انواع مالیات

مالیات مفهومی گسترده دارد و می‌توان آن را به‌عنوان هزینه‌ای در نظر گرفت که افراد برای تأمین هزینه‌های عمومی جامعه پرداخت می‌کنند. یکی از تعاریف شناخته‌شده مالیات، تعریفی است که سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ارائه کرده است. بر اساس این تعریف، مالیات نوعی پرداخت اجباری و بلاعوض است که بر اشخاص، مؤسسات و دارایی‌ها اعمال می‌شود.

در این مطلب قصد نداریم به تعریف مالیات در ایران بپردازیم، زیرا این موضوع را به‌طور مفصل در مقاله‌ای جداگانه بررسی کرده‌ایم. در اینجا ابتدا مروری کوتاه بر مفهوم مالیات خواهیم داشت و سپس به معرفی انواع مالیات در ایران می‌پردازیم. مالیات، همانند بسیاری از کشورهای دیگر، در ایران نیز انواع مختلفی دارد که در دسته‌های گوناگونی طبقه‌بندی می‌شود. در ادامه، این انواع را بررسی کرده و توضیحاتی درباره هر یک ارائه خواهیم کرد.

نرخ مالیات چیست؟

نرخ مالیات، درصدی از درآمد یا دارایی است که باید توسط مودیان به عنوان مالیات به دولت پرداخت شود. این درصد مشخص می‌کند که چه مقدار از درآمد افراد یا شرکت‌ها باید به عنوان مالیات پرداخته شود. نرخ مالیات می‌تواند به طور متفاوتی برای انواع مختلف مالیات‌ها و مودیان تعیین شود.

• مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی (انواع مالیات شرکت‌ها): مالیات‌هایی که برای شرکت‌ها و اشخاص حقوقی در نظر گرفته می‌شود، بسته به نوع فعالیت و اظهارنامه‌های مالیاتی هر شرکت تعیین می‌شود. این مالیات‌ها معمولاً شامل موارد زیر هستند:
  • مالیات بر درآمد: مالیاتی که بر اساس درآمد سالانه شرکت‌ها تعیین می‌شود و نرخ آن بستگی به نوع فعالیت و درآمد شرکت دارد.
  • هزینه‌های قابل قبول مالیاتی: هزینه‌هایی که طبق قانون، به عنوان هزینه‌های معاف از مالیات برای شرکت‌ها شناخته می‌شود و می‌توانند از درآمد مشمول مالیات کسر شوند.
  • مالیات حقوق و دستمزدها: مالیاتی که از حقوق و دستمزد کارکنان شرکت‌ها به صورت ماهانه کسر می‌شود و به خزانه دولت واریز می‌گردد.
  • مالیات بر ارزش افزوده: مالیاتی که بر تفاوت بین ارزش کالا یا خدمات در هر مرحله از تولید یا فروش اعمال می‌شود و معمولاً بر مصرف‌کنندگان نهایی تأثیر می‌گذارد.

مبنای مالیات و فلسفه دریافت آن

پیش از آنکه به بررسی انواع مالیات بپردازیم، بهتر است نگاهی به دلیل دریافت و پرداخت مالیات داشته باشیم. چرا دولت‌ها مالیات دریافت می‌کنند و این نظام مالیاتی بر چه اساسی شکل گرفته است؟

جالب است بدانید که علت دریافت مالیات و فلسفه آن در هر کشور ممکن است متفاوت باشد. نحوه اخذ مالیات و میزان آن در کشورهای مختلف، نشان‌دهنده اهداف و سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی هر دولت است.

برای مثال، در کشوری که تمرکز قوانین مالیاتی بر دریافت مالیات سنگین از ثروتمندان است، دلیل دریافت مالیات با کشوری که مالیات را به‌طور یکسان از تمامی افراد دریافت می‌کند، کاملاً متفاوت خواهد بود.

علاوه بر این، محل مصرف مالیات نیز بر فلسفه آن تأثیر دارد. به‌عنوان نمونه، در کشوری که عمده مالیات دریافتی صرف هزینه‌های نظامی می‌شود، دلیل دریافت مالیات با کشوری که این درآمد را در پروژه‌های عمرانی یا آموزشی سرمایه‌گذاری می‌کند، تفاوت اساسی خواهد داشت.

در ایران، مالیات بر جنبه‌های مختلفی از فعالیت‌های اقتصادی و دارایی‌ها اعمال می‌شود. ناآگاهی از این موارد می‌تواند منجر به پرداخت هزینه‌های اضافی و جریمه‌های مالیاتی شود.

به‌طور کلی، مالیات در ایران به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:

• مالیات مستقیم
• مالیات غیر مستقیم

هر یک از این دسته‌ها شامل انواع مختلفی از مالیات هستند که در ادامه به‌طور کامل توضیح داده خواهند شد.

مالیات‌های عمومی

مالیات‌های عمومی به منظور تأمین درآمد برای دولت و تأمین هزینه‌های عمومی، به طور معمول از تمامی افراد و شرکت‌ها در یک کشور درخواست می‌شود. این مالیات‌ها پایه‌ای‌ترین نوع مالیات در هر سیستم مالی هستند و به‌طور مستقیم با عملکرد کلی دولت در ارتباطند.

