-off)

در این مرحله:

• رشد اقتصادی سریع آغاز می‌شود.
• سرمایه‌گذاری افزایش می‌یابد (حداقل 10 درصد تولید ناخالص ملی).
• صنایع کارخانه‌ای توسعه پیدا می‌کنند.
• بهره‌وری در کشاورزی بالا می‌رود.
• نیروی کار از کشاورزی به صنعت منتقل می‌شود.
• دولت نقش مهمی در حمایت از رشد صنعتی دارد.

ویژگی‌ها:

• رشد صنعتی سریع و خودتکمیلی: این مرحله به عنوان مهمترین و تعیین‌کننده‌ترین مرحله شناخته می‌شود. یک یا چند صنعت پیشرو (مانند نساجی، راه‌آهن یا فولاد) با نرخ رشد بسیار بالا شروع به رشد می‌کنند و نقش محرک را برای کل اقتصاد ایفا می‌کنند.
• نرخ سرمایه‌گذاری بالا: نرخ سرمایه‌گذاری به طور چشمگیری افزایش می‌یابد و به ۱۰ درصد یا بیشتر از GDP می‌رسد. این سرمایه‌گذاری‌ها بیشتر در بخش‌های صنعتی و زیرساختی انجام می‌شود.
• نهادهای مدرن: توسعه و تقویت نهادهای اجتماعی، اقتصادی و سیاسی که از رشد مدرن حمایت می‌کنند (مانند بانک‌ها، بازارهای سرمایه، نظام حقوقی کارآمد و دولت‌های مرکزی قوی).
• تغییرات اجتماعی و شهری‌گرایی: افزایش شهرنشینی، تغییر در ساختار نیروی کار از کشاورزی به صنعت و خدمات، و تغییرات در ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی.
• دستیابی به رشد خودتکمیلی: اقتصاد دیگر به کمک‌های خارجی وابسته نیست و توانایی دارد رشد خود را به صورت داخلی تأمین کند. این مرحله معمولاً ۲۰ تا ۳۰ سال طول می‌کشد.

مثال‌ها: انقلاب صنعتی در بریتانیا (اواخر قرن هجدهم)، یا صنعتی‌سازی ژاپن در دوره میجی (اواخر قرن نوزدهم).

ویژگی کلیدی: ظهور بخش‌های پیشرو (Leading Sectors) که رشد سایر بخش‌های اقتصاد را تحریک می‌کنند.

۴. حرکت به سوی بلوغ (Drive to Maturity)

در این مرحله:

• اقتصاد متنوع می‌شود و به صنایع مختلفی وابسته می‌شود.
• تکنولوژی پیشرفته در همه بخش‌ها به کار می‌رود.
• صادرات افزایش می‌یابد.
• کیفیت زندگی و سطح آموزش رشد می‌کند.
• رشد اقتصادی پایدار و مداوم است.

ویژگی‌ها:

• گسترش و تنوع صنعتی: رشد از صنایع پیشرو اولیه به سایر بخش‌های صنعتی و خدماتی گسترش می‌یابد. اقتصاد متنوع‌تر شده و قادر به تولید طیف وسیعی از کالاها و خدمات می‌شود.
• پیشرفت تکنولوژیکی پیوسته: نوآوری‌های تکنولوژیکی به یک ویژگی مستمر اقتصاد تبدیل می‌شود و منجر به افزایش بهره‌وری در بخش‌های مختلف می‌شود.
• افزایش سرمایه‌گذاری و رفاه: نرخ سرمایه‌گذاری بالا باقی می‌ماند و سطح زندگی عمومی بهبود می‌یابد.
• تخصص‌گرایی و یکپارچگی جهانی: اقتصاد بیشتر در بازار جهانی تخصص‌گرا شده و با اقتصادهای دیگر یکپارچه می‌شود.
• تغییرات در نیروی کار: نیروی کار به سمت مشاغل صنعتی و خدماتی با مهارت بالاتر حرکت می‌کند.

مثال‌ها: کشورهای صنعتی مانند ایالات متحده و آلمان در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم.

مدت زمان: روستو معتقد بود که این مرحله ممکن است چند دهه طول بکشد تا اقتصاد به بلوغ کامل برسد.

۵. عصر مصرف انبوه (Age of High Mass Consumption)

این مرحله، نقطه‌ی اوج توسعه است.

در این مرحله:

• تمرکز از تولید به مصرف تغییر می‌کند.
• درآمد سرانه بالا می‌رود.
• خدمات رفاهی مانند آموزش، بهداشت و امنیت اجتماعی توسعه می‌یابد.
• تقاضا برای کالاهای مصرفی مانند خودرو، تلویزیون و خانه افزایش می‌یابد.
• طبقه متوسط جامعه گسترده می‌شود.

