نمودار بازار انحصار کامل

نمودار بازار انحصار کامل ابزاری است که رفتار یک انحصارگر را در تعیین قیمت و مقدار تولید نمایش می‌دهد. در این نوع بازار، تنها یک تولیدکننده وجود دارد که تمام عرضه بازار را کنترل می‌کند. نمودار بازار انحصار کامل همچنین برای تحلیل زیان رفاهی و ناکارآمدی اقتصادی ناشی از کاهش تولید و افزایش قیمت نسبت به بازار رقابت کامل استفاده می‌شود. در این مقاله به تفصیل به بررسی نمودار بازار انحصار کامل میپردازیم.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

اهمیت نمودار بازار انحصار کامل

درک عمیق‌تر عملکرد بازارهای واقعی

نمودار بازار انحصار کامل مانند یک نقشه گنج است که رازهای تصمیم‌گیری انحصارگر را آشکار می‌کند. این نمودار به ما نشان می‌دهد که چگونه انحصارگر با تنظیم تولید و قیمت، سود خود را به حداکثر می‌رساند. نقطه‌ای که در آن منحنی درآمد نهایی (MR) و هزینه نهایی (MC) به هم می‌رسند، جایی است که انحصارگر چراغ سبز می‌گیرد: تولید در این سطح بهینه است.

اما این پایان داستان نیست؛ انحصارگر با کاهش تولید و افزایش قیمت، تعادل بازار را مختل می‌کند. نتیجه؟ کالاها کمتر و گران‌تر به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد. درک این فرآیند، به ما کمک می‌کند تا بفهمیم چرا بازارهای انحصاری ناکارآمد هستند و چگونه این ناکارآمدی منجر به زیان رفاهی و کاهش رفاه اجتماعی می‌شود. این تحلیل برای اقتصاددانان، سیاست‌گذاران و حتی مصرف‌کنندگان ابزاری قدرتمند برای فهم بهتر رفتار بازار و یافتن راه‌حل‌های هوشمندانه است.

تدوین سیاست‌های اقتصادی هوشمندانه

نمودار بازار انحصار کامل نقش کلیدی در هدایت سیاست‌گذاران ایفا می‌کند. این نمودار نه تنها تصویری واضح از نحوه عملکرد یک انحصارگر ارائه می‌دهد، بلکه ابزار قدرتمندی برای تحلیل تأثیرات سیاست‌های مختلف اقتصادی است.

• سیاست‌های ضد انحصار: نمودار به سیاست‌گذاران کمک می‌کند تا با بررسی تأثیر قدرت انحصاری بر قیمت و تولید، معایب انحصار را شناسایی کنند. از جمله این معایب، افزایش قیمت‌ها و کاهش رفاه مصرف‌کننده است. چنین تحلیل‌هایی مبنایی برای تدوین قوانین ضد انحصار می‌شود؛ قوانینی که می‌توانند انحصارگران را به کاهش قیمت‌ها و افزایش تولید تشویق کنند. به‌عنوان مثال، سیاست‌های تسهیل ورود رقبا به بازار، از جمله این اقدامات است.
• مالیات و یارانه‌ها: نمودار بازار انحصار کامل همچنین در طراحی ابزارهای مالیاتی و یارانه‌ای نقش دارد. مالیات‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری برای مهار قدرت انحصاری و کاهش سود انحصارگر استفاده شوند. به همین ترتیب، یارانه‌ها می‌توانند تولید را افزایش داده و قیمت‌ها را به نفع مصرف‌کننده کاهش دهند. سیاست‌گذاران با استفاده از این نمودار می‌توانند تأثیر هر سیاست را بر تعادل بازار و رفتار انحصارگر پیش‌بینی کنند و بهترین راه‌حل را برای حفظ تعادل اقتصادی انتخاب کنند.

مقایسه با سایر ساختارهای بازار

نمودار بازار انحصار کامل ابزار ارزشمندی برای درک تفاوت‌های ساختاری بین انواع بازارها است. این مقایسه‌ها به ما کمک می‌کند تا رفتار بازارها را بهتر بشناسیم و تأثیر هر کدام بر قیمت، تولید، و رفاه اجتماعی را تحلیل کنیم.

1. سطح قیمت و مقدار تولید
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌ها میان بازار انحصار کامل و سایر ساختارها مانند رقابت کامل، در سطح قیمت‌ها و میزان تولید است.

