تفاوت اختیار خرید و فروش : مقایسه Call و Put

دنیای بازارهای مالی، آپشن‌ها (Options) به‌عنوان یکی از ابزارهای مشتقه (Derivatives) نقش مهمی در معاملات، مدیریت ریسک و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری ایفا می‌کنند. دو نوع اصلی آپشن‌ها، اختیار خرید (Call Option) و اختیار فروش (Put Option) هستند که هر کدام ویژگی‌ها، کاربردها و ریسک‌های خاص خود را دارند.

در این مقاله، به‌طور جامع به بررسی تفاوت‌های اختیار خرید و فروش، ویژگی‌ها، کاربردها، استراتژی‌ها، ریسک‌ها و مثال‌های عملی پرداخته خواهد شد تا درک کاملی از این دو ابزار مالی ارائه شود.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

آپشن چیست؟

آپشن یک قرارداد مالی است که به دارنده آن حق (نه تعهد) می‌دهد تا دارایی پایه (مانند سهام، شاخص، کالا یا ارز) را در قیمتی مشخص (قیمت توافقی یا Strike Price) و در بازه زمانی معینی (تا تاریخ انقضا) خریداری یا بفروشد. آپشن‌ها در بازارهای بورس یا فرابورس معامله می‌شوند و قیمت آن‌ها تحت تأثیر عواملی مانند قیمت دارایی پایه، زمان باقی‌مانده تا انقضا، نوسانات بازار و نرخ بهره قرار دارد.

آپشن‌ها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. اختیار خرید (Call Option): حقی برای خرید دارایی پایه.
2. اختیار فروش (Put Option): حقی برای فروش دارایی پایه.

در ادامه، این دو نوع آپشن را از جنبه‌های مختلف مقایسه می‌کنیم.

تعریف اختیار خرید (Call Option)

اختیار خرید به دارنده آن حق می‌دهد (اما او را ملزم نمی‌کند) که دارایی پایه را در قیمت توافقی مشخص و تا تاریخ انقضای قرارداد خریداری کند. این نوع آپشن معمولاً زمانی استفاده می‌شود که معامله‌گر انتظار دارد قیمت دارایی پایه افزایش یابد.

ویژگی‌های کلیدی اختیار خرید:

• جهت بازار: صعودی (Bullish). معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند که قیمت دارایی پایهros:
• ریسک برای خریدار: محدود به پرمیوم پرداختی (هزینه خرید آپشن).
• سود بالقوه: نامحدود (با افزایش قیمت دارایی پایه).
• ریسک برای فروشنده: نامحدود (اگر قیمت دارایی پایه به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد).

مثال: اگر سهام شرکت X با قیمت 100 دلار معامله می‌شود، خرید یک Call Option با قیمت توافقی 105 دلار و پرمیوم 3 دلار به معامله‌گر این امکان را می‌دهد که سهام را با قیمت 105 دلار بخرد، حتی اگر قیمت بازار به 120 دلار برسد.

تعریف اختیار فروش (Put Option)

اختیار فروش به دارنده آن حق می‌دهد (اما او را ملزم نمی‌کند) که دارایی پایه را در قیمت توافقی مشخص و تا تاریخ انقضای قرارداد بفروشد. این نوع آپشن معمولاً زمانی استفاده می‌شود که معامله‌گر انتظار دارد قیمت دارایی پایه کاهش یابد.

ویژگی‌های کلیدی اختیار فروش:

• جهت بازار: نزولی (Bearish). معامله‌گر پیش‌بینی می‌کند که قیمت دارایی پایه کاهش یابد.
• ریسک برای خریدار: محدود به پرمیوم پرداختی.
• سود بالقوه: محدود به قیمت توافقی (زیرا قیمت دارایی نمی‌تواند کمتر از صفر شود).
• ریسک برای فروشنده: محدود به قیمت توافقی منهای پرمیوم دریافتی.

مثال: اگر سهام شرکت X با قیمت 100 دلار معامله می‌شود، خرید یک Put Option با قیمت توافقی 95 دلار و پرمیوم 2 دلار به معامله‌گر این امکان را می‌دهد که سهام را با قیمت 95 دلار بفروشد، حتی اگر قیمت بازار به 80 دلار افت کند.

