تفاوت آپشن در بورس و فارکس

اختیار معامله یا همان «آپشن» (Option) یکی از ابزارهای مالی مهم در بازارهای مشتقه است که در هر بازاری با ویژگی‌های خاص خودش عمل می‌کند. اگرچه اصول کلی این ابزار در بورس سهام و در بازار فارکس یکسان است (یعنی دادن «حق» خرید یا فروش، بدون الزام)، اما تفاوت‌های مهمی در ساختار، نحوه اجرا، نقدشوندگی، مقررات و استراتژی‌های معاملاتی بین این دو بازار وجود دارد.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالاکلیککن.

تعریف آپشن (Option)

آپشن یا قرارداد اختیار معامله، یک ابزار مالی مشتقه است که به دارنده آن حق (نه تعهد) می‌دهد تا دارایی پایه (مانند سهام، ارز، کالا یا شاخص) را در قیمت مشخص (Strike Price) و در زمان معین (Expiration Date) خریداری کند (Call Option) یا بفروشد (Put Option). آپشن‌ها در بازارهای مختلف مانند بورس سهام، فارکس، کالاها و شاخص‌ها معامله می‌شوند و کاربردهای متنوعی از جمله مدیریت ریسک، سفته‌بازی و کسب سود دارند.

انواع آپشن

1. Call Option (اختیار خرید): به دارنده حق خرید دارایی پایه در قیمت مشخص را می‌دهد.
2. Put Option (اختیار فروش): به دارنده حق فروش دارایی پایه در قیمت مشخص را می‌دهد.

آپشن‌ها در دو سبک اصلی ارائه می‌شوند:

1. آمریکایی: می‌توان آن را در هر زمان تا تاریخ انقضا اجرا کرد.
2. اروپایی: فقط در تاریخ انقضا قابل اجرا است.

آپشن در بورس (سهام و کالا)

در بورس، آپشن‌ها معمولاً روی سهام، شاخص‌ها، کالاها (مانند طلا و نفت) و اوراق قرضه معامله می‌شوند. در ایران نیز آپشن سهام و طلا در بورس کالا رایج است.

انواع آپشن در بورس

• اختیار خرید (Call Option): به خریدار حق خرید دارایی پایه را در قیمت مشخص (قیمت اعمال) و تا تاریخ سررسید می‌دهد. خریدار اختیار خرید زمانی سود می‌کند که قیمت دارایی پایه افزایش یابد.
• اختیار فروش (Put Option): به خریدار حق فروش دارایی پایه را در قیمت مشخص (قیمت اعمال) و تا تاریخ سررسید می‌دهد. خریدار اختیار فروش زمانی سود می‌کند که قیمت دارایی پایه کاهش یابد.

ویژگی‌های آپشن در بورس

• دارایی پایه: معمولاً سهام شرکت‌ها، شاخص‌های بورسی، یا کالاها.
• استانداردسازی: قراردادهای آپشن در بورس‌ها معمولاً استاندارد شده هستند، به این معنی که اندازه قرارداد، تاریخ سررسید و قیمت اعمال از پیش تعیین شده‌اند.
• نقدشوندگی: نقدشوندگی آپشن‌ها بسته به دارایی پایه و عمق بازار آن می‌تواند متفاوت باشد. برخی نمادهای آپشن، به خصوص در بازار ایران، ممکن است عمق بازار پایینی داشته باشند.
• ریسک: برای خریدار آپشن، حداکثر ضرر به میزان حق بیمه (پریمیوم) پرداختی محدود می‌شود. برای فروشنده آپشن، ریسک زیان می‌تواند نامحدود باشد.
• هدف: مدیریت ریسک (Hedging)، سفته‌بازی (Speculation) و ایجاد استراتژی‌های پیچیده‌تر معاملاتی.
• مدل‌های اعمال: آپشن‌ها می‌توانند به سبک آمریکایی (قابل اعمال در هر زمان تا تاریخ سررسید) یا اروپایی (قابل اعمال فقط در تاریخ سررسید) باشند. در بورس ایران، اکثر آپشن‌ها از نوع اروپایی هستند.
• کارمزد: کارمزد معاملات آپشن در بورس معمولاً پایین‌تر از معاملات مستقیم دارایی پایه است.