• رقابت کامل: قیمت‌ها به حداقل ممکن می‌رسند، زیرا تعداد زیادی فروشنده و خریدار وجود دارند. این شرایط منجر به تولید حداکثری و دستیابی به تعادل بهینه اجتماعی می‌شود.
• انحصار کامل: انحصارگر با محدود کردن تولید و تعیین قیمت بالاتر از هزینه نهایی، حداکثر سود خود را تضمین می‌کند. این تصمیمات به کاهش تولید و افزایش قیمت نسبت به رقابت کامل منجر می‌شود.

2. کارایی اقتصادی
نمودارهای مختلف نشان می‌دهند که کارایی تخصیصی (Allocative Efficiency) در بازار انحصار کامل پایین‌تر است. در شرایط رقابت کامل، قیمت برابر با هزینه نهایی است که منجر به تخصیص بهینه منابع می‌شود. اما در بازار انحصار کامل، قیمت بالاتر از هزینه نهایی بوده و منابع به صورت ناکارآمد تخصیص می‌یابند.

3. رفاه اجتماعی و زیان رفاهی
از دیگر جنبه‌های قابل مقایسه، تأثیر بر رفاه اجتماعی است. نمودار بازار انحصار کامل به وضوح زیان رفاهی یا Deadweight Loss را نشان می‌دهد.

• در رقابت کامل: کل مازاد مصرف‌کننده و تولیدکننده به حداکثر می‌رسد و هیچ زیان رفاهی وجود ندارد.
• در انحصار کامل: بخشی از مازاد مصرف‌کننده به انحصارگر منتقل می‌شود، اما مهم‌تر از آن، بخشی از رفاه جامعه به کلی از دست می‌رود، زیرا کالاها و خدمات کمتری نسبت به سطح بهینه اجتماعی تولید می‌شوند.

تحلیل سودآوری و زیان در بازار انحصار کامل

تحلیل سودآوری و زیان در بازار انحصار کامل از طریق نمودار، ابزار مهمی برای ارزیابی وضعیت مالی انحصارگر است. این تحلیل به انحصارگر کمک می‌کند تا با تعیین قیمت و مقدار تولید در نقطه‌ای که درآمد نهایی (MR) برابر با هزینه نهایی (MC) است، سود اقتصادی خود را حداکثر کند. سود اقتصادی زمانی حاصل می‌شود که قیمت تعیین‌شده بالاتر از هزینه متوسط (AC) باشد، و در نمودار، ناحیه بین این دو نشان‌دهنده میزان سود است.

از سوی دیگر، اگر هزینه متوسط بالاتر از قیمت باشد، انحصارگر دچار زیان اقتصادی خواهد شد، که این وضعیت در کوتاه‌مدت قابل تحمل است، اما در بلندمدت ممکن است منجر به خروج از بازار شود. این تحلیل نه‌تنها برای تصمیم‌گیری‌های انحصارگر بلکه برای سیاست‌گذاران نیز حائز اهمیت است، زیرا می‌تواند اثرات سیاست‌های تنظیمی مانند سقف قیمت یا مالیات را بر عملکرد انحصارگر مشخص کند.

شناخت نقاط قوت و ضعف انحصار کامل

نمودار بازار انحصار کامل می‌تواند نقاط قوت و ضعف این ساختار بازار را به‌طور واضح نشان دهد. از یک‌سو، این نمودار نشان می‌دهد که انحصارگر می‌تواند قیمت‌ها را بالاتر از سطح رقابتی تنظیم کرده و سود قابل‌توجهی کسب کند، که می‌تواند منابع لازم برای سرمایه‌گذاری‌های سنگین در زیرساخت‌ها و فناوری‌های جدید را تأمین کند.

از سوی دیگر، نمودار همچنین نقاط ضعف انحصار کامل را به نمایش می‌گذارد، مانند عدم وجود رقابت، که می‌تواند منجر به کاهش کارایی اقتصادی و افزایش قیمت‌ها برای مصرف‌کنندگان شود. این امر همچنین باعث می‌شود که انحصارگر تمایلی به نوآوری نداشته باشد و در برابر تغییرات تقاضا ناتوان باشد.

بنابراین، شناخت این نقاط ضعف و قوت می‌تواند به سیاست‌گذاران کمک کند تا تصمیماتی اتخاذ کنند که در شرایط خاص، مانند نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان یا شرایط خاص زیرساختی، انحصار را قابل‌قبول یا حتی مطلوب سازند، در حالی که در دیگر شرایط باید به دنبال تنظیم و محدود کردن قدرت انحصارگر باشند.

