توماس رابرت مالتوس Thomas Robert Malthus

توماس رابرت مالتوس (Thomas Robert Malthus) اقتصاددان، جمعیت‌شناس و کشیش انگلیسی بود که بیش از هر چیز به دلیل نظریه‌اش درباره‌ی رشد جمعیت و تأثیر آن بر منابع طبیعی و اقتصاد شناخته می‌شود. او یکی از چهره‌های برجسته مکتب کلاسیک اقتصاد است و اثر معروفش، مقاله‌ای درباره‌ی اصل جمعیت، هنوز هم در محافل علمی مورد بحث و تحلیل قرار می‌گیرد.

زندگی‌نامه توماس مالتوس

توماس رابرت مالتوس در 13 یا 14 فوریه 1766 در ساری، انگلستان، در خانواده‌ای مرفه و تحصیل‌کرده به دنیا آمد. پدرش، دانیل مالتوس، فردی روشنفکر و دوست‌دار فلسفه بود و با متفکرانی مانند دیوید هیوم و ژان-ژاک روسو ارتباط داشت. این محیط فکری به رشد علاقه مالتوس به مسائل اجتماعی و اقتصادی کمک کرد.

مالتوس در کالج جیزس کمبریج تحصیل کرد و در سال 1788 مدرک لیسانس خود را دریافت کرد. او در رشته‌های ریاضیات و فلسفه مهارت داشت و به‌عنوان یکی از دانشجویان ممتاز شناخته می‌شد. پس از اتمام تحصیلات، مالتوس به‌عنوان کشیش کلیسای انگلستان مشغول به کار شد، اما علاقه اصلی او به مطالعه مسائل اقتصادی و اجتماعی بود. در سال 1805، او به‌عنوان استاد تاریخ مدرن و اقتصاد سیاسی در کالج هند شرقی در هرتفوردشایر منصوب شد، که اولین کرسی اقتصاد سیاسی در بریتانیا محسوب می‌شد.

مالتوس در سال 1798 کتاب معروف خود، «رساله‌ای در باب اصل جمعیت» (An Essay on the Principle of Population)، را منتشر کرد که شهرت جهانی برای او به ارمغان آورد. او تا پایان عمر به مطالعه و تدریس ادامه داد و در 23 دسامبر 1834 درگذشت.

ایده های توماس مالتوس

در قرن ۱۸ و اوایل قرن ۱۹، فیلسوفان به طور گسترده بر این باور بودند که بشریت به رشد و گرایش به سمت اتوپیایی ادامه خواهد داد. مالتوس با این عقیده مخالفت کرد و استدلال کرد که بخش‌هایی از جمعیت عمومی همیشه همیشه فقیر و بدبخت بوده‌اند که به طور مؤثر رشد جمعیت را کند می‌کند.

پس از مشاهده شرایط انگلستان در اوایل دهه ۱۸۰۰، مالتوس استدلال کرد که زمین های کشاورزی موجود برای تغذیه جمعیت رو به افزایش جهان کافی نیست. مالتوس به طور خاص بیان کرد که جمعیت انسان از نظر هندسی افزایش می یابد، در حالی که تولید غذا از نظر حسابی افزایش می یابد. تحت این پارادایم، انسان ها در نهایت قادر به تولید غذای کافی برای حفظ خود نیستند.

این نتیجه‌گیری‌ها الهام‌بخش توصیف اقتصاد به‌عنوان یک «علم ناامیدکننده» بود. این اصطلاح که در ابتدا توسط توماس کارلایل ابداع شد، برای توصیف نتیجه گیری مالتوس در مورد اجتناب ناپذیر بودن افزایش جمعیت و قحطی استفاده شد. چارلز داروین طبیعت‌شناس مشهور تا حدی نظریه انتخاب طبیعی خود را بر اساس تحلیل مالتوس از رشد جمعیت استوار کرد. علاوه بر این، دیدگاه‌های مالتوس در قرن بیستم، با ظهور اقتصاد کینزی، از تجدید حیات برخوردار شد.

زندگی اولیه و تحصیلات مالتوس

توماس مالتوس در ۱۳ فوریه ۱۷۶۶ در خانواده ای سرشناس در نزدیکی گیلدفورد، ساری به دنیا آمد. مالتوس قبل از اینکه در سال ۱۷۸۴ در کالج عیسی دانشگاه کمبریج پذیرفته شود، در خانه تحصیل کرد. در آنجا در سال ۱۷۹۱ مدرک کارشناسی ارشد گرفت و دو سال بعد همکار شد. در سال ۱۸۰۵، مالتوس استاد تاریخ و اقتصاد سیاسی در کالج شرکت هند شرقی در هیلیبری شد.