مزایای آپشن در بورس

• اهرم مالی: امکان کسب سودهای بزرگ با سرمایه اولیه کمتر، به دلیل اینکه فقط مبلغ پریمیوم پرداخت می‌شود نه کل ارزش دارایی.
• مدیریت ریسک (Hedging): می‌توان از آپشن‌ها برای پوشش ریسک پرتفوی سهام استفاده کرد. به عنوان مثال، با خرید اختیار فروش یک سهم، می‌توان از کاهش ارزش آن سهم در آینده محافظت کرد.
• بازار دوطرفه: امکان کسب سود هم از افزایش قیمت (با خرید اختیار خرید) و هم از کاهش قیمت (با خرید اختیار فروش) دارایی پایه.
• ریسک محدود برای خریدار: خریدار حداکثر به اندازه پریمیوم پرداختی ضرر می‌کند.
• انعطاف‌پذیری در استراتژی‌ها: امکان ایجاد استراتژی‌های معاملاتی پیچیده با ترکیب انواع آپشن‌ها و دارایی‌های پایه.

معایب آپشن در بورس

• پیچیدگی: درک مفاهیم و استراتژی‌های آپشن نیاز به دانش و تجربه کافی دارد.
• اثر زمان (Time Decay): ارزش ذاتی آپشن با نزدیک شدن به تاریخ سررسید کاهش می‌یابد، که به آن زمان‌سایی یا واپاشی زمانی (Theta Decay) می‌گویند.
• ریسک نامحدود برای فروشنده: فروشنده آپشن (نویسنده آپشن) در صورت حرکت قیمت برخلاف انتظار، می‌تواند متحمل ضررهای نامحدودی شود.
• نقدشوندگی پایین برخی نمادها: در برخی بازارها، ممکن است برخی قراردادهای آپشن نقدشوندگی کافی نداشته باشند که خروج از معامله را دشوار می‌کند.

آپشن در فارکس (جفت ارزها)

در بازار فارکس، آپشن‌ها روی جفت‌ارزها معامله می‌شوند. مفهوم کلی آپشن در فارکس مشابه بورس است، با این تفاوت که دارایی پایه، جفت‌ارزها هستند. با این حال، در برخی موارد، آپشن‌های فارکس ممکن است به شکل “باینری آپشن” نیز مطرح شوند که تفاوت‌های اساسی با آپشن‌های استاندارد دارند و معمولاً برای معامله‌گران تازه‌کار بسیار پرخطرتر هستند. در اینجا تمرکز ما بر روی آپشن‌های استاندارد فارکس است.

انواع آپشن در فارکس

• اختیار خرید (Call Option): به خریدار حق خرید یک جفت‌ارز را در قیمت و زمان مشخص می‌دهد.
• اختیار فروش (Put Option): به خریدار حق فروش یک جفت‌ارز را در قیمت و زمان مشخص می‌دهد.

ویژگی‌های آپشن در فارکس

• دارایی پایه: جفت‌ارزها (مانند EUR/USD, GBP/JPY).
• بازار خارج از بورس (OTC – Over-The-Counter): بسیاری از آپشن‌های فارکس در بازار OTC معامله می‌شوند، به این معنی که معاملات مستقیماً بین دو طرف و بدون واسطه‌گری بورس انجام می‌شود. این موضوع می‌تواند بر شفافیت و استانداردسازی آن‌ها تأثیر بگذارد.
• انعطاف‌پذیری بیشتر: به دلیل ماهیت OTC، ممکن است امکان سفارشی‌سازی بیشتری در شرایط قرارداد (مانند قیمت اعمال، تاریخ سررسید) وجود داشته باشد.
• ریسک: مشابه بورس، برای خریدار آپشن ریسک محدود به پریمیوم پرداختی است و برای فروشنده می‌تواند نامحدود باشد.
• پوشش ریسک: از آپشن‌های فارکس می‌توان برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز در معاملات بین‌المللی استفاده کرد.
• نقدینگی: بازار فارکس به خودی خود بسیار نقدشونده است، اما نقدینگی آپشن‌های فارکس ممکن است بسته به بروکر و نوع آپشن متفاوت باشد.