ویژگی‌های منحصر به فرد نمودار بازار انحصار کامل

• منحنی تقاضای افقی برای هر بنگاه: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد بازار انحصار کامل این است که هر بنگاه با یک منحنی تقاضای افقی روبرو است. در این بازار، بنگاه انحصاری به دلیل نبود رقیب، می‌تواند قیمت را تعیین کند. منحنی تقاضای افقی به این معناست که اگر انحصارگر بخواهد، می‌تواند به میزان دلخواه کالا تولید کند، بدون اینکه قیمت تغییر کند. مصرف‌کنندگان حاضرند کالا یا خدمات را به همان قیمت خریداری کنند.
• سود اقتصادی صفر در بلندمدت: در بلندمدت، بنگاه‌ها در بازار انحصار کامل سود اقتصادی صفر کسب می‌کنند. این ویژگی به دلیل آزاد بودن ورود و خروج بنگاه‌ها به بازار است. زمانی که انحصارگر سود اقتصادی کسب کند، بنگاه‌های دیگر با سرمایه‌گذاری وارد بازار می‌شوند و رقابت ایجاد می‌شود، که در نهایت سود اقتصادی به صفر می‌رسد. این ویژگی مشابه به بازار رقابت کامل است، جایی که در بلندمدت هیچ‌گونه سود اقتصادی پایدار باقی نمی‌ماند.
• کارایی بازار انحصار کامل: بازار انحصار کامل به عنوان یک بازار کارا شناخته می‌شود. زیرا در این بازار، تولید بر اساس تقاضا و هزینه‌های اجتماعی تنظیم می‌شود و تخصیص منابع به‌طور کارآمد انجام می‌گیرد. در این بازار، تولید زمانی بهینه است که هزینه‌های نهایی با درآمد نهایی برابر باشد. این ویژگی باعث کاهش اتلاف منابع و تولید بهینه در این بازار می‌شود. هرچند که این کارایی ممکن است با مشکلاتی نظیر کاهش رقابت و کاهش رفاه مصرف‌کننده همراه باشد.

اجزای اصلی نمودار بازار انحصار کامل

نمودار بازار انحصار کامل معمولاً شامل چندین منحنی مهم است که هرکدام جنبه‌های مختلفی از عملکرد بازار و رفتار بنگاه‌ها را نشان می‌دهند.

در اینجا به توضیح اجزای اصلی این نمودار پرداخته‌ایم:

منحنی تقاضای بازار (Market Demand)

منحنی تقاضای بازار به طور کلی نشان‌دهنده رابطه معکوس میان قیمت و مقدار تقاضا است؛ به این معنا که با افزایش قیمت، تقاضا برای محصول کاهش می‌یابد و بالعکس، با کاهش قیمت، تقاضا برای محصول افزایش می‌یابد. این ویژگی به دلیل تمایل مصرف‌کنندگان به خرید بیشتر کالاهای ارزان‌تر و کمتر کالاهای گران‌تر است. به همین دلیل، منحنی تقاضا در اکثر بازارها به صورت شیب نزولی ترسیم می‌شود.

در بازار انحصار کامل، منحنی تقاضای بازار به طور خاص برای بنگاه انحصاری اهمیت ویژه‌ای دارد. چرا که تنها یک تولیدکننده در این بازار وجود دارد و این بنگاه انحصاری است که تمام نیازهای بازار را تأمین می‌کند. بنابراین، منحنی تقاضای بازار به طور هم‌زمان همان منحنی تقاضای بنگاه است. در واقع، بنگاه انحصاری به دلیل نداشتن رقیب، قدرت تعیین قیمت را دارد و می‌تواند با توجه به منحنی تقاضای خود قیمت و مقدار تولید را تنظیم کند.

این منحنی کمک می‌کند تا بنگاه انحصاری تصمیمات بهینه‌ای درباره قیمت‌گذاری و میزان تولید اتخاذ کند. در این بازار، هر تغییر در قیمت مستقیماً بر میزان تقاضای محصول تأثیر می‌گذارد، و چون بنگاه انحصاری تنها تأمین‌کننده کالا است، باید این تغییرات را در استراتژی‌های خود در نظر بگیرد.