مالتوس در سال ۱۸۱۹ عضو انجمن سلطنتی شد. دو سال بعد، او به همراه دیوید ریکاردو اقتصاددان و جیمز میل فیلسوف اسکاتلندی به باشگاه اقتصاد سیاسی پیوست. مالتوس در سال ۱۸۲۴ در میان ۱۰ عضو سلطنتی انجمن سلطنتی ادبیات انتخاب شد. در سال ۱۸۳۳ او به عنوان عضو آکادمی علوم مورالس و سیاست در فرانسه و همچنین آکادمی سلطنتی برلین انتخاب شد. مالتوس همچنین در سال ۱۸۳۴ انجمن آمار لندن را تأسیس کرد. او در سال ۱۸۳۴ در سنت کاترین، نزدیک باث، سامرست درگذشت.

نظریه مالتوس (Malthusian Theory of Population)

نظریه مالتوس یکی از نظریه‌های مهم و بحث‌برانگیز در تاریخ علم اقتصاد و جمعیت‌شناسی است که توسط توماس رابرت مالتوس (Thomas Robert Malthus)، اقتصاددان، کشیش و استاد دانشگاه کمبریج، در سال 1798 در کتابی با عنوان «رساله‌ای درباره اصل جمعیت» (An Essay on the Principle of Population) مطرح شد. مالتوس برای نخستین‌بار توجه جهانیان را به رابطه میان رشد جمعیت و منابع محدود جلب کرد و تأثیر آن را بر فقر، بیکاری، گرسنگی و توسعه اجتماعی-اقتصادی نشان داد.

نظریه مالتوس درباره رشد جمعیت یکی از تأثیرگذارترین و بحث‌برانگیزترین نظریه‌های قرن نوزدهم بود. او در کتاب رساله‌ای در باب اصل جمعیت استدلال کرد که جمعیت انسانی به‌صورت تصاعدی (هندسی) رشد می‌کند (مثلاً 1، 2، 4، 8، 16)، در حالی که منابع غذایی و کشاورزی تنها به‌صورت حسابی (خطی) افزایش می‌یابد (مثلاً 1، 2، 3، 4، 5). این عدم تعادل بین رشد جمعیت و تولید غذا، به باور مالتوس، منجر به بحران‌هایی مانند قحطی، بیماری و جنگ می‌شود که او آن‌ها را «موانع طبیعی» برای رشد جمعیت می‌نامید.

مالتوس بر پایه مشاهدات خود به این نتیجه رسید که:

• جمعیت انسان‌ها، اگر بدون محدودیت رشد کند، با نرخ هندسی (تصاعدی) افزایش می‌یابد (یعنی: ۱، ۲، ۴، ۸، ۱۶، ۳۲، …).
• اما تولید مواد غذایی و منابع طبیعی تنها با نرخ حسابی (خطی) رشد می‌کند (یعنی: ۱، ۲، ۳، ۴، ۵، ۶، …).

به‌عبارت دیگر، رشد جمعیت از ظرفیت تأمین منابع بیشتر و سریع‌تر است. این عدم تعادل، به‌مرور زمان منجر به کمبود غذا، فشار بر منابع طبیعی، افزایش فقر و گسترش بحران‌های انسانی می‌شود.

اصول کلیدی نظریه مالتوس

1. رشد تصاعدی جمعیت: اگر هیچ محدودیتی وجود نداشته باشد، جمعیت انسانی به‌سرعت افزایش می‌یابد.

2. رشد خطی منابع: منابع غذایی و سایر منابع مورد نیاز برای بقای انسان‌ها با سرعت کمتری نسبت به جمعیت رشد می‌کنند.

3. موانع رشد جمعیت: مالتوس دو نوع مانع برای رشد جمعیت شناسایی کرد:

   • موانع پیشگیرانه (Preventive Checks): اقداماتی مانند ازدواج دیرهنگام، تجرد یا کنترل زادوولد که به‌صورت آگاهانه رشد جمعیت را کاهش می‌دهند.

