تفاوت لیکوئید و کال مارجین 

در بازارهای مالی، به‌ویژه در معاملات فارکس، بورس، و سایر بازارهای اهرمی، مفاهیم لیکوئید (Liquidation) و کال مارجین (Margin Call) از اهمیت بالایی برخوردارند. این دو مفهوم به مدیریت ریسک و سرمایه در معاملات اهرمی مرتبط هستند و درک دقیق تفاوت‌های آن‌ها برای هر معامله‌گری ضروری است. در ادامه، به‌طور مفصل و جامع به توضیح این دو مفهوم، تفاوت‌ها، شباهت‌ها، و تأثیرات آن‌ها بر معاملات پرداخته می‌شود.

تعریف لیکوئید (Liquidation)

لیکوئید یا لیکوییدیشن به فرآیندی اشاره دارد که در آن، حساب معاملاتی یک معامله‌گر به دلیل کاهش شدید ارزش دارایی‌ها یا موجودی حساب، به‌طور خودکار توسط کارگزار یا پلتفرم معاملاتی بسته می‌شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که موجودی حساب (Equity) به سطحی پایین‌تر از حد مجاز (معمولاً سطح مارجین موردنیاز) برسد و دیگر نتواند موقعیت‌های باز را پشتیبانی کند. هدف از لیکوئید، جلوگیری از ضررهای بیشتر برای معامله‌گر و کارگزار است، زیرا در معاملات اهرمی، ضررها می‌توانند از سرمایه اولیه فراتر روند.

چگونه لیکوئید اتفاق می‌افتد؟

1. اهرم بالا و نوسانات بازار: در معاملات اهرمی، معامله‌گر می‌تواند با سرمایه‌ای اندک، موقعیت‌های بزرگی را در بازار باز کند. اگر بازار برخلاف پیش‌بینی معامله‌گر حرکت کند، ضررها به‌سرعت افزایش می‌یابد.
2. کاهش موجودی حساب (Equity): موجودی حساب برابر است با مجموع سرمایه اولیه (Balance) به علاوه سود یا زیان موقعیت‌های باز. وقتی ضررها باعث می‌شوند موجودی حساب به سطح مارجین موردنیاز (Maintenance Margin) یا پایین‌تر برسد، حساب در معرض لیکوئید شدن قرار می‌گیرد.
3. بستن خودکار موقعیت‌ها: در این مرحله، کارگزار به‌صورت خودکار موقعیت‌های باز را می‌بندد تا از منفی شدن حساب و بدهی معامله‌گر به کارگزار جلوگیری کند. این بستن معمولاً با قیمت‌های جاری بازار انجام می‌شود، که ممکن است به دلیل نوسانات بالا، به ضرر معامله‌گر باشد.

نتایج لیکوئید

• از دست رفتن کل یا بخش بزرگی از سرمایه حساب.
• بسته شدن تمامی یا برخی از موقعیت‌های باز.
• احتمال بدهی به کارگزار در صورتی که لیکوئید به‌موقع انجام نشود (در برخی بازارها).
• تأثیر منفی بر روان‌شناسی معامله‌گر، زیرا لیکوئید معمولاً به معنای ضرر قابل‌توجه است.

تعریف کال مارجین (Margin Call)

کال مارجین به اخطاری اشاره دارد که کارگزار به معامله‌گر ارسال می‌کند تا او را از کاهش موجودی حساب به سطحی نزدیک به حداقل مارجین موردنیاز (Margin Requirement) مطلع کند. این اخطار به معامله‌گر هشدار می‌دهد که برای حفظ موقعیت‌های باز، باید اقدامات لازم را انجام دهد، مانند واریز وجه اضافی به حساب یا بستن برخی از موقعیت‌ها.