در مقایسه با بازارهای رقابتی، منحنی تقاضای بازار در بازار انحصار کامل کاملاً متفاوت است. در بازار رقابت کامل، بنگاه‌ها به عنوان “قیمت‌گیرنده” عمل می‌کنند و نمی‌توانند قیمت را تغییر دهند، زیرا در این بازار چندین تولیدکننده وجود دارد که محصولات مشابه را به قیمت یکسان عرضه می‌کنند. اما در بازار انحصار کامل، چون بنگاه تنها تأمین‌کننده است، منحنی تقاضای آن به صورت افقی در نظر گرفته می‌شود و به راحتی می‌تواند قیمت را تغییر دهد.

در نهایت، منحنی تقاضای بازار در بازار انحصار کامل به بنگاه این امکان را می‌دهد که قیمت را بالاتر از سطح تعادلی بازار رقابتی قرار دهد و در عین حال مقدار تولید را کمتر از میزان بهینه اجتماعی کاهش دهد، که این امر منجر به زیان رفاهی و کاهش کارایی اقتصادی می‌شود.

منحنی عرضه بازار (Market Supply)

در بازارهای رقابتی، منحنی عرضه بازار نشان‌دهنده مجموع عرضه تمام بنگاه‌ها در بازار است. این منحنی به ما می‌گوید که بنگاه‌ها به چه میزان کالا در قیمت‌های مختلف عرضه خواهند کرد. در این بازارها، عرضه بنگاه‌ها به‌طور جمعی تعیین‌کننده مقدار کالاهای موجود در بازار است و منحنی عرضه به شکل صعودی خواهد بود؛ به این معنا که با افزایش قیمت، عرضه نیز افزایش می‌یابد.

اما در بازار انحصار کامل، اوضاع کاملاً متفاوت است. چرا که در این بازار تنها یک بنگاه وجود دارد که تمام نیازهای بازار را تأمین می‌کند. در نتیجه، منحنی عرضه بازار برای تحلیل این نوع بازار کاربرد ندارد، زیرا اصولاً در بازار انحصاری عرضه از سوی یک بنگاه واحد انجام می‌شود، نه چندین بنگاه. در حقیقت، چون بنگاه انحصاری تنها تولیدکننده است و هیچ رقابتی وجود ندارد، این بنگاه تصمیم می‌گیرد که چه مقدار کالا تولید کند و چه قیمتی را برای آن تعیین کند.

در بازارهای انحصاری، بنگاه انحصاری به جای عرضه به قیمت‌های مختلف، تصمیمات تولید و قیمت‌گذاری خود را بر اساس منحنی تقاضای بازار می‌گیرد. به عبارت دیگر، بنگاه انحصاری از منحنی تقاضا برای تعیین قیمت و مقدار تولید خود استفاده می‌کند و به دنبال حداکثرسازی سود است. در این شرایط، منحنی عرضه به معنای رایج آن در بازارهای رقابتی وجود ندارد و نمی‌توان به سادگی آن را رسم کرد.

در نتیجه، در بازار انحصار کامل، هیچ نیازی به منحنی عرضه نیست، زیرا تنها یک بنگاه در بازار فعالیت می‌کند که تمام تصمیمات مربوط به قیمت و تولید را به تنهایی اتخاذ می‌کند. این مسئله باعث می‌شود که انحصارگر قدرت بیشتری برای کنترل قیمت‌ها و مقدار تولید نسبت به بازارهای رقابتی داشته باشد.

منحنی تقاضای فردی بنگاه (Individual Firm Demand)

در بازار انحصار کامل، منحنی تقاضای فردی بنگاه ویژگی خاصی دارد؛ این منحنی افقی است. به این معنا که بنگاه انحصاری قادر است هر مقدار محصولی را که بخواهد به قیمت ثابت در بازار بفروشد، بدون اینکه این فروش تأثیری بر قیمت کلی بازار بگذارد. دلیل این ویژگی این است که در بازار انحصار کامل، تنها یک بنگاه وجود دارد که تمام تولیدات را تأمین می‌کند و قیمت توسط این بنگاه تعیین می‌شود.

در واقع، چون هیچ رقابتی در بازار نیست، تمام مصرف‌کنندگان حاضرند کالا را به همان قیمت پیشنهادی خریداری کنند. این به بنگاه این امکان را می‌دهد که تولید خود را بدون نگرانی از تغییر قیمت‌ها افزایش دهد، مشروط به اینکه قیمت ثابت بماند. این ویژگی منحصر به فرد بازار انحصار کامل باعث می‌شود که بنگاه انحصاری کنترل کاملی بر قیمت و مقدار تولید خود داشته باشد.