   • موانع مثبت (Positive Checks): عواملی مانند قحطی، بیماری، جنگ و فقر که به‌صورت غیرارادی جمعیت را کاهش می‌دهند.

4. تعادل طبیعی: مالتوس معتقد بود که وقتی جمعیت بیش از حد افزایش یابد، این موانع به‌طور طبیعی فعال می‌شوند و جمعیت را به سطحی پایدار بازمی‌گردانند.

ویرایش‌های بعدی رساله

مالتوس در ویرایش‌های بعدی کتابش (به‌ویژه ویرایش دوم در سال 1803) برخی از دیدگاه‌های خود را تعدیل کرد. او بیشتر بر «موانع پیشگیرانه» تأکید کرد و پیشنهاد داد که با آموزش و آگاهی، جوامع می‌توانند از طریق کنترل آگاهانه زادوولد از بحران‌های جمعیتی جلوگیری کنند. این دیدگاه نشان‌دهنده خوش‌بینی نسبی او نسبت به توانایی انسان‌ها برای مدیریت رشد جمعیت بود.

پیامدهای رشد بیش‌ازحد جمعیت

مالتوس معتقد بود اگر رشد جمعیت کنترل نشود، جامعه ناگزیر با مشکلاتی مانند:

• قحطی و گرسنگی
• فقر گسترده
• شیوع بیماری‌های واگیردار
• بالا رفتن نرخ مرگ‌ومیر
• جنگ بر سر منابع طبیعی

مواجه خواهد شد. او این مشکلات را پیامدهای طبیعی افزایش جمعیت در جهانی با منابع محدود می‌دانست.

دو نوع “بازدارنده” در نظریه مالتوس

مالتوس برای کنترل رشد جمعیت، دو نوع بازدارنده (Checks) را معرفی کرد:

1. بازدارنده‌های اخلاقی (Preventive Checks):

این بازدارنده‌ها بر تصمیم انسان‌ها برای جلوگیری از فرزندآوری بیش‌ازحد تأکید دارند، از جمله:

• ازدواج دیرهنگام
• پرهیز از ازدواج در صورت نداشتن درآمد کافی
• کاهش تمایلات جنسی از راه‌های اخلاقی و دینی

مالتوس این نوع کنترل را انسانی‌تر و مطلوب‌تر می‌دانست.

2. بازدارنده‌های طبیعی (Positive Checks):

اگر جامعه از بازدارنده‌های اخلاقی پیروی نکند، طبیعت وارد عمل می‌شود و جمعیت را از راه‌هایی مانند:

• جنگ
• بیماری
• قحطی
• بلایای طبیعی

کاهش می‌دهد. به نظر مالتوس، این نوع کنترل‌ها بسیار دردناک اما اجتناب‌ناپذیرند.

دیدگاه مالتوس نسبت به فقر و سیاست‌های اجتماعی

مالتوس با دخالت دولت در حمایت از فقرا موافق نبود و معتقد بود که این حمایت‌ها ممکن است رشد جمعیت فقیر را تشویق کند و در نهایت بحران را تشدید کند. به همین دلیل، نظریه‌اش بعدها توسط برخی منتقدان به عنوان نظریه‌ای ضد فقرا مورد نقد قرار گرفت.

نقدها و محدودیت‌های نظریه مالتوس

هرچند نظریه مالتوس در زمان خود تأثیر زیادی داشت، اما با گذشت زمان و تحولات علمی، بسیاری از پیش‌فرض‌های او زیر سؤال رفت. از مهم‌ترین نقدها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پیشرفت‌های تکنولوژیکی در کشاورزی و صنعت: انقلاب صنعتی و تکنولوژی‌های مدرن تولید غذا (مانند استفاده از کود شیمیایی، آبیاری نوین، بذرهای اصلاح‌شده) توانست تولید مواد غذایی را به‌طور تصاعدی افزایش دهد.
• کاهش نرخ رشد جمعیت در کشورهای توسعه‌یافته: برخلاف پیش‌بینی مالتوس، در بسیاری از کشورها با افزایش سطح آموزش، بهداشت، اشتغال زنان و آگاهی اجتماعی، نرخ زاد و ولد کاهش یافته است.
• نقش تجارت جهانی و توزیع منابع: تجارت بین‌المللی امکان توزیع منابع را بین مناطق مختلف جهان فراهم کرده است و از تمرکز جمعیت در یک نقطه بحران‌زا جلوگیری کرده است.
• نادیده‌ گرفتن اثر سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و فرهنگی: برنامه‌ریزی خانواده، آموزش جنسی، رفاه اجتماعی و سیاست‌های کنترل جمعیت از جمله ابزارهایی هستند که مالتوس آن‌ها را پیش‌بینی نکرده بود.