مزایای آپشن در فارکس

• ریسک محدود برای خریدار: مشابه آپشن در بورس، حداکثر ضرر خریدار به مبلغ پریمیوم محدود است.
• پوشش ریسک نرخ ارز: ابزاری مؤثر برای شرکت‌ها و افراد درگیر با تجارت بین‌الملل برای مدیریت نوسانات نرخ ارز.
• انعطاف‌پذیری: امکان تنظیم دقیق‌تر شرایط قرارداد (در صورت معامله OTC).
• اهرم: استفاده از اهرم مالی برای افزایش پتانسیل سود.

معایب آپشن در فارکس

• پیچیدگی: معاملات آپشن در فارکس نیز پیچیده هستند و نیاز به درک عمیق از بازار ارز و مفاهیم آپشن دارند.
• خطر زمان‌سایی: ارزش آپشن با نزدیک شدن به تاریخ انقضا کاهش می‌یابد.
• ریسک بالای فروشنده: فروشنده آپشن با ریسک زیان نامحدود مواجه است.
• خطر بروکرهای نامعتبر (در بازار OTC): به دلیل ماهیت OTC، ممکن است خطر همکاری با بروکرهای نامعتبر بیشتر باشد.
• هزینه‌های پریمیوم: برای به دست آوردن حق معامله، خریدار باید پریمیوم را پرداخت کند، حتی اگر قرارداد نهایی اجرا نشود.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالاکلیککن.

تفاوت آپشن در بورس و فارکس

در ادامه، به‌صورت کامل و دقیق تفاوت آپشن در بورس و در بازار فارکس را بررسی می‌کنیم:

۱. ماهیت دارایی پایه

در بورس: دارایی پایه معمولاً سهام شرکت‌ها، شاخص‌های بورسی، صندوق‌های قابل معامله (ETF)، کالاها یا اوراق قرضه است. مثلاً آپشن روی سهام شرکت اپل یا شاخص S&P 500.

در فارکس: دارایی پایه جفت‌ارزها هستند. مانند EUR/USD، GBP/JPY، یا USD/CHF. یعنی قرارداد اختیار معامله روی تغییرات نرخ ارز دو کشور است.

۲. نوع قرارداد و استانداردسازی

در بورس: قراردادهای آپشن اغلب استاندارد هستند و از طریق بورس‌های مشتقه مانند CME یا CBOE معامله می‌شوند. مشخصات آن‌ها از پیش تعیین‌شده است (مانند تعداد، زمان سررسید، نحوه تسویه).

در فارکس: بیشتر قراردادهای آپشن به‌صورت OTC (خارج از بورس) و به‌صورت سفارشی بین طرفین معامله انجام می‌شود، به‌خصوص بین بانک‌ها و مؤسسات مالی بزرگ. با این حال، برخی کارگزاران فارکس آپشن استاندارد نیز ارائه می‌دهند.

۳. مکانیزم قیمت‌گذاری

در بورس: قیمت‌گذاری معمولاً بر اساس مدل‌های ریاضی شناخته‌شده‌ای مثل مدل بلک-شولز (Black-Scholes) یا مدل دو جمله‌ای (Binomial) انجام می‌شود و نوسانات ضمنی (Implied Volatility) نقش کلیدی دارند.

در فارکس: در کنار مدل‌های کلاسیک، عوامل دیگری مثل نرخ بهره دو کشور، تفاوت تورم، پیش‌بینی بانک‌های مرکزی، ریسک سیاسی و جریان‌های سرمایه‌ای بین‌المللی نیز در قیمت‌گذاری مؤثر هستند.

۴. دسترسی معامله‌گران

در بورس: سرمایه‌گذاران خرد و کلان می‌توانند از طریق کارگزاری‌ها به بازار آپشن دسترسی داشته باشند. معمولاً نظارت‌های قانونی شدیدی بر این بازارها وجود دارد.

