صنایع مستعد انحصارهای چندجانبه

در یک بازار انحصار چندجانبه، چون تعداد کمی از شرکت‌ها کنترل بخش عمده‌ای از بازار را در دست دارند، رقابت شدید رایجی که در بازارهای رقابتی دیده می‌شود، کاهش می‌یابد. این محدودیت در تعداد شرکت‌ها به آنها اجازه می‌دهد تا با هماهنگی غیررسمی یا حتی بدون نیاز به رقابت مستقیم، قیمت‌ها را کنترل کرده و سودآوری بیشتری داشته باشند.

به عبارتی، شرکت‌ها در بازار انحصار چندجانبه نیازی ندارند که برای کسب سهم بازار به کاهش قیمت‌ها یا افزایش هزینه‌های بازاریابی بپردازند، چون مشتریان چند انتخاب محدود دارند و مجبور به خرید از همین شرکت‌ها هستند.

از سوی دیگر، در این ساختار، شرکت‌ها به دلیل محدودیت‌های رقابتی می‌توانند بیشتر بر کیفیت و نوآوری تمرکز کنند، بدون اینکه نگران از دست دادن سهم بازار باشند. این تمرکز بر نوآوری می‌تواند منجر به ارائه محصولات و خدمات با کیفیت بالاتر شود، که در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان نیز خواهد بود.

به طور خلاصه، بازار انحصار چندجانبه به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که از یک رقابت کنترل‌شده بهره‌مند شوند، قیمت‌گذاری پایدار داشته باشند، سودآوری بیشتری را تجربه کنند و در عین حال، توانایی سرمایه‌گذاری در زمینه‌های نوآورانه را برای ارتقاء محصولات و خدمات خود داشته باشند.

معایب بازار انحصار چندجانبه

بازار انحصار چندجانبه اغلب موانع ورودی بالایی دارند که ورود شرکت‌های جدید به بازار را بسیار دشوار می‌سازد. این موانع می‌توانند شامل هزینه‌های اولیه بالا برای راه‌اندازی و حفظ کسب‌وکار، نیاز به دسترسی به شبکه‌های تأمین و توزیع، و همچنین محدودیت‌های مقرراتی و مجوزهای پیچیده‌ای باشند که شرکت‌ها باید از آن‌ها عبور کنند.

در نتیجه، شرکت‌های جدید معمولاً با چالش‌های مالی و قانونی قابل‌توجهی مواجه می‌شوند که ورودشان را به بازار محدود می‌کند.

علاوه بر این، شرکت‌های قدیمی‌تر حاضر در بازار انحصار چندجانبه نیز با استفاده از قدرت و منابع خود، بازار را به گونه‌ای مدیریت می‌کنند که به رقبای جدید اجازه رشد و توسعه نمی‌دهد. آنها ممکن است قیمت‌ها را در سطحی تعیین کنند که برای شرکت‌های نوپا به‌صرفه نباشد یا با ایجاد قراردادهای بلندمدت با تأمین‌کنندگان اصلی، دسترسی دیگران به منابع اصلی را محدود کنند.

به دلیل همین نبود رقابت جدی، شرکت‌های بازار انحصار چندجانبه تمایل کمتری به نوآوری دارند. وقتی تنها چند شرکت بازار را در دست دارند و با تهدید رقابتی جدی روبه‌رو نیستند، انگیزه‌ای برای بهبود مستمر یا ارائه محصولات و خدمات جدید وجود ندارد. نتیجه این وضعیت برای مصرف‌کنندگان، محدودیت در گزینه‌های موجود است و معمولاً به دلیل نبود تنوع، به محصولات و برندهای موجود و آشنای خود وفادار می‌مانند.

به طور خلاصه، بازار انحصار چندجانبه با کنترل محدود ورود شرکت‌های جدید، بازار را به شکلی انحصاری نگه می‌دارند و به دلیل کمبود فشار رقابتی، انگیزه‌ای برای پیشرفت و نوآوری ندارند. این ساختار، انتخاب‌های محدود و نبود تنوع را برای مصرف‌کنندگان به همراه دارد و در بلندمدت می‌تواند منجر به کاهش کیفیت و نوآوری در محصولات و خدمات شود.