برخی از مهم‌ترین مالیات‌های عمومی عبارتند از:

• مالیات بر درآمد: مالیاتی که از درآمد شخصی یا شرکتی اخذ می‌شود.
• مالیات بر سرمایه‌گذاری‌ها: مالیاتی که بر سودهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، معاملات سهام و دارایی‌ها اعمال می‌شود.
• مالیات بر مصرف: مالیاتی که به کالاها و خدمات مصرفی اعمال می‌شود، مانند مالیات بر ارزش افزوده.

هدف اصلی این مالیات‌ها تأمین منابع مالی مورد نیاز برای تأمین هزینه‌های عمومی دولت است. این منابع معمولاً برای تأمین زیرساخت‌ها، خدمات عمومی مانند آموزش و بهداشت، و سایر خدمات ضروری مصرف می‌شوند.

مالیات‌های ویژه

مالیات‌های ویژه بر روی بخش‌های خاصی از جامعه، کالاها یا خدمات خاص و برخی از فعالیت‌ها اعمال می‌شوند. این مالیات‌ها بیشتر با هدف تنظیم بازار، محافظت از محیط‌زیست، تشویق رفتارهای خاص یا مدیریت توزیع درآمد در جامعه وضع می‌شوند.

برخی از انواع مالیات‌های ویژه شامل:

• مالیات‌های محیطی: برای کاهش آلودگی و تشویق به استفاده از منابع طبیعی به‌طور پایدار.
• مالیات‌های وراثت و هبه: مالیات‌هایی که بر دارایی‌های منتقل شده از طریق ارث یا هدایا اعمال می‌شود.
• مالیات‌های گمرکی: مالیات‌هایی که بر واردات و صادرات کالاها اعمال می‌شوند.
• مالیات‌های ترافیکی: مالیات‌هایی که با هدف کاهش ترافیک و آلودگی وضع می‌شوند.

هدف این مالیات‌ها معمولاً خاص است و می‌تواند بر حسب نوع و هدف اجرای آن‌ها متفاوت باشد.

در ایران نیز این نوع مالیات‌ها در قالب مالیات‌های عمومی و ویژه تنظیم و اجرا می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها به دولت این امکان را می‌دهند که سیاست‌های مالیاتی مؤثری را برای تنظیم اقتصاد و بهبود وضعیت اجتماعی پیاده‌سازی کرده و با استفاده از درآمدهای حاصل از این مالیات‌ها، امور اقتصادی کشور را مدیریت کند.

مالیات مستقیم

مالیات مستقیم نوعی از مالیات است که مستقیماً از درآمد یا دارایی‌های افراد و شرکت‌ها دریافت می‌شود. در این روش، پرداخت مالیات بر عهده شخص یا نهادی است که مالک درآمد یا دارایی محسوب می‌شود. این نوع مالیات معمولاً شامل مواردی مانند مالیات بر درآمد اشخاص، مالیات بر سود شرکت‌ها، مالیات بر معاملات املاک و مستغلات و مالیات بر ارث است.

یکی از ویژگی‌های مهم مالیات مستقیم این است که میزان آن معمولاً متناسب با درآمد یا ارزش دارایی محاسبه می‌شود، به این معنا که هرچه درآمد یا دارایی فرد بیشتر باشد، میزان مالیات پرداختی او نیز افزایش می‌یابد.

به عنوان مثال، مالیات بر درآمد اشخاص شامل مالیات دریافتی از حقوق و دستمزد یا درآمد حاصل از فعالیت‌های حرفه‌ای و تجاری افراد است. مالیات بر سود شرکت‌ها نیز از سود خالص سالانه آنها دریافت می‌شود. در معاملات املاک، فروش یا اجاره ملک شامل مالیات می‌شود و در مالیات بر ارث، دارایی‌های به‌جا مانده از متوفی مشمول پرداخت مالیات خواهند بود.

در ادامه، جزئیات بیشتری درباره هر یک از این انواع مالیات ارائه خواهیم کرد.

مالیات بر دارایی

مالیات بر دارایی بر اساس میزان دارایی و ثروت افراد تعیین می‌شود و شامل مالیات‌هایی است که بر اموال منقول و غیرمنقول اعمال می‌شود. یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع این مالیات، مالیات بر ارث است که بسیاری از افراد هنگام دریافت ارثیه با آن مواجه می‌شوند. این مالیات زمانی اعمال می‌شود که فردی فوت کند و اموال و دارایی‌های او به ورثه منتقل شود.

در روند انتقال اموال، وراث موظف‌اند مالیات بر دارایی را پرداخت کنند تا مراحل قانونی انتقال تکمیل شود. میزان این مالیات بسته به نوع و ارزش دارایی‌های متوفی و درجه نزدیکی ورثه متفاوت است.

مطابق ماده 17 قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر ارث بر اساس طبقه‌بندی وراث مشخص می‌شود؛ به این صورت که هرچه نسبت ورثه به متوفی نزدیک‌تر باشد، میزان مالیات کمتری پرداخت می‌کنند. این مالیات می‌تواند شامل اموال غیرمنقول مانند زمین و ملک، اموال منقول مانند خودرو و طلا، سپرده‌های بانکی و حتی حقوق و مزایای بازنشستگی متوفی باشد.

علاوه بر مالیات بر ارث، برخی دیگر از انواع مالیات بر دارایی شامل مالیات بر املاک و مستغلات، مالیات بر خودروهای لوکس و مالیات بر واحدهای مسکونی گران‌قیمت است که با هدف تنظیم بازار دارایی و کاهش نابرابری اقتصادی وضع شده‌اند.