در فارکس: بازار فارکس عمدتاً بین‌بانکی است، اما معامله‌گران خرد از طریق بروکرهایی که آپشن ارائه می‌دهند (مانند IQ Option، Saxo Bank یا FXDD) می‌توانند وارد این معاملات شوند. دسترسی معمولاً ساده‌تر اما با ریسک بیشتر همراه است.

۵. نقدشوندگی و حجم بازار

در بورس: آپشن‌های پرطرفدار (مثل آپشن روی سهام شرکت‌های بزرگ یا شاخص‌ها) نقدشوندگی بالایی دارند. حجم معاملات آن‌ها قابل پیگیری و شفاف است.

در فارکس: بازار آپشن فارکس یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مشتقه دنیاست، اما بیشتر حجم آن در اختیار بانک‌ها و مؤسسات بزرگ است و برای معامله‌گران خرد، نقدشوندگی محدودتر و قیمت‌ها گاهی کمتر شفاف است.

۶. استراتژی‌های معاملاتی

در بورس: امکان اجرای استراتژی‌های پیچیده و ترکیبی مانند کال اسپرد، پوت اسپرد، استرادل، استرنگل، پروانه‌ای و غیره به‌سادگی وجود دارد.

در فارکس: گرچه استراتژی‌های مشابهی وجود دارند، اما بسیاری از بروکرهای فارکس امکان استفاده از همه این ساختارهای پیشرفته را نمی‌دهند یا محدودیت‌هایی دارند.

۷. نحوه تسویه

در بورس: بیشتر آپشن‌ها یا به‌صورت فیزیکی (تحویل دارایی پایه) یا به‌صورت نقدی (تسویه اختلاف قیمت) در تاریخ سررسید تسویه می‌شوند.

در فارکس: تسویه اغلب به‌صورت نقدی و بدون تحویل فیزیکی ارز انجام می‌شود. برخی قراردادها هم صرفاً بسته‌شدن در سود یا زیان هستند.

۸. نظارت قانونی و امنیت

در بورس: بازار تحت نظارت نهادهای رسمی مثل SEC یا سازمان بورس کشورهای مختلف است. شفافیت اطلاعات و امنیت سرمایه‌گذاری بسیار بالاست.

در فارکس: اگرچه برخی بروکرها تحت نظارت نهادهایی مانند FCA یا CySEC هستند، اما بسیاری از پلتفرم‌ها فاقد نظارت کافی‌اند. این موضوع می‌تواند ریسک کلاهبرداری را برای کاربران افزایش دهد.

۹. کارمزد و هزینه‌ها

در بورس: ساختار کارمزد شفاف و مشخص است. کارگزاری‌ها معمولاً برای خرید و فروش آپشن درصد یا مبلغ ثابتی را دریافت می‌کنند.

در فارکس: برخی بروکرها کارمزد مستقیم نمی‌گیرند ولی اختلاف قیمت خرید و فروش (اسپرد) بالایی دارند یا هزینه پرمیوم را زیادتر محاسبه می‌کنند.

برای چه کسانی مناسب است؟

آپشن‌های بورس برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که به دنبال تنوع استراتژی و مدیریت ریسک در سبد سهام خود هستند. آپشن‌های فارکس بیشتر برای معامله‌گرانی مناسب است که در بازار ارز فعال‌اند و می‌خواهند از نوسانات نرخ ارز سود ببرند یا ریسک معاملات خود را کاهش دهند.

توصیه: معامله آپشن در هر دو بازار نیاز به دانش و تجربه دارد. قبل از ورود، آموزش کافی ببینید و از حساب‌های دمو برای تمرین استفاده کنید.

محدودیت‌ها در ایران: در ایران، بازار آپشن در بورس تهران هنوز در مراحل اولیه است و نقدینگی کمی دارد. در فارکس هم به دلیل محدودیت‌های قانونی، معامله‌گران باید از کارگزاران معتبر بین‌المللی استفاده کنند و ریسک‌های قانونی را در نظر بگیرند.

 کدام بازار برای آپشن بهتر است؟

اگر به دنبال معاملات بلندمدت و ایمن‌تر هستید: آپشن در بورس گزینه بهتری است.

