تفاوت معاملات آپشن و معاملات آتی

در دنیای مالی، ابزارهای مشتقه (Derivatives) نقش مهمی در مدیریت ریسک، سرمایه‌گذاری و کسب سود از تغییرات قیمت دارایی‌ها ایفا می‌کنند. دو نوع از مهم‌ترین ابزارهای مشتقه، معاملات آپشن (Options) و معاملات آتی (Futures) هستند. هرچند هر دو ابزار برای معامله‌گران امکان بهره‌برداری از تغییرات قیمت دارایی‌های پایه را فراهم می‌کنند، اما تفاوت‌های اساسی در ساختار، عملکرد، ریسک‌ها و کاربردهای آن‌ها وجود دارد.

در این مقاله، به‌صورت جامع و مفصل به بررسی تفاوت‌های معاملات آپشن و آتی پرداخته می‌شود و جنبه‌های مختلف آن‌ها از جمله ساختار، تعهدات، ریسک، هزینه‌ها، و استراتژی‌های سرمایه‌گذاری مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

تعریف قرارداد آتی (Futures)

قرارداد آتی، توافقی الزام‌آور بین دو طرف (خریدار و فروشنده) است که بر اساس آن، فروشنده متعهد می‌شود مقدار مشخصی از یک دارایی پایه (مانند کالا، ارز، سهام یا شاخص) را در تاریخ معین در آینده (تاریخ سررسید) به قیمت مشخصی (قیمت آتی) به خریدار تحویل دهد، و خریدار نیز متعهد می‌شود آن دارایی را در همان تاریخ و قیمت از فروشنده تحویل بگیرد.

• الزام‌آور بودن: مهم‌ترین ویژگی قرارداد آتی، الزام‌آور بودن آن برای هر دو طرف است. در تاریخ سررسید، معامله باید طبق شرایط قرارداد انجام شود.
• استانداردسازی: قراردادهای آتی که در بورس‌های کالا و اوراق بهادار معامله می‌شوند، معمولاً استاندارد هستند. این استانداردسازی شامل تعیین دارایی پایه، مقدار قرارداد، کیفیت دارایی و تاریخ‌های سررسید مشخص است.
• وجه تضمین: برای ورود به معاملات آتی، هر دو طرف معامله باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین (Margin) نزد کارگزار خود واریز کنند. این وجه تضمین به منظور پوشش ریسک نوسانات قیمت و اطمینان از ایفای تعهدات طرفین است. با تغییر قیمت قرارداد، ممکن است نیاز به افزایش وجه تضمین (Margin Call) باشد.
• تسویه روزانه: سود و زیان ناشی از تغییرات قیمت قراردادهای آتی به صورت روزانه محاسبه و به حساب وجه تضمین طرفین واریز یا از آن برداشت می‌شود (Mark-to-Market).

تعریف قرارداد اختیار معامله (Options)

قرارداد اختیار معامله (آپشن) به خریدار این حق را می‌دهد، اما نه الزام، که یک دارایی پایه را در تاریخ معین یا قبل از آن (در مورد آپشن‌های آمریکایی) به قیمت مشخص (قیمت اعمال) بخرد (اختیار خرید یا Call Option) یا بفروشد (اختیار فروش یا Put Option). در مقابل، فروشنده آپشن در صورت اعمال اختیار توسط خریدار، موظف به انجام تعهدات خود است. خریدار برای این حق، مبلغی را به عنوان پرمیوم (Premium) به فروشنده پرداخت می‌کند.