مقایسه اختیار خرید و فروش

برای درک بهتر تفاوت‌های این دو نوع آپشن، آن‌ها را از جنبه‌های مختلف مقایسه می‌کنیم:

1. جهت‌گیری بازار

• Call Option: برای پیش‌بینی افزایش قیمت دارایی پایه استفاده می‌شود. معامله‌گر انتظار دارد که قیمت دارایی بالاتر از قیمت توافقی به‌اضافه پرمیوم برود.
• Put Option: برای پیش‌بینی کاهش قیمت دارایی پایه استفاده می‌شود. معامله‌گر انتظار دارد که قیمت دارایی کمتر از قیمت توافقی منهای پرمیوم شود.

2. سود و زیان بالقوه

Call Option:

• سود خریدار: نامحدود (هرچه قیمت دارایی پایه بیشتر افزایش یابد، سود بیشتری کسب می‌شود).
• زیان خریدار: محدود به پرمیوم پرداختی.
• سود فروشنده: محدود به پرمیوم دریافتی.
• زیان فروشنده: نامحدود (اگر قیمت دارایی پایه به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد).

Put Option:

• سود خریدار: محدود به قیمت توافقی منهای پرمیوم (زیرا قیمت دارایی نمی‌تواند منفی شود).
• زیان خریدار: محدود به پرمیوم پرداختی.
• سود فروشنده: محدود به پرمیوم دریافتی.
• زیان فروشنده: محدود به قیمت توافقی منهای پرمیوم.

3. هدف استفاده

Call Option:

• سفته‌بازی (Speculation) برای کسب سود از افزایش قیمت.
• پوشش ریسک (Hedging) برای محافظت در برابر افزایش قیمت دارایی پایه (مثلاً برای خرید آینده).

Put Option:

• سفته‌بازی برای کسب سود از کاهش قیمت.
• پوشش ریسک برای محافظت از پرتفوی در برابر کاهش قیمت دارایی‌ها.

4. ریسک و اهرم

هر دو نوع آپشن از اهرم مالی (Leverage) برخوردارند، به این معنا که با سرمایه کم می‌توان کنترل دارایی‌های بزرگ‌تری را به دست آورد.

• Call Option: ریسک زیان محدود به پرمیوم است، اما سود بالقوه نامحدود است.
• Put Option: ریسک زیان محدود به پرمیوم است، اما سود بالقوه به قیمت توافقی محدود می‌شود.

5. ارزش زمانی (Time Value)

ارزش هر دو نوع آپشن به زمان باقی‌مانده تا انقضا وابسته است. با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، ارزش زمانی آپشن کاهش می‌یابد (Time Decay).

• در Call Option، کاهش ارزش زمانی برای خریدار زیان‌آور است، اما برای فروشنده سودآور.
• در Put Option نیز همین قاعده صادق است.

6. نوسانات (Volatility)

افزایش نوسانات بازار معمولاً ارزش هر دو نوع آپشن را افزایش می‌دهد، زیرا احتمال حرکت قیمت دارایی پایه به نفع خریدار آپشن بیشتر می‌شود.

• Call Option: از افزایش نوسانات سود می‌برد، زیرا احتمال افزایش قیمت دارایی پایه بیشتر می‌شود.
• Put Option: از افزایش نوسانات سود می‌برد، زیرا احتمال کاهش قیمت دارایی پایه بیشتر می‌شود.

7. قیمت‌گذاری

قیمت آپشن‌ها (پرمیوم) از دو بخش تشکیل شده است:

• ارزش ذاتی (Intrinsic Value): تفاوت بین قیمت دارایی پایه و قیمت توافقی (برای Call، اگر قیمت دارایی > قیمت توافقی؛ برای Put، اگر قیمت دارایی < قیمت توافقی).
• ارزش زمانی (Time Value): ارزشی که به زمان باقی‌مانده و نوسانات بازار بستگی دارد.
• مدل‌های قیمت‌گذاری مانند بلک-شولز یا مدل دوجمله‌ای برای هر دو نوع آپشن استفاده می‌شوند.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

استراتژی‌های معاملاتی با Call و Put

آپشن‌ها به دلیل انعطاف‌پذیری بالا، در استراتژی‌های متنوعی استفاده می‌شوند. در ادامه چند استراتژی رایج برای هر نوع آپشن ذکر شده است:

استراتژی‌های Call Option:

1. Long Call: خرید Call برای پیش‌بینی افزایش قیمت.
2. Covered Call: فروش Call در حالی که دارایی پایه را در اختیار دارید، برای کسب درآمد از پرمیوم.
3. Bull Call Spread: خرید Call با قیمت توافقی پایین‌تر و فروش Call با قیمت توافقی بالاتر برای کاهش هزینه و ریسک.