اگر به دنبال نوسان‌گیری کوتاه‌مدت با اهرم بالا هستید: آپشن در فارکس می‌تواند جذاب باشد.

اگر به دنبال پوشش ریسک ارزی هستید: فارکس آپشن مناسب‌تر است.

تفاوت‌های اصلی بین آپشن در بورس و فارکس

جمع‌بندی

هم آپشن در بورس و هم در فارکس ابزارهای مالی قدرتمندی هستند که می‌توانند برای سفته‌بازی، پوشش ریسک و ایجاد استراتژی‌های پیچیده معاملاتی مورد استفاده قرار گیرند. تفاوت اصلی آن‌ها در نوع دارایی پایه، ساختار بازار (بورس در مقابل OTC) و سطح استانداردسازی قراردادها است. معامله‌گران باید پیش از ورود به هر یک از این بازارها، درک عمیقی از مفاهیم، ریسک‌ها و مزایای هر نوع آپشن داشته باشند و با توجه به اهداف و میزان تحمل ریسک خود، بازار مناسب را انتخاب کنند. آموزش کافی و استفاده از استراتژی‌های مدیریت ریسک برای موفقیت در هر دو بازار ضروری است.

سوالات متداول 

۱. آیا آپشن در بورس و فارکس یکسان است؟

خیر، اگرچه هر دو ابزار مشتقه هستند، اما دارایی پایه، ساختار قرارداد، قیمت‌گذاری و شیوه اجرای معاملات در آن‌ها تفاوت دارد.

۲. در بورس، اختیار معامله روی چه دارایی‌هایی انجام می‌شود؟

عموماً روی سهام، شاخص‌های بورسی، کالاها، اوراق قرضه و ETFها انجام می‌شود.

۳. آپشن در فارکس دقیقاً روی چه چیزی معامله می‌شود؟

در بازار فارکس، آپشن‌ها روی جفت‌ارزها معامله می‌شوند؛ مثلاً EUR/USD یا GBP/JPY.

۴. آپشن در بورس رسمی‌تر است یا در فارکس؟

معاملات آپشن در بورس معمولاً از طریق بازارهای رسمی و قانون‌مند انجام می‌شود، در حالی که بیشتر آپشن‌های فارکس خارج از بورس (OTC) و بین بانک‌ها و مؤسسات انجام می‌گیرد.

۵. ریسک کدام‌یک بیشتر است: آپشن بورس یا فارکس؟

به‌طور کلی، آپشن در فارکس ریسک بالاتری دارد؛ به‌خصوص برای معامله‌گران خرد، زیرا بازار شفافیت کمتری دارد و تحت نظارت کمتری است.

۶. آیا می‌توان در فارکس استراتژی‌های پیچیده آپشن را اجرا کرد؟

در بسیاری از پلتفرم‌های معاملاتی فارکس، امکانات اجرای استراتژی‌های ترکیبی محدود است، اما در بورس این امکان وجود دارد.

۷. هزینه و کارمزد آپشن در کدام بازار کمتر است؟

هزینه‌ها به بروکر یا کارگزاری بستگی دارد، اما در بازارهای رسمی بورس، ساختار کارمزد شفاف‌تر و معمولاً منصفانه‌تر است.

۸. آیا امکان تسویه فیزیکی در آپشن فارکس وجود دارد؟

خیر، معاملات آپشن در فارکس عمدتاً به‌صورت نقدی تسویه می‌شوند. در حالی که در بورس برخی آپشن‌ها قابلیت تسویه فیزیکی نیز دارند.

۹. کدام بازار برای معامله‌گران تازه‌کار مناسب‌تر است؟

معمولاً بازار آپشن در بورس برای معامله‌گران تازه‌کار ایمن‌تر و قابل پیش‌بینی‌تر است، در حالی که آپشن فارکس نیاز به تجربه و مدیریت ریسک قوی‌تری دارد.

۱۰. آیا بازار آپشن فارکس توسط نهادهای قانونی نظارت می‌شود؟

برخی بروکرها تحت نظارت نهادهایی مثل FCA یا ASIC هستند، اما در کل نظارت قانونی در فارکس کمتر از بورس است.