رشد اقتصادی

رشد اقتصادی یکی از اساسی‌ترین دغدغه‌های هر کشور است، زیرا به‌طور مستقیم با سطح رفاه مردم، میزان اشتغال، قدرت خرید، ثبات اجتماعی و جایگاه کشور در نظام جهانی ارتباط دارد. با این حال، رشد اقتصاد را نباید صرفاً افزایش درآمدهای اسمی یا بالا رفتن قیمت دارایی‌ها دانست. رشد واقعی زمانی اتفاق می‌افتد که توان تولید کالا و خدمات در یک کشور افزایش پیدا کند و این افزایش، در زندگی روزمره مردم قابل لمس باشد.

اقتصاد یک ملت زمانی رشد می‌کند که مجموعه‌ای از عوامل به‌صورت هم‌زمان و هماهنگ عمل کنند. هیچ عامل واحدی به‌تنهایی نمی‌تواند ضامن رشد پایدار باشد و تجربه تاریخی کشورها نشان داده است که رشد اقتصادی نتیجه تعامل میان انسان، سرمایه، نهادها، سیاست‌ها و فرهنگ اقتصادی است.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

 عوامل کلیدی موثر بر رشد اقتصادی

رشد اقتصادی پایدار و بلندمدت، نتیجه ترکیبی از افزایش منابع تولید و بهبود کارایی استفاده از این منابع است. عوامل اصلی موثر بر رشد عبارتند از:

۱. انباشت سرمایه (فیزیکی)

سرمایه فیزیکی شامل ماشین‌آلات، تجهیزات، ساختمان‌ها، زیرساخت‌ها (مانند جاده‌ها، راه‌آهن، شبکه‌های انرژی و ارتباطات) و کارخانجات است.

• اهمیت: افزایش سرمایه فیزیکی، بهره‌وری نیروی کار را افزایش می‌دهد. کارگری که با ابزارها و ماشین‌آلات پیشرفته‌تر کار می‌کند، می‌تواند در زمان مشابه، تولید بیشتری داشته باشد.
• نحوه تأمین: انباشت سرمایه از طریق پس‌انداز داخلی و سرمایه‌گذاری خارجی (FDI) محقق می‌شود. تشویق به پس‌انداز و ایجاد محیط امن برای سرمایه‌گذاری حیاتی است.

۲. سرمایه انسانی (نیروی کار)

سرمایه انسانی به مجموعه‌ای از مهارت‌ها، دانش، توانایی‌ها و سلامت نیروی کار یک کشور اشاره دارد.

• اهمیت: افزایش کمیت (تعداد) و به خصوص کیفیت (مهارت و دانش) نیروی کار مستقیماً بر تولید و نوآوری تأثیر می‌گذارد.
• بهبود: سرمایه‌گذاری در آموزش و پرورش با کیفیت، بهداشت و درمان و آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، کلید ارتقاء سرمایه انسانی است. فرار مغزها و عدم به‌کارگیری نخبگان می‌تواند به شدت این عامل را تضعیف کند.

۳. فناوری و نوآوری (بهره‌وری کل عوامل تولید)

فناوری به دانش و روش‌هایی اطلاق می‌شود که برای تبدیل نهاده‌ها (نیروی کار، سرمایه و منابع طبیعی) به کالاها و خدمات استفاده می‌شوند. نوآوری اغلب به عنوان قلب رشد پایدار شناخته می‌شود.

• اهمیت: بهبود فناوری و نوآوری باعث می‌شود که با همان مقدار منابع موجود، تولید بیشتری حاصل شود. به این پدیده، افزایش بهره‌وری کل عوامل تولید (TFP) می‌گویند.
• محرک‌ها: سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه (R&D)، ایجاد ارتباط مؤثر بین دانشگاه و صنعت، و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا، از محرک‌های اصلی این بخش هستند.

۴. منابع طبیعی

منابع طبیعی شامل زمین، مواد معدنی، نفت، گاز، جنگل‌ها و منابع آبی است.

