آبکاری طلا Gold plating

آبکاری طلا به انگلیسی (Gold plating)، فرآیندی است که در آن یک لایه نازک از فلز یا مواد دیگر بر روی سطح یک جسم قرار می‌گیرد تا ویژگی‌های خاصی مانند مقاومت در برابر خوردگی، زیبایی ظاهری، یا هدایت الکتریکی به آن افزوده شود.

این فرآیند معمولاً با استفاده از الکترولیز انجام می‌شود. در این فرآیند، جسمی که قرار است آبکاری شود (کاتد) و فلزی که قرار است روی آن نشسته شود (آند) در یک محلول الکترولیتی قرار می‌گیرند. با اعمال جریان الکتریکی، یون‌های فلز در محلول الکترولیتی به سطح جسم منتقل شده و یک لایه نازک از فلز بر روی سطح آن شکل می‌گیرد.

آبکاری طلا یکی از متداول‌ترین انواع آبکاری است که در آن لایه‌ای نازک از طلا بر روی سطح فلزات دیگر قرار می‌گیرد. این فرآیند به منظور افزایش درخشندگی، جلوگیری از زنگ‌زدگی و پوسیدگی، و افزایش دوام فلز پایه انجام می‌شود. این مقاله به بررسی جزئیات آبکاری طلا، مزایا و معایب آن، روش‌ها و مراحل انجام آن، و کاربردهای مختلف آن می‌پردازد.

آبکاری طلا چیست؟

آبکاری طلا به فرآیندی گفته می‌شود که در آن یک لایه نازک از طلا بر روی سطح فلزات دیگر مانند نقره، مس، یا فولاد قرار می‌گیرد. این فرآیند به منظور افزایش درخشندگی، جلوگیری از زنگ‌زدگی و پوسیدگی، و افزایش دوام فلز پایه انجام می‌شود. آبکاری طلا نه تنها ظاهر زیبایی به اجسام می‌بخشد بلکه از آن‌ها در برابر خوردگی و سایش نیز محافظت می‌کند.

آبکاری طلا فرآیندی است که به جواهرات و فلزات جلوه‌ای درخشان و زیبا می‌بخشد و از آن‌ها در برابر خوردگی و تغییر رنگ محافظت می‌کند. این فرآیند با وجود هزینه‌های بالا، به دلیل مزایای فراوانی که دارد، در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.

با توجه به مزایایی مانند زیبایی، افزایش دوام و جلوگیری از تغییر رنگ، آبکاری طلا همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین فرآیندهای تزیینی و حفاظتی در صنایع مختلف شناخته می‌شود. از سوی دیگر، با توجه به معایب محدود مانند هزینه بالا و دوام محدود، انتخاب روش مناسب آبکاری بستگی به نیازها و شرایط خاص هر کاربرد دارد.

انواع آبکاری طلا

روش‌های مختلفی برای آبکاری طلا وجود دارد که چهار نوع اصلی آن را می‌توان به شرح زیر توضیح داد:

• آبکاری طلا تزئینی (سیانیدی): این نوع آبکاری برای استفاده در جواهرات و همچنین وسایل خانگی و تزئینی رایج است. در این روش، روکشی نازک از طلا (بین ۰.۵ تا ۳ میکرون) روی فلزات قرار می‌گیرد. یکی از دلایل محبوبیت این روش، تنوع رنگ‌هایی است که می‌توان با آن ایجاد کرد، مانند زرد، سبز، سفید، رزگلد، شامپاینی، صورتی و قرمز. فلزاتی که با این روش آبکاری می‌شوند، ابتدا با لایه‌ای از نیکل پوشیده می‌شوند تا سطحی براق و درخشان داشته باشند.
• آبکاری طلا آلیاژی: این روش آبکاری به دلیل مقاومت بالای فلزات در برابر خوردگی و سایش، مورد توجه است. دوام بالای این نوع آبکاری باعث می‌شود که بیشتر در صنایعی مانند دندان‌پزشکی، پزشکی، هوافضا و سایر مصارف صنعتی استفاده شود. این روش گاهی به عنوان لحیم کاری یا جوشکاری نیز شناخته می‌شود.
• آبکاری طلا اسیدی: این نوع آبکاری باعث می‌شود رنگ فلزات بسیار پایدار بماند. میزان سختی و ثبات رنگ در این روش به ترکیبات موجود در وان آبکاری بستگی دارد. آبکاری اسیدی نیز مانند آبکاری تزئینی، امکان ایجاد رنگ‌های متنوعی را دارد که رنگ‌های بنفش، زرد، پرتقالی و سبز آن بسیار پرطرفدار است.
• آبکاری طلا سولفیتی: این روش به دلیل ایجاد ضخامت بالای روکش در زمان کوتاه معروف است. در هر دقیقه، لایه‌ای به ضخامت ۸ میکرون روی فلز قرار می‌گیرد. این روش باعث درخشش و زیبایی زیاد فلزات می‌شود و به دلیل همین ظریف‌کاری و درخشش، بسیار مورد توجه است.

مزایا و معایب آبکاری طلا

مزایا

1. زیبایی و درخشندگی: آبکاری طلا به جواهرات و زیورآلات جلوه‌ای درخشان و زیبا می‌بخشد. طلا به دلیل رنگ جذاب و براق خود، همیشه مورد توجه و علاقه‌ی افراد بوده است.
2. افزایش دوام: این فرآیند باعث افزایش مقاومت فلزات در برابر خوردگی و سایش می‌شود. طلا به طور طبیعی مقاومت بالایی در برابر عوامل خورنده دارد و این ویژگی را به فلز پایه نیز منتقل می‌کند.
3. جلوگیری از تغییر رنگ: آبکاری طلا از سیاه شدن و تغییر رنگ فلزات جلوگیری می‌کند. برخی فلزات مانند نقره به مرور زمان تحت تاثیر عوامل محیطی تغییر رنگ می‌دهند که با آبکاری طلا این مشکل برطرف می‌شود.

معایب

1. هزینه بالا: آبکاری طلا نسبت به روش‌های دیگر هزینه‌برتر است. قیمت بالای طلا یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش هزینه‌های این فرآیند است.
2. دوام محدود: لایه نازک طلا ممکن است با گذشت زمان و استفاده مکرر از بین برود. این موضوع به ویژه در مورد جواهراتی که روزانه استفاده می‌شوند، اهمیت پیدا می‌کند.

کاربردهای آبکاری طلا

1. جواهرات و زیورآلات: آبکاری طلا به جواهرات جلوه‌ای درخشان و زیبا می‌بخشد. این کاربرد از متداول‌ترین و شناخته‌شده‌ترین کاربردهای آبکاری طلا است که در ساخت انواع انگشتر، گردنبند، دستبند و سایر زیورآلات استفاده می‌شود.
2. قطعات الکترونیکی: به دلیل هدایت الکتریکی بالا، در قطعات الکترونیکی نیز استفاده می‌شود. طلا به دلیل مقاومت پایین در برابر اکسیداسیون و رسانایی بالا، در تولید اتصالات و سوئیچ‌های الکترونیکی بسیار کاربرد دارد.
3. صنعت: در برخی از قطعات صنعتی برای افزایش مقاومت در برابر خوردگی و سایش استفاده می‌شود. این کاربرد به ویژه در صنایع خودروسازی، هوافضا و مهندسی مکانیک اهمیت دارد.