چگونه کال مارجین رخ می‌دهد؟

1. کاهش موجودی حساب: مشابه لیکوئید، کال مارجین زمانی رخ می‌دهد که ضررهای ناشی از موقعیت‌های باز باعث کاهش موجودی حساب به زیر سطح مارجین موردنیاز می‌شود.
2. هشدار کارگزار: کارگزار معمولاً از طریق ایمیل، پیامک، یا اعلان در پلتفرم معاملاتی به معامله‌گر اطلاع می‌دهد که حساب او در وضعیت کال مارجین قرار دارد.
3. اقدامات معامله‌گر: معامله‌گر چند گزینه پیش رو دارد:
   • واریز وجه اضافی به حساب برای افزایش موجودی و حفظ موقعیت‌ها.
   • بستن برخی از موقعیت‌های باز برای کاهش میزان مارجین موردنیاز.
   • عدم اقدام، که ممکن است به لیکوئید شدن حساب منجر شود.

نتایج کال مارجین

• اگر معامله‌گر به‌موقع اقدام کند (واریز وجه یا بستن موقعیت‌ها)، می‌تواند از لیکوئید شدن حساب جلوگیری کند.
• در صورت عدم اقدام، حساب به سمت لیکوئید شدن پیش می‌رود.
• کال مارجین به‌عنوان یک فرصت برای معامله‌گر عمل می‌کند تا پیش از بسته شدن خودکار موقعیت‌ها، وضعیت حساب خود را مدیریت کند.

تفاوت‌های اصلی بین لیکوئید و کال مارجین

برای درک بهتر تفاوت‌های این دو مفهوم، در ادامه به مقایسه آن‌ها از جنبه‌های مختلف پرداخته می‌شود:

1. مرحله وقوع:
   • کال مارجین: در مرحله‌ای رخ می‌دهد که موجودی حساب به سطح مارجین موردنیاز نزدیک شده یا از آن کمتر شده است، اما هنوز به حد بحرانی لیکوئید نرسیده است. این یک هشدار اولیه است.
   • لیکوئید: زمانی رخ می‌دهد که موجودی حساب به سطحی بسیار پایین‌تر از مارجین موردنیاز رسیده و دیگر امکان حفظ موقعیت‌های باز وجود ندارد.
2. ماهیت:
   • کال مارجین: یک اخطار یا اطلاع‌رسانی است که به معامله‌گر فرصت می‌دهد تا اقدامات اصلاحی انجام دهد.
   • لیکوئید: یک اقدام اجباری و خودکار است که توسط کارگزار انجام می‌شود و معمولاً بدون دخالت معامله‌گر صورت می‌گیرد.
3. هدف:
   • کال مارجین: هدف آن اطلاع‌رسانی به معامله‌گر برای جلوگیری از لیکوئید شدن حساب و حفظ موقعیت‌های باز است.
   • لیکوئید: هدف آن حفاظت از کارگزار و معامله‌گر در برابر ضررهای بیشتر و منفی شدن حساب است.
4. پیامدهای مالی:
   • کال مارجین: اگر معامله‌گر به‌موقع اقدام کند، می‌تواند از ضررهای بیشتر جلوگیری کند و موقعیت‌های خود را حفظ کند.
   • لیکوئید: معمولاً منجر به از دست رفتن کل سرمایه یا بخش بزرگی از آن می‌شود، زیرا موقعیت‌ها به‌صورت خودکار با قیمت‌های جاری بازار بسته می‌شوند.
5. فرصت برای اقدام:
   • کال مارجین: معامله‌گر فرصت دارد تا با واریز وجه یا بستن موقعیت‌ها، وضعیت حساب را بهبود دهد.
   • لیکوئید: هیچ فرصتی برای اقدام وجود ندارد، زیرا این فرآیند به‌صورت خودکار انجام می‌شود.
6. سطح مارجین:
   • کال مارجین: معمولاً زمانی رخ می‌دهد که سطح مارجین (Margin Level) به زیر یک درصد مشخص (مثلاً 100%) برسد.
   • لیکوئید: زمانی رخ می‌دهد که سطح مارجین به سطح بسیار پایین‌تری (مثلاً 20-50%) برسد، بسته به قوانین کارگزار.