• اهمیت: این منابع می‌توانند به عنوان نهاده‌های اساسی در فرآیند تولید به کار روند و در کوتاه‌مدت محرک رشد باشند.
• نکته: هرچند منابع طبیعی می‌توانند ثروت اولیه ایجاد کنند، اما اتکای صرف به آن‌ها (بیماری هلندی) می‌تواند مانع رشد پایدار شود. مدیریت کارآمد و استفاده بهینه از این منابع اهمیت حیاتی دارد.

روش‌های اندازه‌گیری رشد اقتصادی

• رویکرد تولید: محاسبه ارزش افزوده کالاها و خدمات در بخش‌های مختلف اقتصاد.
• رویکرد درآمد: جمع درآمدهای حاصل از دستمزد، سود، اجاره و مالیات.
• رویکرد مخارج: مجموع مصرف خانوارها، سرمایه‌گذاری، هزینه‌های دولت و خالص صادرات.

مثال‌های واقعی از رشد اقتصادی سریع

• چین: از دهه ۱۹۸۰ با اصلاحات بازار، جذب FDI، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و آموزش، رشد متوسط سالانه بیش از ۹ درصد داشته است. نهادهای سیاسی متمرکز اما اقتصادی باز.
• کره جنوبی و سنگاپور: از کشورهای فقیر به پیشرفته با تمرکز بر آموزش، صادرات و نهادهای کارآمد.
• هند: رشد اخیر از طریق فناوری اطلاعات، خدمات و اصلاحات اقتصادی.
• ویتنام و اندونزی: ادغام در زنجیره جهانی ارزش و سرمایه‌گذاری خارجی.
• گایانا (اخیراً): کشف نفت باعث رشد دو رقمی شده، اما چالش مدیریت منابع وجود دارد.

در مقابل، کشورهایی مانند ونزوئلا یا برخی کشورهای آفریقایی به دلیل نهادهای ضعیف و وابستگی به منابع، رشد ناپایدار داشته‌اند.

پیامدهای رشد اقتصادی

• افزایش رفاه عمومی: رشد اقتصادی سطح زندگی مردم را ارتقا می‌دهد و دسترسی به خدمات بهداشتی و آموزشی را بهبود می‌بخشد.
• کاهش بیکاری: افزایش تولید نیازمند نیروی کار بیشتر است و فرصت‌های شغلی جدید ایجاد می‌کند.
• افزایش درآمد دولت: رشد اقتصادی پایه مالیاتی را گسترش داده و منابع بیشتری برای سرمایه‌گذاری اجتماعی فراهم می‌کند.

چالش‌ها و محدودیت‌ها

• نابرابری اجتماعی: رشد اقتصادی ممکن است به‌طور نامتوازن رخ دهد و شکاف طبقاتی را افزایش دهد.
• وابستگی به منابع طبیعی: کشورهایی که تنها بر صادرات مواد خام تکیه دارند، در برابر نوسانات قیمت جهانی آسیب‌پذیرند.
• مسائل زیست‌محیطی: رشد سریع بدون توجه به پایداری می‌تواند تخریب محیط زیست و بحران‌های اقلیمی ایجاد کند.

نظریه‌ها و مدل‌های رشد اقتصادی

نظریه‌های رشد اقتصادی تلاش کرده‌اند توضیح دهند چرا برخی کشورها رشد می‌کنند و دیگران نه.

1. نظریه کلاسیک (Classical Theory):
   • آدام اسمیت، دیوید ریکاردو و توماس مالتوس. تمرکز بر تقسیم کار، انباشت سرمایه و جمعیت. رشد در بلندمدت به دلیل کاهش بازدهی حاشیه‌ای محدود است و به حالت ایستا (stationary state) می‌رسد.
2. نظریه نئوکلاسیک (Neoclassical Theory):
   • مدل سولو-سوان (Solow-Swan Model). رشد از انباشت سرمایه، نیروی کار و پیشرفت تکنولوژی برونزا (exogenous) ناشی می‌شود. قانون کاهش بازدهی حاشیه‌ای باعث همگرایی (convergence) کشورها می‌شود: کشورهای فقیر سریع‌تر رشد می‌کنند. اما این مدل پیشرفت تکنولوژی را توضیح نمی‌دهد.
3. نظریه رشد درون‌زا (Endogenous Growth Theory):
   • پل رومر و رابرت لوکاس. پیشرفت تکنولوژی درونزا است و از سرمایه انسانی، نوآوری و سرریز دانش (knowledge spillovers) ناشی می‌شود. رشد پایدار بدون کاهش بازدهی ممکن است، زیرا دانش افزایشی است.
4. سایر نظریه‌ها:
   • مدل هارود-دومار: رشد وابسته به نرخ پس‌انداز و کارایی سرمایه.
   • نظریه فشار بزرگ (Big Push): سرمایه‌گذاری همزمان در چندین بخش برای شکستن چرخه فقر.
   • نظریه نهادگرا: نهادها علت اساسی تفاوت‌های رشد هستند (دارون عجم‌اوغلو و جیمز رابینسون).