روش‌های آبکاری طلا

1. آبکاری تزیینی (سیانیدی): رایج‌ترین روش آبکاری که در طلاسازی و وسایل تزیینی استفاده می‌شود. این روش به دلیل داشتن محلول‌های حاوی سیانید طلا، به سرعت و با کارایی بالا انجام می‌شود.
2. آبکاری آلیاژی: این روش اغلب در صنعت استفاده می‌شود و ماندگاری بالایی دارد. در این روش از آلیاژهای مختلف طلا استفاده می‌شود که علاوه بر افزایش دوام، خصوصیات دیگری نیز به فلز پایه می‌افزاید.
3. آبکاری اسیدی: این روش ثبات و تنوع رنگی بالایی دارد و در قالب رنگ‌های مختلف روی فلز پایه قرار می‌گیرد. آبکاری اسیدی به دلیل داشتن محلول‌های اسیدی، سرعت بالایی در انجام فرآیند دارد.
4. آبکاری سولفیدی: در آبکاری طلا با ضخامت بالا از این روش استفاده می‌شود. این روش به دلیل استفاده از ترکیبات سولفیدی طلا، ضخامت لایه آبکاری را افزایش می‌دهد و باعث دوام بیشتر آن می‌شود.

مراحل آبکاری طلا

1. پولیش و خش‌گیری: در این مرحله، فلز موردنظر تمیز و خش‌گیری می‌شود تا سطحی صاف و براق به‌دست آید. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا هرگونه نقص یا خش در سطح فلز می‌تواند کیفیت نهایی آبکاری را تحت تاثیر قرار دهد.
2. شستشو و خشک کردن: فلز با مواد شیمیایی شسته و سپس خشک می‌شود. این مرحله به منظور اطمینان از پاک شدن کامل سطح فلز از هرگونه آلودگی و چربی انجام می‌شود.
3. قرار دادن در وان آبکاری: فلز در محلول آب طلا قرار می‌گیرد تا لایه نازک طلا بر روی آن قرار گیرد. در این مرحله با اعمال جریان الکتریکی، یون‌های طلا به سطح فلز منتقل شده و لایه‌ای نازک از طلا را بر روی آن تشکیل می‌دهند.

علائم اختصاری روی طلا

وقتی روی طلا علائم خاصی دیده می‌شود، این نشان می‌دهد که طلا ممکن است آبکاری شده باشد. در اینجا معنی این علائم را به زبان ساده توضیح می‌دهیم

• GP: یعنی طلا فقط یک لایه نازک از طلا دارد. “GP” مخفف “Gold Plated” است.
• GEP: یعنی طلا آبکاری شده است. “GEP” مخفف “Gold Electroplated” است.
• HGE: یعنی طلا ورق طلای سنگین دارد. “HGE” مخفف “Heavy Gold Electroplate” است.
• HGP: یعنی طلا صفحه‌ای از طلای سنگین دارد. “HGP” مخفف “Heavy Gold Plate” است.

ضخامت روکش آبکاری شده طلا

ضخامت لایه آبکاری شده روی طلا اهمیت زیادی دارد. اگر ضخامت این لایه زیاد باشد، ممکن است به راحتی آسیب ببیند و از بین برود. ضخامت مناسب برای آبکاری طلا معمولاً بین ۰.۵ تا ۱ میکرون است. اگر لایه آبکاری ۲.۵ میکرون ضخامت داشته باشد، به عنوان روکش طلای سنگین شناخته می‌شود و دوام بیشتری دارد.

روش ساده برای تمیز کردن و محافظت از جواهرات آبکاری شده

تمیز کردن جواهرات آبکاری شده

برای اینکه جواهرات آبکاری شده خود را درخشان و زیبا نگه دارید، باید آن‌ها را به طور مرتب تمیز کنید. بهترین روش برای این کار استفاده از صابون ملایم یا یک ماده شوینده سبک به همراه آب گرم است. به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی مانند سفید کننده‌ها استفاده کنید، زیرا این مواد می‌توانند به لایه آبکاری طلا آسیب بزنند.