نمونه ای از بازار انحصار چندجانبه

بازی‌های تبلیغاتی

تبلیغات نقش مهمی در جذب مشتری دارد، به همین دلیل شرکت‌ها و بنگاه‌ها در بازار انحصار چندجانبه برای افزایش سود خود، به هزینه‌های زیادی برای تبلیغات روی می‌آورند. آن‌ها با راه‌اندازی کمپین‌های تبلیغاتی سعی می‌کنند کنترل بازار را به دست بگیرند. این وضعیت ناشی از عدم هماهنگی میان بنگاه‌هاست و می‌تواند هزینه‌های زیادی را بر آن‌ها تحمیل کند.

معمای زندانی و بازارهای انحصار چندجانبه

دو مظنون به جرم مشترک توسط پلیس دستگیر می‌شوند و هرکدام به طور جداگانه بازجویی می‌شوند. پلیس به آن‌ها پیشنهاد می‌کند که یا علیه یکدیگر شهادت دهند یا سکوت کنند. اگر هر دو سکوت کنند، هرکدام به 1 سال زندان محکوم می‌شود. اگر یکی علیه دیگری شهادت دهد و دیگری سکوت کند، شخصی که شهادت داده آزاد می‌شود و دیگری به 3 سال زندان می‌رود.

اگر هر دو علیه هم شهادت دهند، هرکدام به 2 سال زندان محکوم خواهند شد. این موقعیت به بازیکنان فشار می‌آورد که بین منافع شخصی و منافع گروهی یکی را انتخاب کنند.

معمای زندانی نشان می‌دهد که در موقعیت‌های رقابتی، اگر طرفین به فکر منافع مشترک خود باشند و با هم همکاری کنند، می‌توانند به نتایج بهتری دست یابند. اما اگر هر کدام تنها به منافع خود فکر کنند و از طرف مقابل سوء استفاده کنند، نتیجه نهایی برای هر دو طرف منفی خواهد بود.

رفتار بنگاه‌های موجود در بازار انحصار چندجانبه نیز مشابه همین معما است. در این بازار، شرکت‌های بزرگ می‌توانند در عین رقابت به منافع مشترک برسند. اما اگر به جای همکاری، تنها به فکر سود خود باشند و از یکدیگر سوء استفاده کنند، همه شرکت‌ها ممکن است ضرر کنند. این وضعیت شباهت زیادی به معمای زندانی دارد.

سیاست‌های عمومی در برابر انحصار چندجانبه

سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان اقتصادی باید تلاش کنند تا بازار انحصار چندجانبه را به سمت رقابت هدایت کنند و از تبانی میان بنگاه‌ها جلوگیری نمایند. در این راستا، قوانین ضدتراست می‌توانند نقش کلیدی ایفا کنند.

قوانین ضدتراست در کشورهای مختلف

بسیاری از کشورها برای مقابله با تشکیل کارتل‌ها و جلوگیری از انحصار در بازارها، قوانین ضدتراست را به تصویب رسانده‌اند.

• در ایالات متحده، قوانین ضدتراست مانند قانون «شرمن» و قانون «کلایتون» برای جلوگیری از تبانی و رفتارهای انحصارگرایانه به کار گرفته شده است.
• در ژاپن، قوانین ضدتراست در سال 1947 تصویب و به طور مرتب اصلاح و به‌روز شده‌اند.
• اتحادیه اروپا نیز در سال 1975 در برخی مواد عهدنامه رم، قوانین ضدتراست را گنجانده است.

در ادامه به توضیح قوانین ضدتراست شرمن و کلایتون خواهیم پرداخت:

قانون ضدتراست شرمن

قانون ضدتراست شرمن که در سال 1890 توسط سناتور جان شرمن تصویب شد، به این موضوع می‌پردازد که هر فردی که بخواهد انحصار ایجاد کند یا به‌طور فریبکارانه با دیگران همکاری کند تا انحصاری در تجارت یا بین ایالات مختلف و کشورها به وجود آورد، مجرم شناخته می‌شود. مجازات این عمل شامل جریمه 50 هزار دلار یا حداقل یک سال حبس است. علاوه بر این، ممکن است فرد محکوم شده مجبور به تحمل هر دو مجازات نیز شود.