استراتژی‌های Put Option:

1. Long Put: خرید Put برای پیش‌بینی کاهش قیمت.
2. Protective Put: خرید Put برای محافظت از پرتفوی در برابر کاهش قیمت.
3. Bear Put Spread: خرید Put با قیمت توافقی بالاتر و فروش Put با قیمت توافقی پایین‌تر برای کاهش هزینه.

استراتژی‌های ترکیبی (استفاده از Call و Put):

1. Straddle: خرید همزمان Call و Put با همان قیمت توافقی و تاریخ انقضا برای بهره‌برداری از نوسانات بزرگ.
2. Strangle: خرید Call و Put با قیمت‌های توافقی متفاوت برای کاهش هزینه نسبت به Straddle.
3. Butterfly Spread: ترکیب خرید و فروش چندین Call یا Put برای سودآوری در محدوده قیمتی خاص.

کاربردهای حرفه‌ای Call و Put

۱. پوشش ریسک (Hedging)

• کشاورز می‌خواهد خود را در برابر افت قیمت محصول محافظت کند → خرید اختیار فروش (Put).
• کارخانه می‌خواهد در برابر افزایش قیمت مواد اولیه محافظت شود → خرید اختیار خرید (Call).

۲. سفته‌بازی (Speculation)

• معامله‌گر حرفه‌ای انتظار رشد بیت‌کوین را دارد → خرید Call.
• تحلیل‌گر پیش‌بینی سقوط شاخص بورس دارد → خرید Put.

۳. درآمدزایی از فروش اختیار

• اگر معامله‌گر حرفه‌ای باشید و تحلیل زمان و نوسان را خوب بدانید، می‌توانید از فروش اختیار کسب درآمد کنید.

 تفاوت از نگاه روان‌شناسی بازار

• خریداران Call خوش‌بین به بازارند (Bullish).
• خریداران Put بدبین به بازارند (Bearish).

• فروشندگان اختیارها معمولاً معامله‌گران حرفه‌ای و با تجربه هستند که دنبال کسب درآمد ثابت و استفاده از زمان هستند.

مثال‌های عملی

مثال Call Option:

فرض کنید سهام شرکت X با قیمت 100 دلار معامله می‌شود. شما یک Call Option با قیمت توافقی 105 دلار، پرمیوم 3 دلار و تاریخ انقضا یک ماهه خریداری می‌کنید.

• سناریوی سود: اگر قیمت سهام به 120 دلار برسد، شما می‌توانید سهام را با قیمت 105 دلار بخرید و 120 دلار بفروشید. سود شما: ( 120 – 105 – 3 = 12 ) دلار به ازای هر سهم.
• سناریوی زیان: اگر قیمت سهام به 100 دلار یا کمتر باقی بماند، آپشن بی‌ارزش منقضی می‌شود و زیان شما محدود به 3 دلار پرمیوم است.

مثال Put Option:

فرض کنید همان سهام شرکت X با قیمت 100 دلار معامله می‌شود. شما یک Put Option با قیمت توافقی 95 دلار، پرمیوم 2 دلار و تاریخ انقضا یک ماهه خریداری می‌کنید.

• سناریوی سود: اگر قیمت سهام به 80 دلار افت کند، شما می‌توانید سهام را با قیمت 95 دلار بفروشید. سود شما: ( 95 – 80 – 2 = 13 ) دلار به ازای هر سهم.
• سناریوی زیان: اگر قیمت سهام به 100 دلار یا بیشتر باقی بماند، آپشن بی‌ارزش منقضی می‌شود و زیان شما محدود به 2 دلار پرمیوم است.