شباهت‌های لیکوئید و کال مارجین

با وجود تفاوت‌های متعدد، این دو مفهوم شباهت‌هایی نیز دارند:

• مرتبط با معاملات اهرمی: هر دو مفهوم در بازارهای اهرمی مانند فارکس، کریپتوکارنسی، و قراردادهای آتی (Futures) کاربرد دارند.
• وابستگی به موجودی حساب: هر دو به کاهش موجودی حساب (Equity) در نتیجه ضررهای معاملاتی وابسته هستند.
• مدیریت ریسک: هر دو ابزارهایی برای مدیریت ریسک هستند؛ کال مارجین به‌عنوان هشدار و لیکوئید به‌عنوان اقدام نهایی برای جلوگیری از ضررهای بیشتر.
• تأثیر کارگزار: هر دو توسط کارگزار یا پلتفرم معاملاتی اعمال می‌شوند و به قوانین و سیاست‌های کارگزار بستگی دارند.

مثال عملی برای درک بهتر

فرض کنید یک معامله‌گر حسابی با موجودی 10,000 دلار دارد و از اهرم 1:100 استفاده می‌کند. او یک موقعیت خرید به ارزش 500,000 دلار باز می‌کند. کارگزار او حداقل سطح مارجین را 100% و سطح لیکوئید را 20% تعیین کرده است.

1. کال مارجین:
   • اگر بازار برخلاف پیش‌بینی معامله‌گر حرکت کند و موجودی حساب به 5,000 دلار کاهش یابد (به دلیل ضررهای تحقق‌نیافته)، سطح مارجین به 100% می‌رسد.
   • کارگزار یک اخطار کال مارجین ارسال می‌کند و از معامله‌گر می‌خواهد وجه بیشتری واریز کند یا برخی موقعیت‌ها را ببندد.
2. لیکوئید:
   • اگر معامله‌گر هیچ اقدامی نکند و ضررها ادامه یابد تا موجودی حساب به 1,000 دلار برسد، سطح مارجین به 20% می‌رسد.
   • در این مرحله، کارگزار به‌صورت خودکار موقعیت‌های باز را می‌بندد تا از منفی شدن حساب جلوگیری کند. این فرآیند لیکوئید است.

چگونه از کال مارجین و لیکوئید جلوگیری کنیم؟

برای کاهش احتمال وقوع کال مارجین و لیکوئید، معامله‌گران می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

1. مدیریت ریسک مناسب: استفاده از اهرم پایین‌تر، تعیین حد ضرر (Stop Loss)، و مدیریت حجم معاملات.
2. نظارت مداوم بر حساب: بررسی منظم موجودی حساب و سطح مارجین برای جلوگیری از نزدیک شدن به سطح کال مارجین.
3. واریز وجه اضافی: در صورت دریافت اخطار کال مارجین، واریز وجه اضافی می‌تواند از لیکوئید شدن حساب جلوگیری کند.
4. تنوع‌بخشی به معاملات: اجتناب از تمرکز بیش‌ازحد سرمایه در یک موقعیت یا دارایی خاص.
5. آموزش و تجربه: کسب دانش کافی درباره بازار و تمرین در حساب‌های دمو برای درک بهتر مدیریت مارجین.

استراتژی‌های موثر برای مدیریت ریسک و جلوگیری از لیکوئید شدن

برای کاهش احتمال لیکوئید شدن و محافظت از سرمایه در معاملات، می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:

• انتخاب لوریج مناسب: به‌ویژه برای تازه‌کارها، استفاده از لوریج پایین‌تر ریسک معاملات را کاهش می‌دهد و احتمال لیکوئید شدن را کم می‌کند.
• تنوع در سرمایه‌گذاری: سرمایه خود را بین چند دارایی مختلف تقسیم کنید تا ریسک کلی کاهش یابد و نوسانات یک دارایی به شدت حساب شما را تهدید نکند.
• تعیین حد ضرر (Stop Loss): با تنظیم حد ضرر برای هر معامله، جلوی زیان‌های بزرگ گرفته می‌شود و کنترل بهتری روی معاملات خواهید داشت.
• مدیریت سرمایه: همیشه تنها بخشی از سرمایه کل خود را وارد هر معامله کنید تا در شرایط نوسانی بازار، شانس بقا و ادامه معاملات شما افزایش یابد.