قانون ضدتراست کلایتون

در سال 1915، سناتور هنری کلایتون قانون ضدتراست کلایتون را پیشنهاد کرد که به تصویب کنگره رسید. بر اساس این قانون، اگر کسی بتواند ثابت کند که به دلیل وضع مقررات غیرقانونی که تجارت را محدود می‌کند، متضرر شده است، می‌تواند درخواست خسارت کند و تا سه برابر زیان خود را مطالبه کند. هدف این قانون، تشویق افراد به شکایت علیه انحصارگران و مبارزه با انحصار در بازار است.

تفاوت انحصار رقابتی و انحصار چندجانبه

در اقتصاد، دو نوع بازار رقابت ناقص وجود دارد:

• بازار انحصار چندجانبه فروش: در این نوع بازار، تعداد کمی فروشنده وجود دارد و هر فروشنده محصولی مشابه و یکسان با دیگران عرضه می‌کند. به عنوان مثال، بازار نفت خام نمونه‌ای از این نوع بازار است.
• بازار رقابت انحصاری: در این بازار، تعداد زیادی فروشنده وجود دارد که محصولات مشابه اما کاملاً یکسانی تولید می‌کنند. بازارهایی مانند سی‌دی، بازی‌های ویدئویی و فیلم‌های سینمایی از جمله این دسته به شمار می‌آیند. در بازار رقابت انحصاری، هر بنگاه نوعی انحصار بر تولید محصول خود دارد، اما در عین حال با بنگاه‌های دیگر که کالاهای مشابهی تولید می‌کنند، برای جلب مشتری رقابت می‌کند.

سوالات متداول

بازار انحصار چندجانبه چیست؟

بازار انحصار چندجانبه به بازاری اطلاق می‌شود که در آن چند تولیدکننده محدود، یک محصول خاص را عرضه می‌کنند. این محصولات ممکن است همگن (مشابه) یا ناهمگن (متمایز) باشند.

ویژگی‌های بازار انحصار چندجانبه چیست؟

بازار انحصار چندجانبه دارای ویژگی‌های خاصی است، از جمله: تعداد محدود بنگاه‌ها، وابستگی متقابل بین تولیدکنندگان، احتمال شکل‌گیری کارتل‌ها، و ورود و خروج دشوار شرکت‌ها به این بازار.

با توجه به روابط بین بنگاه‌ها، چه الگوها و راه‌حل‌هایی قابل بررسی هستند؟

بر اساس روابط موجود میان بنگاه‌ها، می‌توان حالت‌ها و الگوهای مختلفی را مورد توجه قرار داد. این الگوها شامل الگوی تبانی، الگوی شبه‌رقابتی، الگوی تقاضای شکسته، الگوی رهبری قیمت و سایر الگوهای مشابه می‌شوند.

نمونه‌ای از یک انحصار چندجانبه در حال حاضر چیست؟

یکی از شاخص‌های نشان‌دهنده وجود انحصار چندجانبه، نسبت تمرکز است که اندازه شرکت‌ها را نسبت به صنعت خود می‌سنجد. در صنایعی که این نسبت بالاست، چند شرکت بزرگ کنترل بازار را در دست دارند.

برای مثال، صنعت رسانه‌های جمعی در ایالات متحده تحت سلطه پنج شرکت اصلی است: NBC Universal، والت دیزنی، تایم وارنر، ویاکام CBS، و نیوز کورپوریشن. با اینکه سرویس‌های استریم مانند نتفلیکس و آمازون پرایم در تلاش‌اند وارد این بازار شوند، تسلط این پنج شرکت همچنان محسوس است.

در حوزه فناوری نیز، انحصار چندجانبه قابل مشاهده است. برای نمونه، تنها دو شرکت، یعنی گوگل و اپل، سیستم‌عامل‌های گوشی‌های هوشمند را در اختیار دارند: گوگل با سیستم‌عامل اندروید و اپل با iOS، که عملاً این بازار را میان خود تقسیم کرده‌اند.