تأثیرات نظریه مالتوس

نظریه مالتوس تأثیرات عمیقی بر علوم اجتماعی، اقتصاد، زیست‌شناسی و حتی سیاست‌گذاری داشت. برخی از مهم‌ترین تأثیرات او عبارتند از:

1. تأثیر بر اقتصاد

نظریه مالتوس به‌عنوان یکی از پایه‌های اقتصاد کلاسیک شناخته می‌شود. او با اقتصاددانانی مانند آدام اسمیت و دیوید ریکاردو در ارتباط بود و دیدگاه‌هایش بر نظریه‌های اقتصادی مانند قانون بازده نزولی تأثیر گذاشت. همچنین، نظریه او درباره محدودیت منابع، بحث‌هایی درباره توزیع ثروت و فقر را تقویت کرد.

2. تأثیر بر زیست‌شناسی و نظریه تکامل

نظریه مالتوس مستقیماً بر چارلز داروین و آلفرد راسل والاس، بنیان‌گذاران نظریه تکامل، تأثیر گذاشت. داروین پس از خواندن رساله مالتوس متوجه شد که رقابت برای منابع محدود در طبیعت می‌تواند به انتخاب طبیعی منجر شود، که اساس نظریه تکامل او شد.

3. سیاست‌گذاری و اصلاحات اجتماعی

نظریه مالتوس در زمان خود بحث‌های زیادی درباره فقر و سیاست‌های اجتماعی به راه انداخت. او مخالف قوانین حمایت از فقرا (Poor Laws) در انگلستان بود، زیرا معتقد بود که این قوانین با تشویق زادوولد، مشکلات فقر و گرسنگی را تشدید می‌کنند. این دیدگاه باعث شد که برخی او را به بی‌رحمی متهم کنند، اما مالتوس استدلال می‌کرد که هدفش یافتن راه‌حل‌های پایدار برای مشکلات اجتماعی است.

4. انتقادات و جنجال‌ها

نظریه مالتوس با انتقادات زیادی مواجه شد. برخی او را به بدبینی بیش از حد متهم کردند و معتقد بودند که پیشرفت‌های فناوری و کشاورزی می‌توانند منابع کافی برای جمعیت رو به رشد فراهم کنند. مارکسیست‌ها نیز نظریه او را به‌عنوان توجیهی برای نابرابری‌های اجتماعی و استثمار طبقه کارگر مورد انتقاد قرار دادند.

با این حال، مالتوس پیش‌بینی کرد که فناوری به‌تنهایی نمی‌تواند مشکل محدودیت منابع را به‌طور کامل حل کند، و این دیدگاه در بحث‌های مدرن درباره پایداری و تغییرات اقلیمی دوباره مورد توجه قرار گرفته است.

نقدهای وارد شده بر نظریه مالتوس

با وجود تأثیرگذاری گسترده، نظریه مالتوس مورد انتقادات زیادی نیز قرار گرفته است:

• پیش‌بینی‌های نادرست: مهم‌ترین انتقاد به مالتوس این است که پیش‌بینی‌های فاجعه‌بار او در مورد قحطی و فلاکت عمومی در بسیاری از جوامع صنعتی غرب، به وقوع نپیوست.
• نادیده گرفتن پیشرفت تکنولوژی: مالتوس در تحلیل‌های خود، نقش پیشرفت تکنولوژی و نوآوری‌های کشاورزی را که می‌توانند تولید غذا را به طرز چشمگیری افزایش دهند، دست کم گرفت. انقلاب صنعتی و انقلاب سبز (افزایش تولید مواد غذایی با استفاده از فناوری‌های جدید) باعث شد که تولید غذا بسیار سریع‌تر از آنچه مالتوس پیش‌بینی کرده بود، رشد کند.
• انتقاد از قوانین بازده نزولی: اگرچه قانون بازده نزولی در کوتاه‌مدت صحیح است، اما در بلندمدت و با پیشرفت‌های تکنولوژیکی، می‌تواند تعدیل شود.
• تغییرات اجتماعی و فرهنگی: مالتوس به درستی به تغییرات در رفتار تولید مثلی اشاره کرد، اما نتوانست وسعت و پیچیدگی عوامل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مؤثر بر نرخ باروری (مانند شهرنشینی، تحصیلات زنان، دسترسی به خدمات بهداشتی و تنظیم خانواده) را پیش‌بینی کند که منجر به کاهش نرخ رشد جمعیت در بسیاری از نقاط جهان شد.
• تمرکز بر فقر: منتقدان معتقدند که مالتوس نابرابری و توزیع نابرابر ثروت را به عنوان عامل مستقل فقر نادیده گرفت و بیشتر بر جمعیت به عنوان عامل اصلی تأکید داشت.