منحنی هزینه‌های بنگاه

منحنی‌های هزینه در بازار انحصار کامل به تحلیل و تعیین هزینه‌های تولید بنگاه کمک می‌کنند و شامل چند نوع منحنی اصلی هستند. اولین منحنی، هزینه متغیر متوسط (AVC)، است که هزینه تولید هر واحد کالا را تنها با در نظر گرفتن هزینه‌های متغیر نشان می‌دهد. منحنی هزینه کل متوسط (ATC) نیز نشان‌دهنده هزینه کل تولید هر واحد کالا است که هم هزینه‌های ثابت و هم هزینه‌های متغیر را در بر می‌گیرد.

علاوه بر این، منحنی هزینه نهایی (MC) به هزینه تولید واحد اضافی از کالا اشاره دارد و نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های بنگاه انحصاری دارد. در بازار انحصار کامل، منحنی هزینه نهایی به طور معمول در نقطه‌ای با منحنی درآمد نهایی (MR) تقاطع می‌کند که این تقاطع تعیین‌کننده مقدار تولید بهینه برای بنگاه است. این فرآیند به بنگاه کمک می‌کند تا از طریق تحلیل دقیق هزینه‌ها، تولید خود را به گونه‌ای تنظیم کند که بیشترین سود را کسب نماید.

تحلیل نمودار بازار انحصار کامل

نقطه تعادل

نقطه تعادل در نمودار بازار انحصار کامل جایی است که منحنی تقاضا و عرضه بازار به یکدیگر تقاطع می‌کنند. این نقطه قیمت و مقدار تعادلی را تعیین می‌کند و نشان‌دهنده وضعیت تعادلی بازار است. در این وضعیت، هیچ نیرویی برای تغییر قیمت یا مقدار در بازار وجود ندارد.

قیمت‌گیری در بازار انحصار کامل

در بازار انحصار کامل، بنگاه‌ها قیمت‌گیر هستند، به این معنا که نمی‌توانند بر قیمت بازار تأثیر بگذارند. قیمت بازار توسط نیروهای عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و بنگاه انحصاری باید این قیمت را بپذیرد. به عبارتی دیگر، این بنگاه قادر است هر مقدار محصولی را به قیمت ثابت به فروش برساند، اما تغییر در قیمت می‌تواند تقاضا را به شدت کاهش دهد.

سود اقتصادی صفر در بلندمدت

در بلندمدت، بنگاه‌ها در بازار انحصار کامل سود اقتصادی صفر به دست می‌آورند. این به دلیل ورود بنگاه‌های جدید به بازار و افزایش رقابت است. زمانی که سود اقتصادی وجود داشته باشد، بنگاه‌های جدید وارد بازار می‌شوند، عرضه بیشتر می‌شود و تقاضا برای هر بنگاه موجود کاهش می‌یابد. در نتیجه، قیمت‌ها کاهش می‌یابند و در نهایت، بازار به نقطه‌ای می‌رسد که سود اقتصادی برای بنگاه‌ها صفر خواهد بود.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

برای حداکثر کردن سود، یک بنگاه انحصاری میزان تولید خود را در نقطه‌ای تنظیم می‌کند که در آن درآمد نهایی (MR) برابر با هزینه نهایی (MC) باشد. این نقطه، که در آن مقدار تولید بهینه تعیین می‌شود، به عنوان نقطه Q_m​ شناخته می‌شود و قیمت معادل آن در بازار، P_m​، خواهد بود.

در مقایسه با یک بازار رقابتی، بنگاه انحصاری قیمت را بالاتر از قیمت تعادلی بازار رقابتی تعیین می‌کند و در عین حال مقدار تولید را کمتر می‌سازد. این افزایش قیمت و کاهش تولید موجب کاهش رفاه اجتماعی می‌شود.

در نمودار، منطقه قرمز نشان‌دهنده سود مازاد است که با فرمول $Q$ محاسبه می‌شود. این سود به ازای هر واحد تولید، تفاوت بین درآمد متوسط (AR) و هزینه متوسط (AC) را نشان می‌دهد.

منطقه آبی در نمودار نیز مازاد رفاه از دست رفته (Deadweight Loss) را نشان می‌دهد. این منطقه نشان‌دهنده کاهش در مازاد تولیدکننده و مصرف‌کننده است که ناشی از کاهش مقدار تولید و افزایش قیمت در بازار انحصاری است. این تلفات رفاهی در مقایسه با یک بازار رقابتی، جایی که قیمت و تولید در سطح بهینه قرار دارد، نمایان می‌شود.