برای تمیز کردن، مراحل زیر را دنبال کنید:

1. آب گرم و صابون ملایم: یک کاسه آب گرم تهیه کنید و چند قطره صابون ملایم در آن بریزید.
2. غوطه‌ور کردن جواهرات: جواهرات را چند دقیقه در این محلول غوطه‌ور کنید تا آلودگی‌ها نرم شوند.
3. تمیز کردن با پارچه نرم: با استفاده از یک پارچه نرم و نازک، جواهرات را به آرامی تمیز کنید. از مسواک یا برس استفاده نکنید، زیرا ممکن است سطح آبکاری شده را خراش دهند.
4. شستشو و خشک کردن: جواهرات را با آب تمیز شسته و سپس با یک پارچه نرم خشک کنید.

محافظت از جواهرات آبکاری شده

برای اینکه جواهرات آبکاری شده شما دوام بیشتری داشته باشند، باید آن‌ها را از عوامل مختلف محافظت کنید. نکات زیر را رعایت کنید:

1. دوری از مواد شیمیایی: جواهرات آبکاری شده را از مواد آرایشی، عطرها و دیگر مواد شیمیایی دور نگه دارید. این مواد می‌توانند به لایه آبکاری آسیب بزنند.
2. اجتناب از ساییدگی: سعی کنید جواهرات آبکاری شده را از ساییدگی و خراش دور نگه دارید. ساییدگی باعث پوسته پوسته شدن روکش طلا می‌شود.
3. عدم استفاده در گرما: عرق بدن می‌تواند باعث لکه‌دار شدن طلا شود، بنابراین در روزهای گرم بهتر است از جواهرات آبکاری شده استفاده نکنید.
4. عدم استفاده در کارهای روزمره: هنگام انجام کارهای روزمره مانند جارو کردن و گردگیری، جواهرات را درآورید. گرد و خاک می‌تواند درخشندگی طلای آبکاری شده را کاهش دهد.

با رعایت این نکات ساده، می‌توانید از جواهرات آبکاری شده خود به بهترین شکل ممکن محافظت کنید و آن‌ها را همیشه زیبا و درخشان نگه دارید.

انواع رنگ‌های آبکاری طلا

آبکاری طلا به دلیل تنوع رنگی که ایجاد می‌کند، بسیار محبوب است. اگرچه برخی از رنگ‌ها مانند آبکاری‌های سبز، قرمز و آبی در ایران کمیاب هستند، اما چهار رنگ اصلی طلای آبکاری شده عبارت‌اند از:

1. طلای زرد: این نوع آبکاری با استفاده از طلای خالص انجام می‌شود. هرچه عیار طلای مورد استفاده بالاتر باشد، رنگ زرد روشن‌تر و درخشان‌تر خواهد بود. طلای زرد کلاسیک در جواهرات سنتی و مدرن بسیار محبوب است.
2. رزگلد: طلای رزگلد رنگی متمایل به قرمز دارد و این رنگ زیبا از ترکیب طلا با فلز مس به دست می‌آید. هرچه میزان مس بیشتر باشد، رنگ قرمز آن پررنگ‌تر می‌شود. طلای رزگلد در جواهرات مدرن و خاص طرفداران زیادی دارد.
3. طلای سفید: برای ایجاد رنگ سفید در آبکاری طلا، از ترکیب طلا با فلز رودیم یا نیکل استفاده می‌شود. رودیم فلزی سفید، درخشان و گران‌بهاست و به همین دلیل آبکاری با این فلز هزینه بیشتری دارد. با این حال، رودیم ممکن است در برخی افراد حساسیت پوستی ایجاد کند.
4. طلای شامپاینی: رنگ شامپاینی از محبوب‌ترین رنگ‌های آبکاری طلا در حال حاضر است. این رنگ، زرد ملایم متمایل به سبز است و از ترکیب طلا با فلزاتی مانند مس، نقره و پالادیوم به دست می‌آید. طلای شامپاینی به دلیل رنگ خاص و شیک خود، در جواهرات مدرن و امروزی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چگونه بفهمیم که طلا آبکاری شده است؟

• رنگ ناهماهنگ: اگر جواهرات شما رنگ‌های متفاوتی دارند، مثلاً بخشی از آن تیره‌تر از بخش‌های دیگر است، احتمالاً طلا آبکاری شده است.
• پوسته‌پوسته شدن: اگر سطح طلا پوسته‌پوسته شده است، این هم نشان می‌دهد که طلا آبکاری شده و لایه طلا ممکن است در حال از بین رفتن باشد.