نقش نهادها و سیاست‌ها

علاوه بر عوامل تولید، کیفیت نهادها و سیاست‌های حاکم بر یک ملت، تعیین‌کننده اصلی تبدیل پتانسیل‌های تولید به رشد واقعی هستند.

• ثبات سیاسی و اقتصادی: بی‌ثباتی‌های مکرر، اعتماد سرمایه‌گذاران را از بین برده و مانع برنامه‌ریزی بلندمدت می‌شود. ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در سیاست‌های کلان (مالی و پولی) حیاتی است.

• حمایت از حقوق مالکیت و حاکمیت قانون: تضمین حقوق مالکیت خصوصی و اجرای عادلانه قوانین، ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داده و امنیت اقتصادی را افزایش می‌دهد.

• محیط کسب‌وکار رقابتی: بازارهای آزاد و رقابتی، تخصیص منابع را به سمت بخش‌های بهره‌ورتر هدایت می‌کنند، کارایی را افزایش می‌دهند و به نوآوری دامن می‌زنند.

• سیاست‌های مالی و پولی:

  • سیاست‌های مالی (دولت): سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، آموزش و R&D می‌تواند رشد بلندمدت را تقویت کند.

  • سیاست‌های پولی (بانک مرکزی): کنترل تورم و حفظ ثبات قیمت‌ها، از پیش‌نیازهای یک رشد اقتصادی سالم است.

• تجارت آزاد: مشارکت فعالانه در تجارت جهانی و بهره‌گیری از مزیت‌های نسبی (تولید کالاهایی که با کارایی بیشتر انجام می‌شود) بازارهای بزرگ‌تری را در اختیار تولیدکنندگان قرار داده و به افزایش بازدهی و رشد کمک می‌کند.

 مفهوم رشد پایدار و توسعه اقتصادی

باید توجه داشت که رشد اقتصادی (افزایش کمی تولید) با توسعه اقتصادی (تغییرات کیفی و بهبود ساختاری) متفاوت است.

• رشد پایدار: رشدی است که در طول زمان ادامه داشته باشد و صرفاً به دوره‌های رونق موقتی یا تزریق منابع ناپایدار (مانند درآمدهای نفتی) متکی نباشد. این نوع رشد نیازمند تحولات نهادی و ساختاری است.
• توسعه اقتصادی: علاوه بر رشد کمی، به بهبود مواردی چون کاهش فقر، کاهش نابرابری‌های اجتماعی، افزایش امید به زندگی، بهبود کیفیت آموزش و حفظ محیط زیست می‌پردازد. رشد اقتصادی، شرط لازم توسعه است، اما شرط کافی نیست.

نقش نیروی انسانی در رشد اقتصادی

در قلب هر اقتصاد پویا، نیروی انسانی قرار دارد. کشوری که نیروی کار آن آموزش‌دیده، سالم، منضبط و دارای مهارت‌های متناسب با نیاز بازار باشد، شانس بالاتری برای رشد دارد. آموزش در اینجا تنها به معنای تحصیلات دانشگاهی نیست، بلکه شامل مهارت‌آموزی، توان حل مسئله، خلاقیت و قدرت انطباق با تغییرات اقتصادی و تکنولوژیک است.