مالیات بر حق تمبر

مالیات بر حق تمبر یکی از انواع مالیات‌های غیرمستقیم در ایران است که با نام‌هایی مانند “حق شناسایی امضاء” یا “مالیات بر اسناد” نیز شناخته می‌شود. این مالیات با هدف تأمین بخشی از درآمدهای دولت و بودجه عمومی کشور اعمال می‌شود و در معاملات و اسناد رسمی نقش دارد.

به‌طور کلی، مالیات بر حق تمبر هنگام صدور یا استفاده از اسناد حقوقی و تجاری مختلف از جمله قراردادها، تفاهم‌نامه‌ها، سندهای مالکیت املاک، چک‌ها، سفته‌ها و سایر اسناد رسمی اعمال می‌شود. مبلغ این مالیات ممکن است به‌صورت ثابت یا متغیر تعیین شود و میزان آن بستگی به نوع سند و ارزش مالی معامله دارد.

برخی اسناد طبق قوانین مالیاتی از پرداخت این مالیات معاف هستند. این معافیت‌ها شامل برخی اسناد دولتی، اسناد بانکی خاص و معاملات ویژه‌ای است که شرایط مشخصی دارند. در قوانین مالیاتی، جزئیات مربوط به این معافیت‌ها و نحوه محاسبه مالیات بر حق تمبر به‌صورت دقیق مشخص شده است.

مالیات بر ارث

مالیات بر ارث یکی از انواع مالیات‌هایی است که هنگام انتقال اموال و دارایی‌های متوفی به وراث اعمال می‌شود. این مالیات شامل اموال منقول و غیرمنقول از جمله خانه‌ها، مغازه‌ها، زمین‌ها، خودروها، سپرده‌های بانکی و سایر دارایی‌ها می‌شود، فارغ از اینکه این اموال در داخل کشور باشند یا خارج از آن.

هدف از اجرای این مالیات، جلوگیری از تمرکز بیش از حد ثروت در دست گروه‌های خاص و ایجاد تعادل اقتصادی و اجتماعی است. میزان مالیات بر ارث بسته به نوع دارایی، ارزش آن و نسبت وراث با متوفی متفاوت است. معمولاً هرچه وراث به متوفی نزدیک‌تر باشند، میزان مالیات کمتری پرداخت می‌کنند. همچنین، در برخی موارد، نرخ مالیات برای اموال با ارزش بالا بیشتر در نظر گرفته می‌شود.

جزئیات مربوط به نحوه محاسبه مالیات بر ارث، نرخ‌ها و استثناهای قانونی آن در ماده 17 قانون مالیات‌های مستقیم مشخص شده است. وراث برای انتقال قانونی اموال باید مالیات مربوطه را پرداخت کنند تا امکان استفاده رسمی از دارایی‌های به‌جا مانده فراهم شود.

مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یکی از مهم‌ترین بخش‌های مالیات مستقیم است که بر اساس میزان درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی محاسبه و دریافت می‌شود. این مالیات شامل 7 زیرمجموعه است که هر یک بر گروه خاصی از درآمدها اعمال می‌شوند. اگرچه این مالیات بیشتر با کسب‌وکارها و شرکت‌ها در ارتباط است، اما برخی از افراد حقیقی نیز ملزم به پرداخت آن هستند.

انواع مالیات بر درآمد در ایران

• مالیات بر درآمد املاک: شامل درآمد حاصل از اجاره یا فروش املاک و مستغلات.
• مالیات بر درآمد کشاورزی: در برخی موارد، فعالیت‌های کشاورزی مشمول مالیات می‌شوند، هرچند برخی بخش‌های این حوزه معافیت دارند.
• مالیات بر درآمد حقوق: حقوق و دستمزد کارمندان و کارگران مشمول این نوع مالیات هستند که معمولاً توسط کارفرما از حقوق فرد کسر و به سازمان مالیاتی پرداخت می‌شود.
• مالیات بر درآمد مشاغل: مشاغل آزاد، کسب‌وکارهای شخصی و برخی فعالیت‌های اقتصادی تحت این نوع مالیات قرار می‌گیرند.
• مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی: شرکت‌ها و مؤسسات موظف به پرداخت مالیات بر سود خود هستند.
• مالیات بر درآمد اتفاقی: درآمدهایی که به‌صورت غیرمنتظره و بدون برنامه‌ریزی قبلی به دست می‌آیند، مانند جوایز و هدایا، مشمول این مالیات می‌شوند.
• مالیات بر جمع درآمد: افرادی که از منابع مختلف درآمد دارند، ممکن است مشمول مالیات بر مجموع درآمدهای خود شوند.

نرخ و نحوه محاسبه این مالیات بسته به نوع درآمد و میزان آن متفاوت است و در قوانین مالیاتی کشور تعیین شده است.

مالیات بر درآمد املاک

مالیات بر درآمد املاک یکی از انواع مالیات‌های مستقیم است که به درآمدهای حاصل از املاک و مستغلات تعلق می‌گیرد. این نوع مالیات به طور خاص شامل چندین بخش مختلف است که در دسته‌بندی مالیات‌های مستقیم قرار دارد.