با این حال، حتی با وجود نادرست بودن برخی پیش‌بینی‌های او، نظریه مالتوس همچنان یک نقطه مرجع مهم در بحث‌های مربوط به جمعیت، محیط زیست و توسعه پایدار است. او اولین کسی بود که به صورت سیستماتیک به رابطه بین رشد جمعیت و منابع محدود پرداخت و سوالات بنیادی را مطرح کرد که هنوز هم در قرن ۲۱ در مورد امنیت غذایی، تغییرات اقلیمی و پایداری منابع در جهان مطرح هستند

آثار منتشر شده از توماس مالتوس

مشهورترین اثر مالتوس، مقاله او درباره اصل جمعیت بود که ابتدا در سال ۱۷۹۸ منتشر شد و بعداً در نسخه های بعدی بزرگ شد. این شامل استدلال معروف او بود مبنی بر اینکه جمعیت های انسانی تمایل دارند سریعتر از تولیدات کشاورزی رشد کنند، که منجر به قحطی یا بحران به دلیل افزایش جمعیت می شود. با این حال، نسخه‌های بعدی تصدیق کردند که «خودداری اخلاقی» می‌تواند رشد جمعیت را کند کند.

با این حال، مالتوس مقاله‌نویسی پرکار بود و نامه‌های زیادی با اقتصاددانان معاصر رد و بدل کرد. انتشارات دیگر او عبارتند از:

• قیمت بالای مواد غذایی کنونی (۱۸۰۰)، جایی که مالتوس قوانین فقیرانه انگلستان را مورد انتقاد قرار داد و استدلال کرد که کمک به فقرا آنها را تشویق می کند تا فرزندان بیشتری نسبت به آنچه که در غیر این صورت داشتند، داشته باشند.
• مشاهدات در مورد تأثیر قوانین ذرت (۱۸۱۴)، جایی که مالتوس به جای حمایت از قوانین حمایت گرای ذرت، به نفع واردات ذرت از خارج از کشور استدلال می کرد.
• اصول اقتصاد سیاسی (۱۸۲۰)، شاید دومین اثر معروف مالتوس. این جلد مناظره مالتوس در مورد تجارت آزاد را با اقتصاددان دیوید ریکاردو که کتابی با همین عنوان نوشته بود، تشکیل داد.

دیگر آثار مالتوس

علاوه بر رساله‌ای در باب اصل جمعیت، مالتوس آثار دیگری نیز منتشر کرد که به موضوعات اقتصادی و اجتماعی می‌پرداختند. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• تحقیق درباره طبیعت و پیشرفت اجاره (1815): در این کتاب، مالتوس به تحلیل اجاره زمین و تأثیر آن بر اقتصاد کشاورزی پرداخت.
• اصول اقتصاد سیاسی (1820): این اثر به بررسی مفاهیم کلیدی اقتصاد کلاسیک، مانند عرضه و تقاضا، می‌پردازد.

میراث مالتوس

نظریات مالتوس، به ویژه “اصل جمعیت”، تأثیرات عمیقی بر رشته‌های مختلف علمی و تفکر اجتماعی و سیاسی گذاشت:

• جمعیت‌شناسی: او بنیان‌گذار اصلی علم جمعیت‌شناسی مدرن محسوب می‌شود و نظریاتش مبنای بسیاری از مطالعات بعدی در مورد رشد جمعیت، ساختار جمعیتی و مشکلات اجتماعی ناشی از آن شد.
• اقتصاد: تحلیل‌های مالتوس در مورد محدودیت منابع و بحران‌های احتمالی ناشی از رشد جمعیت به توسعه نظریه‌های بعدی در خصوص منابع، فقر، و نابرابری‌های اجتماعی کمک کرد. او بر اقتصاددانان کلاسیک پس از خود، از جمله دیوید ریکاردو، تأثیرگذار بود.
• علوم طبیعی: شاید یکی از شگفت‌انگیزترین تأثیرات مالتوس بر علوم طبیعی بود. چارلز داروین و آلفرد راسل والاس، هر دو از نظریه جمعیت مالتوس الهام گرفتند تا فرضیه تکامل از طریق انتخاب طبیعی را توسعه دهند. ایده رقابت بر سر منابع محدود و بقای اصلح، ریشه در تفکر مالتوس داشت.
• سیاست‌گذاری: تأکید او بر محدودیت منابع و ضرورت کنترل جمعیت، بر سیاست‌گذاری‌های جهانی در زمینه تنظیم خانواده، امنیت غذایی و توسعه پایدار تأثیر گذاشته است. اصطلاح “مالتوسیسم” اغلب به طرفداران کنترل جمعیت و نگرانی‌ها در مورد رشد بی‌رویه جمعیت اشاره دارد.

نظریه نئومالتوسی (Neo-Malthusian)

در قرن بیستم، با توجه به رشد سریع جمعیت در برخی کشورهای در حال توسعه، نظریه‌ای به نام نئومالتوسی شکل گرفت که با استفاده از دیدگاه‌های مالتوس، بر لزوم کنترل جمعیت با ابزارهای مدرن مانند پیشگیری از بارداری، آموزش و قانون‌گذاری تأکید دارد.

اقتصاد مالتوسی

توماس مالتوس نظریه های خود را در چارچوب اقتصاد کلاسیک توسعه داد و تحت تأثیر متفکرانی مانند کارل مارکس، دیوید ریکاردو و آدام اسمیت قرار گرفت. با این حال، مالتوس ایده های برآمده از روشنگری، عمدتاً ایده کمال پذیری انسان و جامعه را مورد انتقاد قرار داد و با آن مخالفت کرد، که مالتوس توسط پدیده های اجتماعی آشفته مانند انقلاب فرانسه رد شد. برعکس، این نمی تواند پشتیبان خوش بینی فیلسوفانی مانند ویلیام گادوین، نیکلاس دو کندورسه و ژان ژاک روسو باشد که معتقد بودند جامعه را می توان با استفاده از علم، تکنیک و عقل به تدریج بهبود بخشید.

مالتوس استدلال می‌کرد که امید به کمال و خوشبختی اجتماعی غیرواقعی است، زیرا جمعیت انسانی همیشه تمایل دارند از رشد تولید منابع لازم برای بقا پیشی بگیرند، و بنابراین، همیشه مبارزه دائمی برای به دست آوردن منابعی وجود خواهد داشت که در نتیجه، پدیده‌های شرایط اجتماعی که سعادت مطلق جوامع را غیرممکن می‌سازد. بنابراین، مالتوس را می‌توان بدبین اقتصادی دانست که فقر و همه پدیده‌های ناشی از آن را از ویژگی‌های جمعیتی غیرقابل رفع می‌دید.

مالتوس و مسائل معاصر

• تغییرات اقلیمی: محدودیت منابع آب، غذا و انرژی در بسیاری از مناطق جهان نشان‌دهنده اهمیت پیش‌بینی‌های مالتوس است.
• کنترل جمعیت: سیاست‌های تنظیم خانواده در کشورهایی مانند چین (سیاست تک‌فرزندی سابق) و برنامه‌های آگاهی‌بخشی درباره زادوولد در کشورهای در حال توسعه، به‌نوعی ادامه ایده‌های مالتوس درباره موانع پیشگیرانه هستند.
• بحث‌های اخلاقی: نظریه مالتوس همچنان در بحث‌های اخلاقی درباره توزیع منابع، مهاجرت و نابرابری جهانی مطرح است.

مالتوس در دنیای مدرن

اگرچه نظریه مالتوس در زمان خود به دلیل پیش‌بینی‌های بدبینانه‌اش مورد انتقاد قرار گرفت، اما در قرن بیستم و بیست‌ویکم، با افزایش نگرانی‌ها درباره تغییرات اقلیمی، کاهش منابع طبیعی و رشد سریع جمعیت در برخی مناطق جهان، ایده‌های او دوباره مورد توجه قرار گرفته‌اند. مفاهیمی مانند «ظرفیت تحمل» (Carrying Capacity) زمین و پایداری زیست‌محیطی ریشه در دیدگاه‌های مالتوس دارند.