نیروی انسانی زمانی می‌تواند موتور رشد باشد که فرصت استفاده از توانایی‌های خود را داشته باشد. بیکاری گسترده، مهاجرت نخبگان و نبود انگیزه برای کار مولد، به‌مرور پایه‌های رشد اقتصادی را تضعیف می‌کند. به همین دلیل، سرمایه‌گذاری در آموزش و سلامت نیروی کار، در واقع سرمایه‌گذاری مستقیم بر آینده اقتصاد یک ملت است.

سرمایه‌گذاری و شکل‌گیری ظرفیت تولید

رشد اقتصادی بدون سرمایه‌گذاری امکان‌پذیر نیست. سرمایه‌گذاری به معنای اختصاص منابع امروز برای افزایش تولید در آینده است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند در قالب خرید ماشین‌آلات، توسعه کارخانه‌ها، ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل، انرژی و ارتباطات یا حتی سرمایه‌گذاری در دانش و فناوری باشد.

اقتصادی که در آن فضای سرمایه‌گذاری ناامن باشد، با فرار سرمایه و کاهش تولید مواجه می‌شود. ثبات قوانین، پیش‌بینی‌پذیر بودن سیاست‌ها و احترام به حقوق مالکیت، عواملی هستند که سرمایه را به سمت فعالیت‌های مولد هدایت می‌کنند. هرچه سرمایه‌گذاری بیشتر به سمت تولید برود و کمتر به فعالیت‌های غیرمولد و سفته‌بازانه کشیده شود، مسیر رشد هموارتر خواهد بود.

بهره‌وری؛ تفاوت میان رشد کوتاه‌مدت و پایدار

یکی از مهم‌ترین عوامل رشد اقتصاد، افزایش بهره‌وری است. بهره‌وری به این معناست که با مقدار مشخصی از نیروی کار و سرمایه، تولید بیشتری انجام شود. بسیاری از کشورها در مقاطعی با افزایش مصرف منابع یا تزریق پول رشد کرده‌اند، اما این نوع رشد معمولاً ناپایدار بوده است.

افزایش بهره‌وری از طریق بهبود مدیریت، استفاده از فناوری‌های نوین، رقابت سالم، کاهش اتلاف منابع و اصلاح ساختارهای ناکارآمد حاصل می‌شود. اقتصادی که بهره‌وری در آن افزایش نیابد، حتی با منابع فراوان نیز در بلندمدت دچار رکود خواهد شد.

نقش دولت و نهادهای اقتصادی

دولت در مسیر رشد اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد، اما نه لزوماً به‌عنوان تولیدکننده اصلی. وظیفه مهم دولت، ایجاد چارچوبی شفاف و باثبات برای فعالیت اقتصادی است. نهادهای کارآمد، قوانین روشن، اجرای عادلانه مقررات و مبارزه با فساد، بستر رشد را فراهم می‌کنند.

در کشورهایی که نهادها ضعیف هستند، تصمیم‌های اقتصادی سلیقه‌ای و غیرقابل پیش‌بینی می‌شوند و همین موضوع انگیزه تولید و سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. رشد اقتصادی نیازمند اعتماد است و این اعتماد تنها در سایه عملکرد درست نهادهای حاکمیتی شکل می‌گیرد.

ثبات اقتصادی و کنترل تورم

هیچ اقتصادی در شرایط بی‌ثباتی شدید رشد پایدار نخواهد داشت. تورم بالا، نوسانات شدید نرخ ارز و کسری بودجه مزمن، فضای تصمیم‌گیری را برای خانوارها و بنگاه‌ها مخدوش می‌کند. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاری بلندمدت کاهش می‌یابد و منابع به سمت فعالیت‌های کوتاه‌مدت و غیرمولد حرکت می‌کنند.

ثبات اقتصادی به فعالان اقتصادی این امکان را می‌دهد که آینده را تا حدی پیش‌بینی کنند و بر اساس آن برنامه‌ریزی انجام دهند. کنترل تورم و مدیریت صحیح سیاست‌های مالی و پولی، از ارکان اصلی رشد اقتصادی محسوب می‌شود.