از جمله مواردی که مشمول مالیات بر درآمد املاک می‌شوند، می‌توان به مالیات بر اجاره املاک و مستغلات اشاره کرد. زمانی که فردی درآمدی از اجاره ملک دریافت می‌کند، موظف است مالیات مربوطه را پرداخت کند. همچنین، مالیات بر خانه‌های خالی به این منظور وضع شده است که صاحبان املاک خالی که از آنها استفاده نمی‌شود، انگیزه‌ای برای عرضه این املاک به بازار پیدا کنند.

علاوه بر این، مالیات نقل و انتقال املاک که بر فروش و خرید املاک اعمال می‌شود، از دیگر انواع این مالیات است. همچنین، مالیات سرقفلی مربوط به حق کسب یا پیشه است که به صاحب ملک پرداخت می‌شود و در نهایت، مالیات حاصل از ساخت و فروش املاک نوساز نیز یکی دیگر از بخش‌های این مالیات است که به درآمد حاصل از ساخت و فروش املاک جدید تعلق دارد.

این مالیات‌ها به دولت کمک می‌کنند تا درآمدهای حاصل از فعالیت‌های مختلف در بازار املاک و مستغلات را تحت کنترل داشته باشد و بخش‌های مختلف اقتصادی را تنظیم کند.

مالیات بر درآمد کشاورزی

درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی نیز به‌طور معمول مشمول مالیات می‌شوند، اما در کشور ایران، در حال حاضر قوانین خاصی برای این بخش وجود دارد. طبق قوانین مالیات‌های مستقیم، درآمدهای حاصل از فعالیت‌های کشاورزی مانند دامپروری، دامداری، پرورش ماهی، پرورش زنبورعسل، صیادی و ماهیگیری معمولاً از پرداخت مالیات معاف هستند.

این معافیت‌ها به‌طور کلی به‌منظور حمایت از کشاورزان و فعالان حوزه کشاورزی و دامپروری در نظر گرفته شده‌اند تا بتوانند به فعالیت‌های خود ادامه دهند و با هزینه‌های کمتری مواجه شوند.

با این حال، اگر فعالیت‌های کشاورزی به‌طور جدی به تجاری‌سازی برسند و درآمدهای حاصل از آن‌ها به حد بالایی برسد، ممکن است مشمول مالیات شوند. این معافیت‌ها و قوانین به طور دقیق در قوانین مالیاتی کشور مشخص شده‌اند و ممکن است در آینده بسته به شرایط اقتصادی و کشاورزی کشور تغییراتی داشته باشند.

مالیات بر درآمد حقوق

مالیات بر درآمد حقوق یکی از انواع مالیات‌های مستقیم است که به حقوق دریافتی کارکنان و کارمندان تعلق می‌گیرد. این مالیات زمانی اعمال می‌شود که فردی برای شخص حقیقی یا حقوقی دیگری کار کند و در ازای این کار حقوق دریافت نماید. درآمد حاصل از حقوق و دستمزد معمولاً بخش عمده‌ای از درآمد دولت را تأمین می‌کند.

نحوه پرداخت این مالیات به‌طور معمول به این صورت است که کارفرمایان پیش از پرداخت حقوق به کارکنان، میزان مالیات را از حقوق آن‌ها کسر کرده و مستقیماً به حساب دولت واریز می‌کنند. بنابراین، فرد موظف نیست به طور جداگانه مالیات را پرداخت کند، زیرا این فرآیند به‌طور خودکار از سوی کارفرما انجام می‌شود.

بر اساس قوانین مالیاتی، هر ساله مبلغی به عنوان معافیت مالیاتی در بودجه سالانه کشور تعیین می‌شود. افرادی که درآمدشان پایین‌تر از این مقدار باشد، از پرداخت مالیات معاف هستند. برای درآمدهایی که بیشتر از این مبلغ است، تا 7 برابر معافیت، 10 درصد مالیات کسر می‌شود و برای مازاد این مقدار، 20 درصد به عنوان مالیات از حقوق فرد کسر و به دولت پرداخت می‌شود.

مالیات بر درآمد مشاغل

مالیات بر درآمد مشاغل یکی از اجزای مهم و گسترده‌تر مالیات بر درآمد است که به عنوان یک مالیات مستقیم از درآمد صاحبان مشاغل آزاد و حرفه‌ای دریافت می‌شود. این مالیات شامل درآمد افرادی است که به‌صورت مستقل در زمینه‌های مختلف فعالیت می‌کنند، مانند کسبه، پزشکان، وکلا، مهندسان، بهره‌برداران معادن و بسیاری از دیگر مشاغل.

جالب است بدانید که حتی ورزشکاران حرفه‌ای و مربیان نیز از این نوع مالیات معاف نیستند و درآمدهای آن‌ها نیز مشمول مالیات بر درآمد مشاغل می‌شود.

ویژگی اصلی این گروه از مؤدیان مالیاتی (افرادی که موظف به پرداخت مالیات هستند) این است که عمدتاً از سرمایه و نیروی کار شخصی خود برای انجام فعالیت‌های اقتصادی بهره می‌برند. به همین دلیل، میزان مالیات بر درآمد مشاغل در بسیاری از موارد به مقدار و نوع فعالیت‌های شخصی و درآمد حاصل از آن بستگی دارد.