چرا آبکاری طلا در خانه ممکن نیست؟

آبکاری طلا به تجهیزات خاصی مانند وان‌های بزرگ و دستگاه‌های تولید جریان الکتریکی نیاز دارد که تهیه و استفاده از آنها در خانه عملی نیست. همچنین، مواد شیمیایی مورد استفاده در این فرآیند خطرناک هستند و نیاز به دانش و تجربه خاصی برای کار با آنها وجود دارد. به همین دلیل، این فرآیند به طور معمول در کارگاه‌های تخصصی انجام می‌شود.

آیا طلای آبکاری شده واقعاً طلای اصل است؟

اگر نگاهی به روش آبکاری طلا بیندازید، متوجه می‌شوید که جواهرات آبکاری شده، طلا خالص نیستند. در واقع، فقط لایه بیرونی آن‌ها از طلاست. به همین دلیل، قیمت این نوع جواهرات به خاطر هزینه آبکاری طلا افزایش می‌یابد، اما ارزش کلی آن‌ها تغییر زیادی نمی‌کند.

چرا باید جواهرات را آبکاری کنیم؟

جواهرات بعد از مدتی استفاده، جلا و درخشش اولیه خود را از دست می‌دهند. آبکاری دوباره جواهرات، آنها را مثل روز اول براق و زیبا می‌کند. اما سوال اینجاست که هر چند وقت یک بار باید جواهرات را آبکاری کنیم؟ پاسخ مشخصی برای این سوال وجود ندارد چون به چندین عامل بستگی دارد، مثل میزان استفاده از جواهرات، ضخامت روکش طلا و مدت زمان گذشته از آخرین آبکاری.

چه عواملی بر زمان آبکاری تأثیر می‌گذارد؟

• میزان استفاده: هر چقدر بیشتر از جواهرات استفاده کنید، روکش طلا سریع‌تر کدر می‌شود و نیاز به آبکاری زودتر احساس می‌شود.
• ضخامت روکش طلا: اگر روکش طلا نازک باشد، سریع‌تر فرسوده می‌شود و باید زودتر آبکاری شود.
• زمان از آخرین آبکاری: هر چه مدت زمان بیشتری از آخرین آبکاری گذشته باشد، جواهرات کدرتر می‌شوند چون روکش طلا اکسید شده و از بین می‌رود.

تغییر رنگ جواهرات

آبکاری جواهرات همچنین به شما این امکان را می‌دهد که رنگ آنها را تغییر دهید. اگر از رنگ فعلی طلای خود ناراضی هستید، می‌توانید آن را مجدداً آبکاری کنید و رنگ جدیدی به آن بدهید. حتی می‌توانید از دو رنگ مختلف برای جواهرات خود استفاده کنید. به عنوان مثال، بخشی از جواهرات خود را رزگلد و بخشی دیگر را طلای سفید کنید.

نکته مهم در تغییر رنگ

اگر بعد از تغییر رنگ از نتیجه راضی نبودید، معمولاً نمی‌توانید به رنگ اولیه بازگردید. اما با یک آبکاری مجدد، ممکن است بتوانید رنگ جواهرات را تغییر دهید و به رنگ دلخواه نزدیک‌تر شوید.

آیا روکش طلا با گذر زمان محو می‌شود؟

بله، متأسفانه روکش‌های آبکاری طلا با گذر زمان محو و کدر می‌شوند و درخشندگی اولیه خود را از دست می‌دهند. در حالی که طلا خودش اکسید نمی‌شود، فلز زیرین ممکن است خورده یا اکسید شود، که باعث می‌شود لایه طلای آبکاری شده جلای خود را از دست بدهد. البته، اگر در فرآیند آبکاری از لایه نیکل استفاده شود، این کدر شدن کمتر اتفاق می‌افتد.