مزایا و معایب

مزایای Call Option:

• سود بالقوه نامحدود.
• اهرم مالی بالا.
• مناسب برای بازارهای صعودی.

معایب Call Option:

• ریسک از دست دادن کل پرمیوم.
• پیچیدگی در تحلیل و پیش‌بینی.

مزایای Put Option:

• محافظت در برابر کاهش قیمت.
• اهرم مالی بالا.
• مناسب برای بازارهای نزولی.

معایب Put Option:

• ریسک از دست دادن کل پرمیوم.
• سود محدود به قیمت توافقی.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

ابزارهای موردنیاز برای معامله Call و Put

• پلتفرم‌های معاملاتی: مانند Interactive Brokers، Thinkorswim یا Robinhood.
• داده‌های بازار: دسترسی به قیمت‌های زنده و شاخص‌های نوسانات (مانند VIX).
• نرم‌افزارهای تحلیل: ابزارهایی برای مدل‌سازی استراتژی‌ها و محاسبه ریسک.
• منابع آموزشی: کتاب‌ها و دوره‌های آموزشی برای درک بهتر آپشن‌ها.

انواع قیمت اعمال در اختیار خرید و فروش

برای هر دارایی پایه، می‌توان آپشن‌هایی با قیمت‌های اعمال مختلف خرید:

فرض کنید شاخص NIFTY روی ۲۰،۰۰۰ ایستاده. انواع آپشن‌هایی که می‌توان گرفت:

برای اختیار خرید (Call):

• ۲۰،۰۰۰ CE (در قیمت)
• ۱۹،۸۰۰ CE (زیر قیمت – In the Money)
• ۲۰،۲۰۰ CE (بالای قیمت – Out of the Money)

برای اختیار فروش (Put):

• ۲۰،۰۰۰ PE
• ۲۰،۱۰۰ PE (بالای قیمت)
• ۱۹،۹۰۰ PE (زیر قیمت)

سه وضعیت وجود دارد:

• ITM (در سود): قیمت اعمال به نفع معامله‌گر است
• ATM (سر به سر): قیمت اعمال برابر قیمت فعلی است
• OTM (بی‌ارزش): خارج از سود است

تاثیر عوامل مختلف بر قیمت آپشن

عوامل مختلفی بر قیمت هر دو نوع آپشن تاثیر می‌گذارند، اما جهت این تاثیرات می‌تواند متفاوت باشد:

• قیمت دارایی پایه:
  • افزایش قیمت دارایی پایه معمولاً باعث افزایش قیمت Call Option و کاهش قیمت Put Option می‌شود.
  • کاهش قیمت دارایی پایه معمولاً باعث کاهش قیمت Call Option و افزایش قیمت Put Option می‌شود.
• قیمت اعمال:
  • هرچه قیمت اعمال Call Option پایین‌تر باشد، قیمت آن معمولاً بالاتر است.
  • هرچه قیمت اعمال Put Option بالاتر باشد، قیمت آن معمولاً بالاتر است.
• زمان تا انقضا:
  • با نزدیک شدن به تاریخ انقضا، ارزش زمانی هر دو نوع آپشن کاهش می‌یابد (Time Decay). آپشن‌های با زمان انقضای بیشتر معمولاً پریمیوم بالاتری دارند.
• نوسانات (Volatility):
  • افزایش نوسانات ضمنی معمولاً باعث افزایش قیمت هر دو نوع آپشن می‌شود، زیرا احتمال حرکت قابل توجه قیمت دارایی پایه را افزایش می‌دهد.
  • کاهش نوسانات ضمنی معمولاً باعث کاهش قیمت هر دو نوع آپشن می‌شود.
• نرخ بهره:
  • افزایش نرخ بهره معمولاً تاثیر مثبتی بر قیمت Call Option و تاثیر منفی بر قیمت Put Option دارد (البته این تاثیر معمولاً در کوتاه‌مدت محدود است).
• سود تقسیمی (برای سهام):
  • پرداخت سود تقسیمی معمولاً باعث کاهش قیمت سهام می‌شود و در نتیجه تاثیر منفی بر قیمت Call Option و تاثیر مثبت بر قیمت Put Option دارد.