طبق ماده 93 قانون مالیات‌های مستقیم، علاوه بر موارد ذکر شده، عناوین دیگری که در سایر فصول مالیاتی به آن‌ها اشاره نشده و درآمد آن‌ها در ایران تحصیل شده باشد، مشمول مالیات بر درآمد مشاغل خواهند بود. این بند به‌طور خاص به درآمدهایی اشاره دارد که ممکن است به‌طور معمول در فصول مختلف قانون مالیات‌های مستقیم گنجانده نشده باشند، اما به دلیل تحصیل آن‌ها در ایران، مشمول مالیات می‌شوند.

بر اساس این ماده، مؤدیان مالیاتی (افرادی که موظف به پرداخت مالیات هستند) به سه گروه اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند که این گروه‌ها با توجه به نوع و حجم فعالیت‌های اقتصادی خود، ملزم به رعایت تکالیف و مقررات جداگانه‌ای هستند. این دسته‌بندی کمک می‌کند تا مالیات به‌صورت منصفانه و با توجه به ویژگی‌های فعالیت‌های اقتصادی افراد محاسبه و دریافت شود.

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی

مالیات بر درآمد اشخاص حقوقی مربوط به درآمدهای حاصل از فعالیت‌های شرکت‌های تجاری و مؤسسات حقوقی است. هرگونه فعالیت اقتصادی که توسط این نوع اشخاص انجام شود، بر اساس قوانین مالیاتی کشور مشمول مالیات خواهد بود.

معمولاً این مالیات بر اساس جمع درآمدهای مؤسسات یا شرکت‌های حقوقی محاسبه می‌شود، که شامل درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات، سود حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها و سایر منابع درآمدی است. این نوع مالیات به‌طور خاص برای شرکت‌ها و سازمان‌های غیر شخصی وضع می‌شود.

مالیات بر درآمد اتفاقی

مالیات بر درآمد اتفاقی به درآمدهایی تعلق می‌گیرد که ناشی از اتفاقات خاص هستند، مانند برنده شدن در جوایز، دریافت هدایا یا اموال غیر منتظره. حتی اگر این درآمدها موقتی باشند و به‌طور منظم تکرار نشوند، همچنان مشمول مالیات قرار می‌گیرند. این نوع مالیات برای جلوگیری از فرار مالیاتی در شرایط خاص و غیرمعمول وضع شده است.

مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی

اگر یک فرد دارای چند منبع درآمدی مختلف باشد، مالیات بر اساس مجموع درآمد وی در طول سال محاسبه می‌شود. این منابع می‌توانند شامل حقوق و دستمزد، درآمد از مشاغل آزاد، اجاره املاک، سود سرمایه‌گذاری‌ها و سایر منابع باشند. فرد باید مجموع این درآمدها را اعلام کرده و بر اساس آن مالیات خود را پرداخت کند. این نوع مالیات به منظور تجمیع تمامی درآمدهای فرد و اعمال یک نرخ مالیاتی منصفانه طراحی شده است.

مالیات بر جمع درآمد ناشی از منابع مختلف درآمدی

این نوع مالیات به افرادی تعلق می‌گیرد که از منابع مختلف درآمدی کسب درآمد می‌کنند. به‌عبارتی، اگر شخصی درآمد خود را از چندین منبع مختلف داشته باشد، باید مجموع این درآمدها را برای محاسبه مالیات در نظر بگیرد.

طبق ماده 130 قانون مالیات‌های مستقیم، درآمدهای حاصل از منابع مختلف باید جمع شده و به عنوان درآمد کل فرد یا شرکت مورد محاسبه قرار گیرند. این منابع درآمدی می‌توانند شامل حقوق و دستمزد، درآمد ناشی از فعالیت‌های اقتصادی و تجاری، درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها، اجاره و سایر منابع درآمدی باشند.

در نهایت، مالیات بر درآمد حاصل از این منابع با توجه به مجموع درآمد فرد یا شرکت محاسبه شده و براساس نرخ‌های مالیاتی تعیین‌شده، از آن‌ها اخذ می‌شود. این نوع مالیات برای جلوگیری از فرار مالیاتی و شفاف‌سازی منابع درآمدی اعمال می‌شود و هدف آن اطمینان از پرداخت مالیات منصفانه است.

مالیات غیر مستقیم

مالیات غیر مستقیم یکی دیگر از انواع مالیات‌ها در ایران است که برخلاف مالیات‌های مستقیم، به‌طور مستقیم از درآمد یا دارایی‌های اشخاص دریافت نمی‌شود، بلکه از طریق انجام معاملات و خرید و فروش کالا و خدمات، به صورت غیرمستقیم از مصرف‌کنندگان یا واردکنندگان گرفته می‌شود. این نوع مالیات‌ها معمولاً از طریق میانجی‌ها مانند فروشندگان یا واردکنندگان جمع‌آوری می‌شود و در نهایت به حساب دولت واریز می‌شود.

مالیات‌های غیرمستقیم در ایران به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• حقوق و عوارض گمرکی
• مالیات بر مصرف
• مالیات بر ارزش افزوده

این انواع مالیات غیرمستقیم به‌طور کلی به دولت کمک می‌کند تا از طریق مصرف کالاها و خدمات، درآمدهای مالیاتی خود را تأمین کند.

مالیات بر واردات و صادرات یا حقوق و عوارض گمرکی

مالیات بر واردات و صادرات که به‌طور معمول به مالیات گمرکی نیز شناخته می‌شود، مالیاتی است که هر کشور بر صادرات و واردات کالاهای مختلف اعمال می‌کند. این نوع مالیات‌ها به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌های تجاری کشورها، نقش مهمی در تنظیم بازارهای داخلی و خارجی ایفا می‌کنند.