بازارهای رقابتی و نقش بخش خصوصی

اقتصادی که در آن رقابت واقعی وجود داشته باشد، سریع‌تر رشد می‌کند. رقابت بنگاه‌ها را وادار می‌کند که کیفیت محصولات خود را افزایش دهند، هزینه‌ها را کاهش دهند و نوآوری داشته باشند. در مقابل، انحصارهای گسترده و حمایت‌های بی‌هدف از بنگاه‌های ناکارآمد، به کاهش بهره‌وری و اتلاف منابع منجر می‌شود.

بخش خصوصی زمانی می‌تواند موتور رشد باشد که فضای فعالیت برای آن شفاف و منصفانه باشد. رشد اقتصادی پایدار معمولاً در کشورهایی اتفاق افتاده که دولت نقش تنظیم‌گر را ایفا کرده و میدان اصلی فعالیت را به بخش خصوصی واگذار کرده است.

تجارت خارجی و ارتباط با اقتصاد جهانی

رشد اقتصاد یک ملت در دنیای امروز بدون ارتباط با جهان تقریباً ناممکن است. تجارت خارجی به کشورها اجازه می‌دهد از مزیت‌های نسبی خود استفاده کنند و کالاها و خدماتی را تولید کنند که در آن کارآمدتر هستند. علاوه بر این، ارتباط با اقتصاد جهانی مسیر انتقال فناوری، دانش و سرمایه را هموار می‌کند.

البته رشد از مسیر تجارت نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه است. وابستگی بیش از حد به واردات یا صادرات خام، می‌تواند اقتصاد را آسیب‌پذیر کند. کشورهایی موفق‌تر بوده‌اند که از تجارت برای تقویت تولید داخلی و ارتقای فناوری استفاده کرده‌اند.

نوآوری، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان

در اقتصاد مدرن، نوآوری به یکی از مهم‌ترین موتورهای رشد تبدیل شده است. کشورهایی که به تحقیق و توسعه، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارتاپ‌ها توجه کرده‌اند، توانسته‌اند با منابع کمتر، ارزش‌افزوده بیشتری خلق کنند.

اقتصاد دانش‌بنیان به معنای استفاده از علم و فناوری برای حل مسائل اقتصادی است. این نوع اقتصاد انعطاف‌پذیرتر، رقابتی‌تر و پایدارتر است و نقش مهمی در افزایش بهره‌وری و اشتغال تخصصی دارد.

عدالت اقتصادی و پایداری رشد

رشد اقتصادی زمانی پایدار خواهد بود که منافع آن به بخش بزرگی از جامعه برسد. نابرابری شدید درآمدی و طبقاتی می‌تواند رشد را در بلندمدت تضعیف کند، زیرا باعث کاهش سرمایه اجتماعی و افزایش تنش‌های اقتصادی و اجتماعی می‌شود.

رشد فراگیر به معنای ایجاد فرصت‌های برابر، دسترسی عادلانه به آموزش و کاهش فقر است. اقتصادی که در آن اکثریت مردم احساس مشارکت در رشد نکنند، در نهایت با بی‌ثباتی مواجه خواهد شد.

جمع‌بندی

اقتصاد یک ملت رشد می‌کند زمانی که نیروی انسانی توانمند باشد، سرمایه‌گذاری در مسیر تولید هدایت شود، بهره‌وری افزایش یابد، نهادها کارآمد و شفاف باشند، ثبات اقتصادی حفظ شود، بازارها رقابتی باشند، ارتباط سازنده با جهان برقرار شود و رشد همراه با عدالت باشد. رشد اقتصادی یک مسیر تدریجی و بلندمدت است که نیازمند تصمیم‌های درست، اصلاح مداوم و نگاه آینده‌محور است.

۱. رشد اقتصادی دقیقاً به چه معناست و چگونه تعریف می‌شود؟

رشد اقتصادی به معنای افزایش توان یک کشور در تولید کالاها و خدمات در یک دوره زمانی مشخص است. این رشد معمولاً با افزایش تولید ناخالص داخلی واقعی سنجیده می‌شود و زمانی معنا دارد که به بهبود ملموس سطح زندگی مردم منجر شود، نه صرفاً افزایش اسمی درآمدها یا قیمت‌ها.