ویژگی‌ها:

• تمرکز بر کالاهای مصرفی بادوام: اقتصاد از تولید کالاهای سرمایه‌ای سنگین به سمت تولید و مصرف انبوه کالاهای مصرفی بادوام و خدمات حرکت می‌کند.
• سطح بالای رفاه و شهرنشینی: درآمد سرانه به طور قابل توجهی بالا است و اکثریت جمعیت در شهرها زندگی می‌کنند.
• جامعه مصرف‌گرا: اولویت‌های جامعه به سمت افزایش مصرف کالاهای لوکس و خدمات متمرکز می‌شود.
• سرمایه‌گذاری در رفاه اجتماعی: بخش‌های بزرگی از منابع صرف رفاه اجتماعی و خدمات عمومی مانند آموزش، بهداشت و تأمین اجتماعی می‌شود.
• پیدایش جامعه پساصنعتی: ممکن است نشانه‌هایی از حرکت به سمت یک جامعه پساصنعتی با تأکید بر خدمات و اطلاعات مشاهده شود.

مثال‌ها: ایالات متحده و اروپای غربی پس از جنگ جهانی دوم.

ویژگی کلیدی: ظهور طبقه متوسط گسترده و افزایش تقاضا برای کالاهای مصرفی.

مثال‌های واقعی از نظریه روستو

نظریه روستو در بسیاری از موارد واقعی مصداق دارد:

• انقلاب صنعتی بریتانیا: بریتانیا از جامعه سنتی (قرون وسطی) به پیش‌شرط‌های خیز (قرن هفدهم) و سپس خیز اقتصادی (قرن هجدهم) رسید و در نهایت به عصر مصرف انبوه (قرن بیستم) وارد شد.
• صنعتی‌سازی ژاپن: ژاپن در دوره میجی (اواخر قرن نوزدهم) از مرحله پیش‌شرط‌ها به خیز اقتصادی رسید و در قرن بیستم به بلوغ و مصرف انبوه دست یافت.
• کشورهای آسیای شرقی: کشورهایی مانند کره جنوبی و سنگاپور در قرن بیستم از مراحل اولیه به مصرف انبوه رسیدند، که با نظریه روستو همخوانی دارد.

اجرای عملی مدل رشد اقتصادی: نمونه سنگاپور

سنگاپور یکی از موفق‌ترین مثال‌های رشد اقتصادی به سبک روستو است.
این کشور در جنوب‌شرق آسیا در سال ۱۹۶۵ مستقل شد، و در ابتدا چشم‌انداز روشنی برای توسعه نداشت. اما با سیاست‌های درست:

• صنعتی شد
• زیرساخت‌های قوی ساخت
• به یک شریک مهم تجاری جهانی تبدیل شد

اکنون سنگاپور یکی از شهرهای ۱۰۰٪ شهری و با درآمد سرانه‌ای بالاتر از بسیاری از کشورهای اروپایی است.

انتقادات به نظریه روستو

با وجود تأثیرگذاری بالا، نظریه روستو با انتقادات شدید و گسترده‌ای روبرو شده است:

• خطی و تک‌بعدی بودن: مهمترین انتقاد این است که این نظریه یک مسیر خطی و واحد را برای توسعه پیشنهاد می‌دهد که همه کشورها باید آن را طی کنند. این دیدگاه، پیچیدگی‌ها و تفاوت‌های تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و نهادی بین کشورها را نادیده می‌گیرد.
• نادیده گرفتن وابستگی و روابط بین‌الملل: نظریه روستو عمدتاً بر عوامل داخلی کشورها برای توسعه تأکید دارد و به نقش روابط بین‌المللی، استعمار، نئواستعمار، و ساختار ناعادلانه سیستم اقتصاد جهانی که می‌تواند مانع توسعه کشورهای فقیر شود، بی‌توجه است. نظریه‌هایی مانند نظریه وابستگی (Dependency Theory) به شدت به این نکته اعتراض کردند.
• مفهوم “خیزش” مبهم و دشوار در اندازه‌گیری: منتقدان معتقدند که تعریف “خیزش” مبهم است و تعیین دقیق زمان شروع و پایان آن برای کشورها دشوار است. همچنین، افزایش سرمایه‌گذاری به ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی به عنوان یک معیار، لزوماً به تنهایی منجر به رشد پایدار نمی‌شود.
• ماهیت غیرتجربی و تاریخی: برخی منتقدان، این نظریه را به دلیل فقدان شواهد تجربی کافی و تعمیم بیش از حد تجربیات معدود کشورهای غربی به تمام جهان، مورد انتقاد قرار دادند. تاریخ نشان داده که بسیاری از کشورها از این الگوی خطی پیروی نکرده‌اند.
• نادیده گرفتن نقش دولت و نهادها: اگرچه روستو به نهادها اشاره می‌کند، اما تحلیل عمیقی از نقش و اهمیت نهادهای سیاسی، حقوقی و اجتماعی در تسهیل یا مانع‌تراشی برای توسعه ارائه نمی‌دهد.
• هدف نهایی مورد انتقاد: برخی معتقدند که هدف نهایی “عصر مصرف انبوه بالا” به عنوان شاخص توسعه، بیش از حد به مدل غربی مصرف‌گرایی تکیه دارد و ممکن است با ارزش‌ها و اولویت‌های فرهنگی و زیست‌محیطی سایر جوامع ناسازگار باشد.
• عدم توجه به پایداری زیست‌محیطی: این نظریه، در زمان خود، به هیچ وجه به محدودیت‌های زیست‌محیطی، مصرف بی‌رویه منابع و آلودگی ناشی از صنعتی شدن و مصرف انبوه توجهی نداشت.