مالیات گمرکی به‌طور عمده به دو هدف درآمدزایی و حمایت از تولید داخلی اعمال می‌شود. از یک‌سو، این مالیات به‌عنوان یکی از روش‌های جمع‌آوری درآمد برای دولت استفاده می‌شود و از سوی دیگر، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای حمایت از صنایع داخلی و کنترل واردات کالاهای خارجی به کار گرفته شود.

برای مثال، دولت‌ها ممکن است بر واردات کالاهایی که مشابه آن‌ها در داخل تولید می‌شود، مالیات بالاتری وضع کنند تا از تولیدکنندگان داخلی حمایت کنند.

این مالیات معمولاً بر اساس قیمت و ویژگی‌های کالا تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، کالاهایی که وارد کشور می‌شوند یا از کشور صادر می‌شوند، ممکن است بر اساس ارزش کالا، حجم واردات یا صادرات، نوع کالا، و سیاست‌های اقتصادی کشور مشمول حقوق گمرکی متفاوتی باشند.

برای مثال، واردات کالاهای لوکس ممکن است مشمول مالیات‌های بالاتری باشد در حالی که کالاهای اساسی و ضروری برای کشور ممکن است مالیات کمتری داشته باشند.

در نهایت، مالیات گمرکی به‌عنوان ابزاری مهم در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی و تجاری کشورها عمل می‌کند و می‌تواند بر قیمت کالاها در بازار داخلی و شرایط رقابتی بین تولیدات داخلی و خارجی تأثیرگذار باشد.

مالیات بر مصرف

مالیات بر مصرف نوعی از مالیات غیرمستقیم است که دولت معمولاً برای خرید برخی از کالاها و خدمات تعیین می‌کند. در این نوع مالیات، افرادی که کالاهای خاصی را به‌طور زیاد خریداری می‌کنند، باید مبلغ بیشتری را به عنوان مالیات پرداخت کنند. این مالیات‌ها اغلب به کالاهایی تعلق می‌گیرند که مصرف آن‌ها برای دولت اهمیت دارد و می‌تواند به‌عنوان ابزارهایی برای تنظیم بازار یا تأمین درآمدهای دولتی استفاده شوند.

برخی از کالاها و خدمات خاص که معمولاً مشمول مالیات بر مصرف می‌شوند، شامل موارد زیر هستند:

• خرید و فروش الکل (طبی و صنعتی)
• خرید و فروش سیگار
• خرید و فروش اتومبیل
• خرید و فروش خاویار
• خرید و فروش نوارهای ضبط صوت و تصویر
• لوازم الکترونیکی و خانگی
• خدمات رستوران‌ها و کافه‌ها
• خدمات تفریحی و مسافرتی
• لوازم پوشاک و آرایشی بهداشتی
• خدمات تلفن همراه و اینترنت

این نوع مالیات معمولاً به‌صورت درصدی از قیمت کالا یا خدمات محاسبه می‌شود و بر اساس ویژگی‌های خاص کالا و مصرف آن تعیین می‌شود. برای مثال، کالاهایی مانند سیگار و الکل که به‌طور معمول مصرف آن‌ها مورد توجه دولت است، معمولاً مشمول مالیات بالاتری خواهند بود تا از طریق آن هم درآمد دولت تأمین شود و هم مصرف‌کنندگان به کاهش مصرف تشویق شوند.

مالیات بر ارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یکی از انواع مالیات‌های غیرمستقیم است که بر اساس ارزش افزوده محصولات و خدمات در هنگام تولید و عرضه آن‌ها در بازار اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، این مالیات بر اساس تفاوت میان ارزش مصرفی کالا یا خدمت و ارزش اولیه مواد و سرویس‌های مورد استفاده در تولید آن‌ها محاسبه می‌شود.

در فرآیند اعمال مالیات بر ارزش افزوده، فروشنده یا تولیدکننده مبلغ مالیات را از مشتریان خود جمع‌آوری کرده و به نهادهای مالیاتی پرداخت می‌کند. این به این معنی است که فروشنده‌ها و تولیدکننده‌ها نقش واسطه را دارند و مالیات را از مشتریان دریافت می‌کنند.

در نهایت، مشتریان نهایی (مصرف‌کنندگان) به‌عنوان آخرین افراد در زنجیره مصرف، مالیات بر ارزش افزوده را پرداخت می‌کنند. به عبارت دیگر، این مالیات به‌طور غیرمستقیم بر دوش مصرف‌کنندگان نهایی است، حتی اگر در طول فرآیند تولید و عرضه، آن را به‌طور مستقیم از تولیدکنندگان و فروشندگان جمع‌آوری کرده باشند.

مالیات بر ارزش افزوده معمولاً درصدی از قیمت فروش کالا یا خدمات است و در بسیاری از کشورها به‌عنوان منبع مهم درآمد برای دولت‌ها در نظر گرفته می‌شود.

مالیات تصاعدی

مالیات تصاعدی نوعی مالیات است که برای افراد با درآمد بیشتر، نرخ مالیات بالاتری اعمال می‌شود. در یک سیستم مالیاتی تصاعدی مانند مالیات بر درآمد فدرال ایالات متحده، افراد ثروتمند مالیات بیشتری نسبت به افراد کم‌درآمد پرداخت می‌کنند. به همین دلیل، افراد ثروتمند بیشتر از افراد طبقه متوسط و افراد طبقه متوسط بیشتر از افراد طبقه کارگر مالیات می‌پردازند.