مزایای انحصار در ارتباط با نمودار بازار انحصار کامل

• صرفه‌جویی در مقیاس: در نمودار بازار انحصار کامل، بنگاه انحصاری می‌تواند به سطح تولیدی Q1 برسد که در آن هزینه‌های متوسط بلندمدت (AC1) کاهش می‌یابد. این امر در مقایسه با یک بازار رقابتی که تولید در سطح Q2 انجام می‌شود و هزینه‌های متوسط بالاتری (AC2) دارد، نشان‌دهنده‌ی مزیت صرفه‌جویی در مقیاس است. در صنایع با هزینه‌های ثابت بالا، انحصار می‌تواند کاراتر از چندین بنگاه کوچک باشد، زیرا بنگاه انحصاری می‌تواند با تولید بیشتر، هزینه‌های خود را کاهش دهد و در نتیجه قیمت‌ها را پایین‌تر نگه دارد.
• تحقیق و توسعه: بنگاه‌های انحصاری که به سود مازاد دست پیدا می‌کنند، قادر خواهند بود بخشی از این سود را به تحقیق و توسعه اختصاص دهند. در نمودار بازار انحصار کامل، این سود مازاد به‌طور واضح در منطقه‌ای که بین قیمت تعیین‌شده و هزینه متوسط قرار دارد، نمایان می‌شود. این سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند منجر به نوآوری و بهبود کیفیت محصولات شوند، که در نهایت مصرف‌کنندگان از آن بهره‌مند خواهند شد.
• بنگاه با کیفیت بالا: در برخی موارد، یک بنگاه ممکن است به دلیل نوآوری و موفقیت در بازار، به انحصار برسد. به‌عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند گوگل، آمازون و اپل ممکن است قدرت انحصاری پیدا کنند، اما این قدرت به دلیل ارائه محصولات با کیفیت و نوآورانه است. در نمودار، این موضوع معمولاً به‌صورت شیب منحنی تقاضای افقی در نظر گرفته می‌شود که نشان‌دهنده تمایل مصرف‌کنندگان به خرید از این بنگاه است، حتی اگر قیمت‌ها ممکن است بالاتر از قیمت‌های رقابتی باشد. بنابراین، انحصار در این شرایط ممکن است با کارایی بالا و تولید محصولات با کیفیت بیشتر همراه باشد.

فرض بر این است که هزینه متوسط (ATC) ثابت و برابر با هزینه نهایی (MC) است. در بازار رقابت کامل، تعادل قیمت و مقدار تولید در نقطه‌ای تعیین می‌شود که منحنی‌های عرضه و تقاضا یکدیگر را قطع می‌کنند؛ این نقطه تعادل در P و Q قرار دارد. اما اگر بازار توسط یک شرکت انحصاری کنترل شود، تعادل جدید در جایی شکل می‌گیرد که MC = MR، که به ترتیب به P1 و Q1 منجر می‌شود.

در شرایط رقابت کامل، کل رفاه اقتصادی شامل ناحیه P، F و A است، اما در حالت انحصار، رفاه اقتصادی به ناحیه P، F، C، B محدود می‌شود. در نتیجه، بخشی از رفاه اجتماعی که در نواحی B، C و A قرار دارد، از دست می‌رود. این نواحی نشان‌دهنده رفاه از دست رفته هستند، که به دلیل کاهش مقدار تولید و افزایش قیمت در بازار انحصاری رخ می‌دهند.