 چه زمانی Call بخریم؟ چه زمانی Put؟

جدول مقایسه‌ای جامع: تفاوت اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put)

 جمع‌بندی تفاوت‌ها

اختیار خرید (Call) و اختیار فروش (Put) دو ابزار اساسی در بازار آپشن هستند که به معامله‌گران امکانات متنوعی برای سفته‌بازی، پوشش ریسک و ایجاد استراتژی‌های معاملاتی پیچیده می‌دهند. درک کامل تفاوت‌های بین این دو نوع آپشن، دیدگاه‌های معاملاتی مرتبط با آن‌ها، و پتانسیل سود و زیان هر کدام، برای موفقیت در معاملات آپشن ضروری است. انتخاب بین خرید یا فروش Call و Put به تحلیل معامله‌گر از جهت حرکت قیمت دارایی پایه، میزان ریسک‌پذیری و استراتژی معاملاتی او بستگی دارد.

سؤالات متداول 

۱. اختیار خرید (Call) چیست و چه زمانی از آن استفاده می‌شود؟

اختیار خرید قراردادی است که به دارنده آن حق می‌دهد یک دارایی را در تاریخ مشخص و با قیمت معین بخرد. زمانی استفاده می‌شود که انتظار دارید قیمت دارایی افزایش یابد.

۲. اختیار فروش (Put) چیست و چه کاربردی دارد؟

اختیار فروش به دارنده آن اجازه می‌دهد دارایی را در تاریخی مشخص به قیمت معین بفروشد. این ابزار وقتی مفید است که پیش‌بینی می‌کنید قیمت دارایی کاهش پیدا خواهد کرد.

۳. فرق اصلی Call و Put در چیست؟

در اختیار Call، خریدار به دنبال سود از رشد قیمت دارایی است، ولی در اختیار Put، خریدار از کاهش قیمت سود می‌برد. همچنین جهت تعهد فروشنده و نحوه سودآوری این دو ابزار متفاوت است.

۴. آیا خریدار Call و خریدار Put الزام به اجرای قرارداد دارند؟

خیر. خریدار در هر دو نوع اختیار، فقط حق دارد قرارداد را اجرا کند و الزامی ندارد. این اختیار، بستگی به شرایط بازار دارد.

۵. ریسک خرید اختیار خرید یا فروش چیست؟

بیشترین ریسک برای خریدار این است که قرارداد بی‌ارزش شود و مبلغ پرداخت‌شده (پریمیوم) از دست برود. اما زیان خریدار در هر دو حالت محدود به پریمیوم است.

۶. فروشنده Call یا Put چه تعهدی دارد؟

• فروشنده Call متعهد می‌شود در صورت اعمال، دارایی را به قیمت مشخص بفروشد.

• فروشنده Put متعهد می‌شود در صورت اعمال، دارایی را به قیمت مشخص بخرد.
  این تعهدها می‌توانند منجر به زیان بالا شوند، بنابراین فروش اختیار مناسب افراد حرفه‌ای است.

۷. می‌توانم هم Call و هم Put بخرم؟

بله. این کار به نام استراتژی ترکیبی شناخته می‌شود (مانند straddle یا strangle) و معمولاً زمانی انجام می‌شود که انتظار نوسان شدید در بازار دارید، اما جهت آن را نمی‌دانید.

۸. آیا قیمت اختیار Call و Put با قیمت دارایی پایه ارتباط دارد؟

بله. قیمت هر دو اختیار به عوامل مختلفی وابسته است، از جمله:

• قیمت فعلی دارایی پایه
• قیمت اعمال
• مدت زمان تا سررسید
• نوسان بازار
• نرخ بهره و سود نقدی

۹. آیا می‌توان از اختیار فروش برای پوشش ریسک استفاده کرد؟

بله. مثلاً اگر سهامی دارید و نگران افت قیمت آن هستید، می‌توانید با خرید اختیار فروش، ریسک کاهش ارزش سهام را پوشش دهید.

۱۰. اگر اختیار Call یا Put را بخرم و تا سررسید استفاده نکنم، چه می‌شود؟

اگر قرارداد در سود نباشد (Out of the Money) و اجرا نشود، منقضی شده و فقط پریمیومی که پرداخت کرده‌اید از دست می‌رود. اگر در سود باشد و استفاده نکنید، سود بالقوه را از دست داده‌اید.