• اختیاری بودن برای خریدار: ویژگی کلیدی آپشن، اختیاری بودن آن برای خریدار است. خریدار می‌تواند تصمیم بگیرد که آیا از حق خود استفاده کند یا خیر. اگر قیمت دارایی پایه در تاریخ سررسید به نفع خریدار حرکت نکند، او می‌تواند از اعمال اختیار خود صرف‌نظر کند و حداکثر زیان او محدود به مبلغ پرمیوم پرداختی خواهد بود.
• تعهد برای فروشنده: فروشنده آپشن در مقابل دریافت پرمیوم، متعهد می‌شود که در صورت اعمال اختیار توسط خریدار، دارایی پایه را بخرد (در اختیار فروش) یا بفروشد (در اختیار خرید).
• پرمیوم: خریدار آپشن برای به دست آوردن این حق، مبلغی را به عنوان پرمیوم به فروشنده پرداخت می‌کند. قیمت پرمیوم تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله قیمت دارایی پایه، قیمت اعمال، نوسانات، نرخ بهره و زمان باقی‌مانده تا انقضا قرار دارد.
• قیمت اعمال و تاریخ انقضا: قراردادهای آپشن دارای قیمت اعمال (Strike Price) هستند که قیمت مورد نظر برای خرید یا فروش دارایی پایه در صورت اعمال اختیار است، و تاریخ انقضا (Expiration Date) که آخرین مهلت برای اعمال اختیار است.

کاربردهای اصلی

مزایا و معایب

قرارداد آتی

مزایا:

• امکان پوشش ریسک با هزینه پایین‌تر
• نقدشوندگی بالا در برخی بازارها
• مناسب برای نوسان‌گیری و سفته‌بازی

معایب:

• ریسک بالا به دلیل الزام اجرای قرارداد
• نیاز به سپرده و تسویه روزانه

اختیار معامله

مزایا:

• ریسک محدود برای خریدار
• امکان طراحی استراتژی‌های پیچیده
• کاربردی در بازارهای پرنوسان و بدون روند

معایب:

• پرداخت اولیه به عنوان پریمیوم
• زیان‌های سنگین برای فروشنده در صورت عدم پوشش
• نیاز به دانش بالا برای طراحی استراتژی‌ها

مثال

سناریوی آپشن

فرض کنید سهام شرکت Y با قیمت 50 دلار معامله می‌شود. شما یک آپشن خرید با قیمت اعمال 55 دلار و پرمیوم 3 دلار خریداری می‌کنید.

• اگر قیمت سهام تا تاریخ انقضا به 60 دلار برسد، شما می‌توانید سهام را با 55 دلار خریداری کنید و سود 5 دلار (60 – 55) منهای پرمیوم 3 دلار، یعنی 2 دلار به ازای هر سهم، کسب کنید.
• اگر قیمت سهام به 45 دلار کاهش یابد، شما از اجرای آپشن صرف‌نظر می‌کنید و تنها 3 دلار پرمیوم را از دست می‌دهید.

سناریوی آتی

فرض کنید شما یک قرارداد آتی برای خرید 100 بشکه نفت با قیمت 70 دلار به ازای هر بشکه امضا می‌کنید.

• اگر قیمت نفت در تاریخ سررسید به 80 دلار برسد، شما 100 بشکه را با قیمت 70 دلار خریداری می‌کنید و می‌توانید آن را با 80 دلار بفروشید، یعنی 1000 دلار سود (100 × (80 – 70)).
• اگر قیمت نفت به 60 دلار کاهش یابد، شما همچنان باید 100 بشکه را با قیمت 70 دلار خریداری کنید و متحمل 1000 دلار زیان (100 × (70 – 60)) می‌شوید.

دوره جامع معاملات آپشن، راهی ساده برای درآمد دلاری در اوقات فراغت | همین حالا کلیک کن.

مقایسه بازار آپشن و آتی در ایران

بازار آتی ایران

• شروع از سال 1387 با قرارداد آتی سکه بهار آزادی

• دارایی‌های پایه: سکه، سهام، زعفران، زیره، پسته و…

• ویژگی‌ها:

  • تسویه نقدی (غیرفیزیکی)

  • اهرم حدود 10 برابری

  • کارمزدهای نسبتاً پایین

بازار آپشن ایران

• شروع رسمی از سال 1399

• دارایی پایه: سهام شرکت‌های بزرگ بورسی

• ویژگی‌ها:

  • از نوع اروپایی (اجرا فقط در سررسید)

  • حق بیمه به ریال پرداخت می‌شود

  • هنوز محدودیت در تنوع دارایی پایه

انتخاب بین آپشن و آتی

چه زمانی آتی مناسب‌تر است؟

• نیاز به پوشش کامل ریسک قیمت دارید
• پیش‌بینی روشنی از جهت حرکت قیمت دارید
• به دنبال اهرم بسیار بالا هستید
• می‌خواهید هزینه‌های معاملاتی کمتری پرداخت کنید