تأثیرات و اهمیت نظریه روستو

نظریه روستو تأثیرات عمیقی بر اقتصاد توسعه و سیاست‌گذاری گذاشت:

• تغییر دیدگاه درباره توسعه: این نظریه دیدگاه خوش‌بینانه‌ای ارائه کرد که کشورهای در حال توسعه می‌توانند با سرمایه‌گذاری و صنعتی‌سازی به توسعه برسند.
• تأثیر بر سیاست‌های جنگ سرد: نظریه روستو به‌عنوان ابزاری برای ترویج سرمایه‌داری در برابر کمونیسم استفاده شد و بر سیاست‌های توسعه ایالات متحده تأثیر گذاشت.
• الهام‌بخش تحقیقات بعدی: این نظریه به تحقیقات گسترده‌ای در زمینه اقتصاد توسعه و مدرن‌سازی منجر شد.
• کاربرد در تحلیل تاریخی: نظریه روستو چارچوبی برای تحلیل فرآیند توسعه کشورهای صنعتی فراهم کرد.

اهمیت نظریه روستو در دنیای امروز

اگرچه نظریه روستو در زمان خود تأثیرگذار بود، اما با ظهور چالش‌های جدید، مانند تغییرات اقلیمی، نابرابری جهانی و جهانی‌سازی، محدودیت‌های آن آشکار شده است. با این حال، این نظریه همچنان به‌عنوان چارچوبی برای درک فرآیند توسعه و تحلیل تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرد. تأکید روستو بر نقش سرمایه‌گذاری و فناوری در توسعه، همچنان برای کشورهای در حال توسعه که به دنبال صنعتی‌سازی و رشد اقتصادی هستند، اهمیت دارد.

۵ نکته مهم 

1. مدل روستو خطی است، یعنی همه کشورها باید دقیقاً از همین مسیر مشخص عبور کنند؛ اما این دیدگاه به دلیل ساده‌سازی بیش از حد روند توسعه، مورد انتقاد قرار گرفته است.

2. پنج مرحله‌ی مدل شامل موارد زیر است:

   • جامعه سنتی: اقتصاد کشاورزی، فناوری ابتدایی

   • پیش‌شرایط‌های خیز: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها

   • مرحله خیز: شروع صنعتی‌ شدن

   • حرکت به سوی بلوغ: تنوع و گسترش فعالیت‌های اقتصادی

   • عصر مصرف انبوه: تمرکز بر کالاهای مصرفی و رفاه عمومی

3. روستو بر اهمیت سیاست‌های دولتی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها در مرحله‌ی پیش‌شرط‌های خیز تأکید دارد تا گذار به مرحله‌ی صنعتی‌سازی ممکن شود.

4. مدل فرض می‌کند که عوامل خارجی مانند سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری می‌توانند فرایند رشد را تسریع کنند.

5. اگرچه این مدل تأثیرگذار بوده، اما بسیاری از پژوهشگران معتقدند که نادیده‌ گرفتن بافت تاریخی، تفاوت‌های فرهنگی و عوامل اجتماعی، از نقاط ضعف آن است.

مقایسه با سایر نظریه‌ها

در جدول زیر، مقایسه‌ی جامع نظریه روستو با سه نظریه‌ مهم دیگر توسعه (مارکسیستی، وابستگی، مالتوس) آورده شده است:

 نتیجه‌گیری

نظریه رشد اقتصادی روستو، با تقسیم فرآیند توسعه به پنج مرحله مجزا، تلاش کرد تا یک نقشه راه جهانی برای کشورهای در حال توسعه ارائه دهد. این نظریه به دلیل سادگی و خوش‌بینی‌اش در مورد امکان‌پذیری توسعه برای همه کشورها، در دوران جنگ سرد بسیار محبوب شد و بر سیاست‌های کمک‌های خارجی تأثیر گذاشت.