مالیات تنازلی

مالیات تنازلی نوعی مالیات است که برخلاف مالیات تصاعدی عمل می‌کند. این می‌تواند به این معنا باشد که مالیات برای افراد ثروتمند کمتر است یا اینکه مالیات ثابت است (همه افراد نرخ یکسانی پرداخت می‌کنند). چرا مالیات ثابت تنازلی است؟ افراد با درآمد پایین‌تر تأثیر این نوع مالیات را بیشتر احساس می‌کنند تا افراد با درآمد بالاتر.

برای یک میلیونر، مالیات 15 درصد تأثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی‌اش ندارد، اما برای کسی که سالانه 30 هزار دلار درآمد دارد، مالیات 15 درصد می‌تواند تأثیر زیادی بر قدرت خرید او بگذارد.

مالیات تناسبی

مالیات تناسبی همان مالیات ثابت است. در این سیستم، افراد با هر سطح درآمدی درصد یکسانی از درآمد خود را به عنوان مالیات پرداخت می‌کنند. همانطور که در بالا توضیح داده شد، مالیات‌های تناسبی مالیات‌های تنازلی هستند.

این نوع مالیات‌ها معمولاً در مالیات‌های فروش ایالتی دیده می‌شوند و در سطح فدرال کمتر رایج هستند. طرح مالیات 9-9-9 یکی از معروف‌ترین پیشنهادات مالیات تناسبی بود که شامل مالیات 9 درصد بر معاملات تجاری، مالیات 9 درصد بر درآمد شخصی و مالیات 9 درصد بر فروش فدرال بود.

مالیات‌های سود سرمایه

دارایی‌های سرمایه‌ای به طور معمول شامل تمام مواردی است که برای مقاصد شخصی، تفریحی یا سرمایه‌گذاری نگهداری می‌شوند، مانند سهام، اوراق قرضه، املاک، خودروها، جواهرات و آثار هنری. هنگامی که ارزش یکی از این دارایی‌ها افزایش می‌یابد—برای مثال، زمانی که قیمت سهام شما بالا می‌رود—این افزایش ارزش به عنوان “سود سرمایه” شناخته می‌شود.

در کشورهایی که مالیات بر سود سرمایه اعمال می‌شود، زمانی که فردی “سود سرمایه” را “تحقق می‌بخشد”—یعنی دارایی‌ای که ارزش آن افزایش یافته را می‌فروشد—مالیات بر سود حاصل از آن پرداخت می‌شود.

زمانی که مالیات‌های سود سرمایه به سود حاصل از فروش سهام اعمال می‌شوند، این مالیات‌ها باعث می‌شوند که همان مبلغ دوبار مالیات شود که به آن مالیات مضاعف گفته می‌شود. این اتفاق به این دلیل است که درآمدهای حاصل از فعالیت‌های شرکتی قبلاً تحت مالیات بر درآمد شرکت‌ها قرار گرفته‌اند.

اشخاص مشمول مالیات چه کسانی هستند؟

طبق قانون مالیات‌های مستقیم، هر شخص حقیقی یا حقوقی که در ایران یا خارج از ایران کسب درآمد می‌کند یا اموالی در ایران دارد، موظف به پرداخت مالیات است.

به‌طور کلی، افراد و نهادهای زیر باید مالیات پرداخت کنند:

• کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی که در ایران اموال یا املاک دارند.
• کلیه اشخاص حقیقی مقیم ایران که در داخل یا خارج از کشور کسب درآمد می‌کنند.
• کلیه اشخاص حقیقی ایرانی که مقیم خارج از ایران هستند و در ایران درآمد کسب می‌کنند.
• کلیه اشخاص حقوقی ایرانی (شرکت‌ها، موسسات، نهادها و دیگر اشخاص حقوقی) که در ایران یا خارج از ایران کسب درآمد می‌کنند.
• هر شخص خارجی (اعم از حقیقی یا حقوقی) که در ایران کسب درآمد می‌کند یا از طریق خدمات، واگذاری امتیازات، آموزش و کمک‌های فنی یا واگذاری فیلم‌های سینمایی در ایران درآمد کسب می‌کند.

تمامی این اشخاص باید طبق قوانین مالیاتی ایران اطلاعات خود را در سامانه مودیان ثبت کنند و نسبت به ارسال اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات‌های مربوطه اقدام نمایند.

اشخاص معاف از مالیات چه کسانی هستند؟

برخی از اشخاص طبق قانون از پرداخت مالیات معاف هستند. معافیت مالیاتی به معنای عدم الزام به پرداخت مالیات برای برخی افراد یا نهادهاست که معمولاً به منظور حمایت‌های اجتماعی یا اقتصادی صورت می‌گیرد.

طبق ماده 2 قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص معاف از پرداخت مالیات عبارتند از:

• وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی.
• دستگاه‌هایی که بودجه آنها از سوی دولت تأمین می‌شود.
• شهرداری‌ها و دهیاری‌ها.
• بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی که دارای مجوز معافیت از نهادهای حکومتی و رهبری هستند.