عوامل مؤثر در وقوع کال مارجین و لیکوئید

چند عامل اصلی باعث افزایش احتمال رسیدن به این دو وضعیت می‌شود:

1. استفاده از اهرم بالا: هرچه ضریب اهرم بیشتر باشد، با نوسان کوچکتری ممکن است زیان زیادی وارد شود.
2. عدم استفاده از حد ضرر (Stop Loss): معامله‌گرانی که حد ضرر تعیین نمی‌کنند، در برابر حرکات ناگهانی بازار آسیب‌پذیرترند.
3. بازارهای پرنوسان: بازارهایی مانند کریپتوکارنسی که نوسانات شدید دارند، احتمال لیکوئید را افزایش می‌دهند.
4. مدیریت سرمایه ضعیف: اختصاص کل موجودی به یک معامله، بدون تنوع یا تقسیم سرمایه، ریسک را بالا می‌برد.
5. عدم آگاهی از مارجین آزاد و مارجین استفاده‌شده: بسیاری از معامله‌گران تازه‌کار نمی‌دانند چه مقدار از سرمایه‌شان درگیر است و چه مقدار آزاد برای پوشش زیان باقی مانده است.

تفاوت در سیستم‌های مارجین: ایزوله و کراس

در معاملات مارجین دو نوع سیستم اصلی وجود دارد که در نحوه کال مارجین و لیکوئید تفاوت دارند:

• مارجین ایزوله (Isolated Margin):
  در این حالت، تنها مارجین اختصاص داده‌شده به آن پوزیشن در خطر است. اگر لیکوئید شوید، فقط همان مقدار از بین می‌رود.

• مارجین کراس (Cross Margin):
  در این حالت، کل موجودی حساب برای پشتیبانی از همه پوزیشن‌ها استفاده می‌شود. یعنی اگر یک معامله وارد زیان شود، از سرمایه کل حساب برای جلوگیری از لیکوئید استفاده می‌شود. در نتیجه احتمال لیکوئید دیرتر است، اما اگر رخ دهد، زیان بزرگ‌تری وارد می‌شود.

تفاوت در اصطلاحات بازارهای مختلف

اهمیت این دو اصطلاح در بازارهای مختلف کمی متفاوت است:

• بازار فارکس و سهام: عموماً این بازارها از اصطلاح کال مارجین به عنوان اخطار و از استاپ آوت به عنوان اقدام نهایی بستن اجباری استفاده می‌کنند، که نشان‌دهنده دو مرحله مجزا است.
• بازار ارزهای دیجیتال (کریپتو): در این بازار، اغلب اصطلاح لیکوئید شدن برای اشاره به هر دوی این مراحل به کار می‌رود و یا به طور مستقیم به مرحله بستن اجباری (استاپ آوت) اشاره دارد. دلیل این امر سرعت بالای نوسانات در بازار رمزارزها است، که اغلب فاصله زمانی بین اخطار (کال مارجین) و بستن اجباری (لیکوئید شدن) را بسیار کوتاه می‌کند.

جمع‌بندی

کال مارجین و لیکوئید دو مفهوم کلیدی در معاملات اهرمی هستند که هرچند به هم مرتبط‌اند، اما نقش‌ها و پیامدهای متفاوتی دارند. کال مارجین یک هشدار است که به معامله‌گر فرصت می‌دهد تا با اقدامات اصلاحی، از بسته شدن اجباری موقعیت‌ها جلوگیری کند. در مقابل، لیکوئید یک اقدام نهایی و خودکار است که برای جلوگیری از ضررهای بیشتر و حفاظت از کارگزار انجام می‌شود. درک این تفاوت‌ها و مدیریت صحیح ریسک می‌تواند به معامله‌گران کمک کند تا از ضررهای سنگین جلوگیری کرده و استراتژی‌های معاملاتی خود را بهبود دهند.