با این حال، به دلیل انتقادات شدید در مورد خطی بودن، نادیده گرفتن وابستگی‌های بین‌المللی، عدم توجه به تفاوت‌های فرهنگی و نهادی، و تمرکز بیش از حد بر تجربه غربی، اعتبار آن در میان اقتصاددانان توسعه به مرور زمان کاهش یافت. امروزه، نظریه‌های توسعه پیچیده‌تری که به عوامل گوناگون (مانند نهادها، توزیع ثروت، روابط بین‌الملل، فرهنگ و پایداری زیست‌محیطی) توجه می‌کنند، جایگزین مدل ساده روستو شده‌اند. با این حال، مطالعه نظریه روستو هنوز هم برای درک تاریخ اندیشه توسعه اقتصادی و ریشه‌های برخی رویکردهای اولیه به توسعه، اهمیت دارد.

سوالات متداول

1. نظریه رشد اقتصادی روستو چیست؟

این نظریه توسط والت ویتمن روستو در سال 1960 ارائه شد و توسعه اقتصادی کشورها را در قالب پنج مرحله متوالی و خطی توضیح می‌دهد که از جوامع سنتی آغاز شده و به مصرف انبوه ختم می‌شود.

2. مراحل پنج‌گانه رشد در نظریه روستو کدام‌اند؟

1. جامعه سنتی (Traditional Society)
2. آمادگی برای جهش (Preconditions for Take-Off)
3. جهش یا خیز اقتصادی (Take-Off)
4. بلوغ اقتصادی (Drive to Maturity)
5. مصرف انبوه (Age of High Mass Consumption)

3. هدف اصلی این نظریه چیست؟

توضیح مسیر توسعه‌ای که یک کشور برای رسیدن به رشد اقتصادی پایدار و صنعتی شدن باید طی کند. این نظریه بر نقش سرمایه‌گذاری، زیرساخت و دولت در آغاز فرآیند توسعه تأکید دارد.

4. مرحله Take-Off در نظریه روستو چه ویژگی‌هایی دارد؟

در این مرحله رشد اقتصادی ناگهان شتاب می‌گیرد، سرمایه‌گذاری‌ها افزایش می‌یابد، صنایع شکل می‌گیرند و اقتصاد از کشاورزی سنتی به تولید صنعتی و مدرن حرکت می‌کند.

5. چرا نظریه روستو مورد انتقاد قرار گرفته است؟

دلایل اصلی انتقاد:

• تقلید از تجربه کشورهای غربی و نادیده گرفتن تفاوت‌های بومی
• نادیده گرفتن استعمار و وابستگی کشورهای در حال توسعه
• فرض خطی بودن رشد اقتصادی
• بی‌توجهی به فقر، نابرابری و چالش‌های ساختاری

6. آیا همه کشورها می‌توانند طبق این مدل رشد کنند؟

خیر. بسیاری از کشورها به دلیل شرایط جغرافیایی، سیاسی، تاریخی یا ساختاری، نمی‌توانند دقیقاً از این مسیر پیروی کنند. توسعه اقتصادی فرآیندی پیچیده و غیرقابل نسخه‌برداری است.

7. نظریه روستو چه تأثیری بر سیاست‌گذاری‌های توسعه‌ای داشته است؟

این نظریه الهام‌بخش بسیاری از برنامه‌های توسعه‌ای در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ بوده است، به‌ویژه در زمینه سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، صنعت و آموزش.

8. تفاوت نظریه روستو با نظریه وابستگی چیست؟

نظریه روستو توسعه را یک فرآیند داخلی می‌داند، در حالی که نظریه وابستگی، تأکید دارد که کشورهای در حال توسعه به دلیل ساختارهای اقتصادی بین‌المللی وابسته نگه داشته شده‌اند و نمی‌توانند آزادانه رشد کنند.

9. این نظریه امروزه چقدر اعتبار دارد؟

با وجود انتقادات، نظریه روستو هنوز هم در کتب درسی تدریس می‌شود و به‌عنوان پایه‌ای برای درک مسیر توسعه برخی کشورها استفاده می‌شود، ولی برای تحلیل دقیق‌تر، نیاز به نظریه‌های مکمل یا جایگزین است.

10. چه کشورهایی را می‌توان مثال‌هایی برای مراحل این نظریه دانست؟

• مرحله سنتی: بسیاری از کشورهای فقیر آفریقایی
• مرحله آمادگی: کشورهای آسیای جنوبی در حال توسعه
• مرحله Take-Off: چین و ویتنام در دهه‌های گذشته
• مرحله بلوغ: کره جنوبی، ترکیه
• مصرف انبوه: ایالات متحده، ژاپن، آلمان