چه زمانی آپشن مناسب‌تر است؟

• می‌خواهید ریسک خود را محدود کنید (به عنوان خریدار)
• به دنبال انعطاف‌پذیری بیشتر در استراتژی‌ها هستید
• می‌خواهید هم از نوسانات قیمت و هم از زمان سود ببرید
• به دنبال درآمدزایی از پرتفوی موجود هستید

جمع‌بندی

هر یک از این ابزارها بسته به هدف، میزان ریسک‌پذیری، دانش و تجربه معامله‌گر می‌توانند سودمند باشند. قراردادهای آتی بیشتر مناسب معامله‌گران حرفه‌ای یا کسانی هستند که می‌توانند ریسک تعهد قطعی را بپذیرند. در مقابل، قراردادهای اختیار معامله برای سرمایه‌گذارانی مناسب است که به دنبال انعطاف‌پذیری بیشتر و محدود کردن ریسک هستند.

درک دقیق تفاوت‌ها، شناخت کاربردها و تسلط بر مفاهیم فنی این ابزارها، شرط لازم برای ورود به معاملات مشتقه و استفاده موفق از این فرصت‌ها در بازارهای مالی است.

سوالات متداول 

1. آیا قرارداد آتی و آپشن هر دو از ابزارهای مشتقه هستند؟

بله، هر دو ابزار مشتقه هستند و ارزش آن‌ها وابسته به یک دارایی پایه مثل سهام، کالا، ارز یا شاخص است.

2. مهم‌ترین تفاوت بین آپشن و آتی چیست؟

در قرارداد آتی، طرفین ملزم به اجرای قرارداد هستند، اما در قرارداد آپشن، خریدار فقط حق دارد که قرارداد را اجرا کند، نه الزام.

3. در قرارداد آپشن، چه کسی ملزم به اجرای قرارداد است؟

فقط فروشنده آپشن (نویسنده قرارداد) موظف است در صورت درخواست خریدار، قرارداد را اجرا کند.

4. آیا در معاملات آپشن باید مبلغی پرداخت شود؟

بله، خریدار آپشن باید مبلغی به نام «پریمیوم» پرداخت کند. اما در قرارداد آتی، چنین هزینه‌ای وجود ندارد، فقط سپرده تضمینی لازم است.

5. ریسک معاملات آتی بیشتر است یا آپشن؟

معمولاً ریسک قراردادهای آتی برای هر دو طرف بیشتر است، زیرا تعهد الزام‌آور دارند. در آپشن، خریدار فقط مبلغ پریمیوم را در معرض ریسک دارد.

6. آیا می‌توان از هر دو ابزار برای پوشش ریسک استفاده کرد؟

بله، هم آپشن و هم آتی ابزارهای پوشش ریسک (هجینگ) هستند، اما کاربرد آن‌ها و میزان انعطاف‌پذیری‌شان متفاوت است.

7. آیا معاملات آپشن پیچیده‌تر از آتی هستند؟

بله، معاملات آپشن به دلیل انواع استراتژی‌ها (مانند استرادل، اسپرد، کال رایتینگ و …) پیچیده‌تر هستند.

8. در ایران کدام بازار فعال‌تر است، آپشن یا آتی؟

بازار آتی (مانند آتی سکه و آتی کالا) سابقه بیشتری دارد، اما بازار آپشن سهام نیز در بورس تهران فعال است و در حال گسترش است.

9. سود در معاملات آپشن محدود است یا نامحدود؟

برای خریدار اختیار خرید (Call)، سود می‌تواند نامحدود باشد، اما برای فروشنده آپشن، بسته به نوع قرارداد، ممکن است محدود یا نامحدود باشد.

10. آیا برای ورود به این بازارها به دانش خاصی نیاز است؟

بله، آشنایی کامل با مفاهیم مالی، نحوه قیمت‌گذاری مشتقات، و مدیریت ریسک برای فعالیت در این بازارها ضروری است.