سوالات متداول

1. کال مارجین چیست و چه زمانی اتفاق می‌افتد؟

کال مارجین زمانی رخ می‌دهد که موجودی حساب معامله‌گر به سطح مارجین موردنیاز نزدیک شده یا از آن کمتر شود. در این حالت، کارگزار به معامله‌گر هشدار می‌دهد تا برای حفظ موقعیت‌های باز، وجه اضافی واریز کند یا برخی معاملات را ببندد.

2. لیکوئید شدن (Liquidation) یعنی چه؟

لیکوئید به معنای بسته شدن خودکار موقعیت‌های باز توسط کارگزار است، زمانی که موجودی حساب معامله‌گر به حد بحرانی می‌رسد و دیگر توان پشتیبانی از معاملات را ندارد. هدف از این کار جلوگیری از منفی شدن حساب است.

3. تفاوت اصلی بین کال مارجین و لیکوئید چیست؟

کال مارجین یک هشدار است که هنوز امکان اصلاح وضعیت وجود دارد، اما لیکوئید یک اقدام اجباری است که سیستم به‌طور خودکار انجام می‌دهد و معمولاً منجر به از دست رفتن بخش زیادی از سرمایه می‌شود.

4. آیا بعد از دریافت کال مارجین می‌توان از لیکوئید شدن جلوگیری کرد؟

بله. اگر معامله‌گر بلافاصله وجه بیشتری به حساب واریز کند یا برخی از موقعیت‌های باز را ببندد، می‌تواند از رسیدن حساب به مرحله لیکوئید جلوگیری کند.

5. چه عواملی باعث کال مارجین یا لیکوئید شدن حساب می‌شوند؟

استفاده از اهرم بالا، نوسانات شدید بازار، نداشتن حد ضرر (Stop Loss)، مدیریت سرمایه ضعیف، و عدم توجه به مارجین آزاد از عوامل اصلی این اتفاق هستند.

6. سطح مارجین در چه درصدی معمولاً منجر به کال مارجین یا لیکوئید می‌شود؟

در بسیاری از بروکرها، کال مارجین زمانی رخ می‌دهد که سطح مارجین به زیر ۱۰۰٪ برسد و لیکوئید زمانی است که این سطح به حدود ۲۰ تا ۵۰٪ کاهش پیدا کند. البته این مقدار بسته به سیاست کارگزار متفاوت است.

7. تفاوت سیستم مارجین ایزوله و کراس در لیکوئید شدن چیست؟

در مارجین ایزوله فقط مارجین همان پوزیشن در خطر است، اما در مارجین کراس کل موجودی حساب برای پوشش زیان‌ها استفاده می‌شود. بنابراین در کراس احتمال لیکوئید دیرتر است ولی در صورت وقوع، زیان بزرگ‌تر خواهد بود.

8. در بازار کریپتو، آیا کال مارجین و لیکوئید تفاوتی دارند؟

در بازار ارزهای دیجیتال به دلیل نوسانات بالا، فاصله بین کال مارجین و لیکوئید بسیار کوتاه است. در بسیاری از صرافی‌ها، تنها مرحله لیکوئید وجود دارد و اخطار جداگانه‌ای برای کال مارجین ارسال نمی‌شود.

9. پس از لیکوئید شدن، آیا حساب من می‌تواند منفی شود؟

در برخی بازارها (مانند فارکس سنتی) ممکن است بدهی به کارگزار ایجاد شود، اما بسیاری از پلتفرم‌های مدرن، مکانیسم «حفاظت از موجودی منفی» دارند تا حساب کاربر منفی نشود.

10. چگونه می‌توان از وقوع کال مارجین و لیکوئید جلوگیری کرد؟

با استفاده از اهرم پایین، تعیین حد ضرر، کنترل حجم معاملات، بررسی منظم سطح مارجین و واریز وجه اضافی در مواقع لازم می‌توان از این اتفاق‌ها جلوگیری کرد.