۲. آیا رشد اقتصادی همان توسعه اقتصادی است؟

خیر. رشد اقتصادی به افزایش کمی تولید اشاره دارد، در حالی که توسعه اقتصادی مفهومی گسترده‌تر است و شامل بهبود کیفیت زندگی، کاهش فقر و نابرابری، ارتقای آموزش و سلامت و پایداری زیست‌محیطی می‌شود. رشد اقتصادی شرط لازم توسعه است، اما به‌تنهایی کافی نیست.

۳. مهم‌ترین عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی کدام‌اند؟

عوامل اصلی شامل سرمایه فیزیکی، سرمایه انسانی، فناوری و نوآوری، منابع طبیعی، بهره‌وری، نهادهای کارآمد، ثبات اقتصادی و سیاست‌های صحیح مالی و پولی هستند. رشد پایدار زمانی شکل می‌گیرد که این عوامل به‌صورت هماهنگ عمل کنند.

۴. نقش سرمایه انسانی در رشد اقتصادی چیست؟

سرمایه انسانی شامل مهارت، دانش، سلامت و توانایی نیروی کار است. نیروی انسانی توانمند می‌تواند بهره‌وری را افزایش دهد، نوآوری ایجاد کند و ظرفیت تولید کشور را گسترش دهد. بدون سرمایه انسانی باکیفیت، حتی سرمایه‌گذاری‌های بزرگ نیز بازدهی محدودی خواهند داشت.

۵. چرا افزایش بهره‌وری برای رشد اقتصادی اهمیت دارد؟

بهره‌وری نشان می‌دهد که یک اقتصاد تا چه حد می‌تواند با منابع موجود، تولید بیشتری انجام دهد. رشد مبتنی بر بهره‌وری پایدارتر از رشدی است که صرفاً با مصرف بیشتر منابع یا تزریق پول ایجاد می‌شود و تفاوت اصلی میان رشد کوتاه‌مدت و بلندمدت را رقم می‌زند.

۶. منابع طبیعی تا چه اندازه می‌توانند رشد اقتصادی را تضمین کنند؟

منابع طبیعی می‌توانند در کوتاه‌مدت محرک رشد باشند، اما اتکای صرف به آن‌ها معمولاً به رشد ناپایدار منجر می‌شود. بدون مدیریت صحیح و سرمایه‌گذاری در سایر بخش‌ها، وابستگی به منابع طبیعی می‌تواند اقتصاد را در برابر نوسانات جهانی آسیب‌پذیر کند.

۷. نقش دولت در رشد اقتصادی چیست؟

دولت نقش کلیدی در ایجاد بستر رشد دارد؛ از جمله از طریق تضمین ثبات اقتصادی، حمایت از حقوق مالکیت، ایجاد نهادهای کارآمد، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و تنظیم سیاست‌های مالی و پولی. دولت بیشتر باید نقش تنظیم‌گر و تسهیل‌گر را ایفا کند تا تولیدکننده مستقیم.

۸. چرا ثبات اقتصادی برای رشد اهمیت دارد؟

بی‌ثباتی‌هایی مانند تورم بالا، نوسانات شدید ارز و کسری بودجه مزمن، فضای تصمیم‌گیری را برای سرمایه‌گذاران و خانوارها ناامن می‌کند. ثبات اقتصادی امکان برنامه‌ریزی بلندمدت را فراهم کرده و سرمایه‌گذاری مولد را افزایش می‌دهد.

۹. تجارت خارجی چه نقشی در رشد اقتصادی دارد؟

تجارت خارجی به کشورها اجازه می‌دهد از مزیت‌های نسبی خود استفاده کنند، به بازارهای بزرگ‌تر دسترسی داشته باشند و فناوری و دانش وارد کنند. با این حال، رشد از مسیر تجارت نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه و تقویت تولید داخلی است.

۱۰. آیا رشد اقتصادی می‌تواند نابرابری را افزایش دهد؟

بله، اگر سیاست‌های توزیعی و نهادی مناسب وجود نداشته باشد، رشد اقتصادی ممکن است به‌طور نامتوازن رخ دهد و شکاف درآمدی را افزایش دهد. به همین دلیل، رشد پایدار باید فراگیر باشد و فرصت‌های اقتصادی را برای بخش بزرگی از جامعه فراهم کند.