این گروه‌ها به‌طور قانونی از پرداخت مالیات معاف هستند. در عین حال، اگر اشخاص مشمول مالیات از پرداخت مالیات خود خودداری کنند، ممکن است مرتکب فرار مالیاتی شوند و طبق قوانین مالیاتی مشمول جرائم مالیاتی خواهند گردید.

نتیجه‌گیری

در نهایت، همانطور که در بسیاری از کشورهای دنیا، در ایران نیز انواع مختلفی از مالیات‌ها وجود دارند که هر کدام بخش مهمی از درآمدهای مالیاتی دولت را تشکیل می‌دهند. این مالیات‌ها می‌توانند شامل مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم باشند و بسته به نوع فعالیت‌ها، دارایی‌ها یا مصرف افراد و شرکت‌ها، به شیوه‌های متفاوتی دریافت می‌شوند.

با اینکه ممکن است بسیاری از این نوع مالیات‌ها برای تمامی افراد و کسب‌وکارها کاربرد نداشته باشند، آشنایی با انواع مالیات‌ها می‌تواند به جلوگیری از مشکلات مالیاتی و جریمه‌ها در آینده کمک کند. به‌طور کلی، در این مطلب به تفصیل به انواع مختلف مالیات‌ها در ایران پرداخته شده و پاسخ جامعی به این سوال که «چند نوع مالیات داریم؟» ارائه شده است.

درک بهتر این مفاهیم به افراد و شرکت‌ها کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری مالیات‌های خود را مدیریت کرده و از مشکلات احتمالی در آینده جلوگیری کنند.

سوالات متداول

مالیات مستقیم چیست و شامل چه مواردی می‌شود؟

مالیات مستقیم مالیاتی است که به طور مستقیم از درآمد یا دارایی‌های افراد و شرکت‌ها دریافت می‌شود. این نوع مالیات شامل مواردی مانند:

• مالیات بر درآمد (مانند حقوق، مشاغل، املاک)
• مالیات بر دارایی (مانند ارث، حق تمبر)

مالیات غیرمستقیم چیست و چه تفاوتی با مالیات مستقیم دارد؟

مالیات غیرمستقیم از طریق مصرف کالاها و خدمات دریافت می‌شود، و افراد به صورت غیرمستقیم آن را پرداخت می‌کنند (مثلاً مالیات بر ارزش افزوده). برخلاف مالیات مستقیم، در مالیات غیرمستقیم، پرداخت‌کننده نهایی مصرف‌کننده است.

مالیات بر ارزش افزوده چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

مالیات بر ارزش افزوده (VAT) مالیاتی است که بر تفاوت ارزش کالا یا خدمات در مراحل مختلف تولید و توزیع اعمال می‌شود. نرخ استاندارد آن در ایران 9٪ است و مصرف‌کنندگان نهایی این مالیات را پرداخت می‌کنند.

مالیات بر درآمد حقوق چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

مالیات بر درآمد حقوق مالیاتی است که از حقوق دریافتی کارکنان کسر می‌شود. بر اساس قوانین، بخشی از درآمد سالانه کارکنان از مالیات معاف است و نرخ مالیات برای درآمدهای بیشتر به صورت پلکانی محاسبه می‌شود.

مالیات بر ارث چیست و چه زمانی باید پرداخت شود؟

مالیات بر ارث مالیاتی است که بر اموال و دارایی‌های به‌جامانده از فرد فوت‌شده اعمال می‌شود. وراث برای انتقال قانونی اموال باید این مالیات را طبق نرخ‌های تعیین‌شده در قانون پرداخت کنند.

آیا درآمد کشاورزی مشمول مالیات است؟

طبق قوانین مالیات‌های مستقیم، درآمدهای حاصل از کشاورزی (مانند دامپروری، زنبورداری، صیادی) از مالیات معاف هستند، ولی این قوانین ممکن است در آینده تغییر کنند.

مالیات بر معاملات املاک چگونه محاسبه می‌شود؟

مالیات بر معاملات املاک شامل مالیات نقل و انتقال، مالیات اجاره، و مالیات بر ساخت و فروش است. نرخ مالیات بر نقل و انتقال معمولاً درصدی از ارزش ملک است که توسط دولت تعیین می‌شود.

مالیات بر مصرف چیست و چه کالاهایی شامل آن می‌شوند؟

مالیات بر مصرف مالیاتی است که بر برخی کالاها و خدمات خاص اعمال می‌شود، مانند:

• سیگار
• نوشیدنی‌های غیرالکلی
• خودروهای لوکس

این مالیات معمولاً به منظور کاهش مصرف یا افزایش درآمد دولت وضع می‌شود.

چه افرادی از پرداخت مالیات معاف هستند؟

افراد و نهادهای خاصی مانند بنیادهای خیریه، درآمدهای کشاورزی، یا افرادی که درآمد آن‌ها زیر حد معافیت مالیاتی است، از پرداخت مالیات معاف هستند.

مالیات بر درآمد اتفاقی چیست؟

این مالیات بر درآمدهایی اعمال می‌شود که از رویدادهای غیرمعمول مانند جوایز، هدایا یا سایر اتفاقات مشابه به دست می‌آید. این نوع درآمدها طبق قوانین مالیاتی کشور مشمول نرخ‌های مشخصی هستند.

برای مشاهده مقالات کلیک کنید.

پیج اینستاگرام معین صادقیان کارشناس اقتصاد و مدرس بازار سرمایه