جمع‌بندی

توماس مالتوس یکی از چهره‌های مهم در تاریخ اندیشه اقتصادی و جمعیت‌شناسی است. نظریه‌ی او درباره‌ی رشد جمعیت، با وجود نقدهایی که بر آن وارد شده، نقطه‌ی عطفی در تفکر اقتصادی و اجتماعی بود. او نخستین کسی بود که مسئله‌ی محدودیت منابع در برابر رشد جمعیت را به‌طور منسجم بررسی کرد و همین باعث شد توجه اقتصاددانان، زیست‌شناسان و سیاست‌گذاران به این مسأله جلب شود.

امروزه از نظریه مالتوس بیشتر به عنوان یک هشدار یاد می‌شود تا پیش‌بینی قطعی. اما همچنان در مباحثی چون تغییرات اقلیمی، بحران انرژی، کمبود منابع و عدالت اجتماعی، ریشه‌های اندیشه‌ی مالتوسی دیده می‌شود.

سوالات متداول 

۱. توماس مالتوس کی بود؟

توماس مالتوس یک اقتصاددان و جمعیت‌شناس انگلیسی بود که بیشتر به دلیل نظریه‌ی جمعیت خود شناخته می‌شود. او در قرن ۱۸ و ۱۹ زندگی می‌کرد و عضو مکتب اقتصاد کلاسیک بود.

۲. نظریه جمعیتی مالتوس چه می‌گوید؟

مالتوس معتقد بود جمعیت تمایل دارد با نرخ تصاعد هندسی رشد کند، در حالی که منابع غذایی با نرخ تصاعد حسابی افزایش می‌یابند. نتیجه این نابرابری، بحران‌هایی مثل قحطی، بیماری و فقر خواهد بود.

۳. مالتوس چه کتابی نوشت که معروف شد؟

او در سال ۱۷۹۸ کتاب «Essay on the Principle of Population» را نوشت که به نظریه رشد جمعیت و محدودیت منابع اختصاص داشت.

۴. موانع رشد جمعیت از نظر مالتوس کدام‌اند؟

مالتوس دو دسته مانع معرفی کرد:

• موانع بازدارنده (مثل تأخیر در ازدواج و پرهیز جنسی)
• موانع مثبت (مثل مرگ‌ومیر ناشی از فقر، قحطی و بیماری)

۵. چرا نظریه مالتوس مورد نقد قرار گرفت؟

زیرا پیشرفت‌های تکنولوژیک و رشد تولید غذا برخلاف پیش‌بینی‌های او بود. همچنین، کنترل تولد و توسعه فرهنگی در بسیاری از جوامع موجب کاهش نرخ رشد جمعیت شد.

۶. نظریه مالتوس چه تأثیری بر داروین گذاشت؟

داروین از مالتوس الهام گرفت تا مفهوم رقابت برای بقا را در نظریه‌ی انتخاب طبیعی بگنجاند. او نقش مالتوس را در پیدایش نظریه‌ی تکامل بسیار مهم می‌دانست.

۷. نظریه مالتوس در اقتصاد چه کاربردی دارد؟

او از نخستین کسانی بود که درباره‌ی کمبود تقاضا در اقتصاد هشدار داد. دیدگاه او بعداً در نظریات جان مینارد کینز مورد توجه و گسترش قرار گرفت.

۸. آیا نظریه مالتوس هنوز هم کاربرد دارد؟

با وجود نقدها، نظریه‌ی او هنوز به عنوان یک هشدار در زمینه‌هایی مانند بحران‌های زیست‌محیطی، تغییرات اقلیمی، رشد نامتعادل جمعیت و کمبود منابع طبیعی مطرح است.

۹. مالتوس به کدام مکتب اقتصادی تعلق داشت؟

او از اقتصاددانان مکتب کلاسیک بود، اما در برخی موارد مانند تقاضای مؤثر، از جریان غالب کلاسیک‌ها فاصله گرفت.

۱۰. آیا مالتوس حامی کنترل جمعیت بود؟

او معتقد بود که راه‌حل اخلاقی برای کنترل رشد جمعیت، محدود کردن زاد و ولد از طریق خودداری، تأخیر در ازدواج و پرهیز از تولیدمثل بی‌رویه است.