معایب انحصار در ارتباط با بر نمودار بازار انحصار کامل

• قیمت‌های بالاتر در نمودار بازار انحصار کامل، قیمت در نقطه‌ای تعیین می‌شود که منحنی درآمد نهایی (MR) با منحنی هزینه نهایی (MC) تقاطع دارد. این نقطه تولید Qm و قیمت Pm را تعیین می‌کند. به دلیل اینکه انحصارگر می‌تواند قیمت را بالاتر از هزینه نهایی تعیین کند (P > MC)، قیمت محصول در این بازار بالاتر از بازار رقابتی است. این امر منجر به کاهش مازاد مصرف‌کننده و ایجاد تلفات وزن مرده رفاه (Deadweight Loss) می‌شود که در نمودار به صورت منطقه آبی رنگ نشان داده می‌شود.
• نابرابری تخصیص در نمودار انحصار کامل، به وضوح دیده می‌شود که قیمت از هزینه نهایی (P > MC) بالاتر است. این نشان می‌دهد که انحصارگر منابع را به طور ناکارآمد تخصیص می‌دهد. در مقایسه با بازار رقابتی که در آن قیمت با هزینه نهایی برابر است، انحصار باعث کاهش مصرف و رفاه اجتماعی می‌شود. به عبارت دیگر، ناکارآمدی تخصیص منابع در بازار انحصار کامل از طریق اختلاف بین قیمت و هزینه نهایی (P > MC) قابل مشاهده است.
• ناکارآمدی تولید در نمودار، هزینه متوسط (AC) در نقطه‌ای که تولید در سطح بهینه قرار ندارد، بیشتر است. در بازار انحصار کامل، تولید به اندازه‌ای نیست که منحنی هزینه متوسط در پایین‌ترین نقطه خود قرار گیرد. در بازار رقابتی، بنگاه‌ها تولید خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که هزینه متوسط در حداقل خود قرار گیرد، اما انحصارگر به دلیل توانایی کنترل قیمت و خروجی، تولید را کمتر از سطح بهینه انجام می‌دهد. این نشان‌دهنده ناکارآمدی تولید است.
• ناکارآمدی X (X-Inefficiency) در نمودار، منحنی هزینه متوسط (AC) و هزینه نهایی (MC) نشان‌دهنده هزینه‌های تولید در شرایط مختلف هستند. در بازار انحصاری، انحصارگر به دلیل عدم رقابت، انگیزه کمتری برای کاهش هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری دارد. این ناکارآمدی به صورت X-Inefficiency نمایان می‌شود، که در نمودار به صورت بالاتر بودن منحنی هزینه متوسط (AC) نسبت به آنچه که در یک بازار رقابتی انتظار می‌رود، قابل مشاهده است.
• سود مازاد در نمودار، منطقه قرمز رنگ نشان‌دهنده سود مازاد است که توسط انحصارگر کسب می‌شود. این سود مازاد در بازار انحصار کامل به دلیل تفاوت بین درآمد متوسط (AR) و هزینه متوسط (AC) به دست می‌آید. در مقایسه با بازار رقابتی، که سود اقتصادی صفر است، انحصارگر قادر است سود زیادی از تولید در سطح Qm و فروش در قیمت Pm بدست آورد.
• قیمت‌های بالاتر برای تامین‌کنندگان در حالی که در نمودار قیمت محصول برای مصرف‌کنندگان Pm است، انحصارگر ممکن است از قدرت خود برای کاهش قیمت‌های پرداختی به تامین‌کنندگان استفاده کند. به دلیل قدرت بازار انحصاری، ممکن است انحصارگر قیمت‌های پایین‌تری به تامین‌کنندگان پرداخت کند و از آنها سود بیشتری کسب کند.
• عدم اقتصادی مقیاس اگر انحصارگر به اندازه کافی بزرگ شود، ممکن است هزینه‌های متوسط (AC) افزایش یابد و با عدم اقتصادی مقیاس مواجه شود. در نمودار، این امر به صورت منحنی هزینه متوسطی که بیشتر از آنچه که در حالت رقابتی انتظار می‌رود، قابل مشاهده است.
• محصولات بدتر در نمودار، مقدار تولید (Qm) در سطحی کمتر از سطح بهینه قرار دارد که در آن بیشترین تعداد مصرف‌کننده می‌تواند از محصول بهره‌مند شود. این نشان‌دهنده این است که فقدان رقابت در بازار انحصار کامل منجر به کاهش نوآوری و کیفیت محصولات می‌شود، زیرا انحصارگر نیازی به بهبود کیفیت برای جذب مشتریان جدید ندارد.
• شارژ قیمت‌های بالاتر به تامین‌کنندگان در بازار انحصاری، انحصارگر ممکن است از قدرت خود برای کاهش قیمت‌ها به تامین‌کنندگان استفاده کند. این امر به وضوح در نمودار قابل مشاهده است، زیرا انحصارگر می‌تواند قیمت‌ها را در سطح بالاتری نگه دارد، در حالی که میزان تولید خود را محدود کرده است، که منجر به فشار بر تامین‌کنندگان برای کاهش قیمت‌های خود می‌شود.

مقایسه منحنی تقاضای شرکت رقابتی کامل و انحصارگر

شرکت رقابتی کامل

در یک بازار رقابت کامل، هر شرکت به عنوان یک قیمت‌گیر عمل می‌کند. به این معنا که شرکت نمی‌تواند قیمت بازار را تغییر دهد و تنها می‌تواند مقدار تولید خود را تنظیم کند. منحنی تقاضایی که یک شرکت رقابتی کامل با آن روبرو است، کاملاً افقی است و در نمودار (a) نشان داده می‌شود.

این افقی بودن نشان‌دهنده این است که شرکت می‌تواند هر مقدار تولید، از Ql تا Qh، را با همان قیمت بازار P بفروشد. این ویژگی ناشی از تعداد بسیار زیاد رقبا در بازار است که باعث می‌شود هیچ شرکت منفردی قدرت تأثیرگذاری بر قیمت بازار نداشته باشد.

انحصارگر

در مقابل، انحصارگر با منحنی تقاضای متفاوتی روبرو است. منحنی تقاضای انحصارگر همان منحنی تقاضای بازار است که معمولاً شیب نزولی دارد و در نمودار (b) نشان داده شده است. این به این معناست که انحصارگر برای فروش مقادیر بیشتر، باید قیمت را کاهش دهد.

اگر انحصارگر سطح بالایی از تولید مانند Qh را انتخاب کند، قیمت بازار به Pl کاهش می‌یابد. اما اگر تولید را به سطح کمتری مانند Ql محدود کند، می‌تواند قیمت بالاتری Ph دریافت کند. این ترکیب نزولی قیمت و مقدار، چالشی برای انحصارگر ایجاد می‌کند؛ زیرا باید نقطه‌ای را پیدا کند که سود کل را به حداکثر برساند.

ویدئو آموزشی مرتبط با این مطلب

نکات کلیدی

• در بازار انحصار کامل، به دلیل اینکه تنها یک بنگاه وجود دارد که تمام عرضه را بر عهده می‌گیرد، منحنی تقاضای بازار نزولی است. این به این معنی است که اگر انحصارگر بخواهد قیمت را افزایش دهد، باید مقدار تولید را کاهش دهد، زیرا تقاضا برای محصول کاهش می‌یابد. در این حالت، درآمد نهایی (MR) از قیمت کمتر است، زیرا هر واحد اضافی که به فروش می‌رود باید با قیمتی کمتر از قیمت قبلی به فروش برسد.
• در این بازار، منحنی درآمد نهایی خطی است و در زیر منحنی تقاضا قرار دارد. به عبارت دیگر، منحنی درآمد نهایی از منحنی تقاضا پایین‌تر است، زیرا برای فروش هر واحد اضافی، قیمت باید کاهش یابد تا بتوان تقاضا را جلب کرد. این منحنی معمولاً در نقطه‌ای با منحنی هزینه نهایی (MC) تقاطع می‌کند که این تقاطع نشان‌دهنده مقدار بهینه تولید است.
• برای حداکثر کردن سود یا حداقل کردن زیان‌ها، بنگاه انحصاری تولید را در مقداری تنظیم می‌کند که هزینه نهایی برابر با درآمد نهایی باشد. نقطه‌ای که این دو منحنی به هم می‌رسند، مقدار بهینه تولید (Qm) را مشخص می‌کند. سپس قیمت محصول بر اساس نقطه‌ای از منحنی تقاضا که به این مقدار تولید تطابق دارد، تعیین می‌شود (Pm).
• در نمودار بازار انحصار کامل، این ویژگی‌ها به وضوح نشان می‌دهند که انحصارگر قیمت را بالاتر از سطح رقابتی تنظیم می‌کند و مقدار تولید کمتری ارائه می‌دهد که این موضوع منجر به کاهش رفاه اجتماعی و ایجاد زیان رفاهی می‌شود.

نتیجه‌ گیری

نمودار بازار انحصار کامل ابزاری قدرتمند برای درک رفتار انحصارگران است. این نمودارها نشان می‌دهند که انحصارگران چگونه با حداکثرسازی سود، مقدار تولید و قیمت را تعیین می‌کنند و چگونه این تصمیمات منجر به زیان رفاهی و کاهش کارایی اقتصادی می‌شود. تحلیل دقیق این نمودارها برای سیاست‌گذاران و اقتصاددانان ضروری است تا اثرات انحصار را بر مصرف‌کنندگان و جامعه به‌طور کامل درک کنند.