آیا آبکاری طلا باعث حساسیت می‌شود؟

آبکاری طلا معمولاً ضد حساسیت نیست و اینکه آیا باعث حساسیت می‌شود یا نه، به ضخامت لایه طلا و فلز زیرین آن بستگی دارد.

چرا ممکن است آبکاری طلا حساسیت ایجاد کند؟

• فلز پایه: اگر شما به فلزاتی مانند نیکل، روی یا کبالت حساسیت دارید و لایه طلای روی جواهرات پوسته پوسته شود، پوست شما با این فلزات تماس پیدا می‌کند و ممکن است باعث خارش و حساسیت شود.
• ضخامت لایه طلا: هرچه لایه طلا نازک‌تر باشد، احتمال اینکه فلزات زیرین از طریق پوسته پوسته شدن آشکار شوند و حساسیت ایجاد کنند، بیشتر است.

بنابراین، اگر پوست حساسی دارید، بهتر است جواهراتی با لایه ضخیم‌تر از طلا یا جواهرات ضد حساسیت را انتخاب کنید.

روش‌های تشخیص طلای آبکاری شده

1. حروف حک شده روی طلا: روی طلاهای آبکاری شده معمولاً حروف خاصی مانند G و C حک می‌شود. این حروف نشان می‌دهد که قطعه طلا از طریق فرآیند آبکاری ساخته شده و خالص نیست. بنابراین، اگر این حروف را روی طلا مشاهده کردید، بدانید که با طلای آبکاری شده سروکار دارید.
2. بررسی قیمت: قیمت طلای خالص معمولاً بالا است و به نرخ روز محاسبه می‌شود. اگر طلایی به شما با قیمت غیرعادی و پایین پیشنهاد شد، احتمالاً طلای آبکاری شده است. تفاوت قیمت می‌تواند نشان‌دهنده عدم خلوص طلا باشد.
3. تست آهنربا: طلا فلزی غیرمغناطیسی است. هنگام خرید طلا، می‌توانید قطعه مورد نظر را به آهنربا نزدیک کنید. اگر به آهنربا جذب شد، مطمئن باشید که طلا از فلزات دیگر ساخته شده و فقط روکش طلایی دارد.
4. بررسی ظاهر طلا: طلای خالص دارای رنگی یکنواخت و درخشان است. اگر متوجه شدید که رنگ قطعه طلای شما یکدست نیست یا درخشندگی لازم را ندارد، به اصل بودن آن شک کنید. معمولاً آبکاری‌های طلا پس از مدتی درخشندگی خود را از دست می‌دهند و ممکن است تغییر رنگ بدهند.

روش‌های نگهداری از طلاهای آبکاری شده

برای اینکه جواهرات و قطعات آبکاری شده دوام بیشتری داشته باشند، رعایت چند نکته ضروری است:

• دوری از مواد شیمیایی: مواد شوینده، عطرها و اسپری‌ها می‌توانند به لایه آبکاری آسیب برسانند، بنابراین بهتر است قبل از استفاده از این محصولات جواهرات را از بدن خارج کنید.
• عدم برخورد با آب: تماس زیاد با آب به‌خصوص آب شور یا کلر می‌تواند باعث زنگ‌زدگی و تغییر رنگ طلا شود.
• پاک کردن با پارچه نرم: بعد از هر بار استفاده، قطعه آبکاری شده را با یک پارچه نرم و خشک تمیز کنید تا عرق و آلودگی‌ها از روی آن برداشته شود.
• نگهداری در جعبه‌های مخصوص: بهتر است جواهرات آبکاری شده را در جعبه‌های جداگانه یا کیسه‌های مخصوص نگهداری کنید تا از خراشیدگی و تماس با دیگر قطعات جلوگیری شود.

تفاوت آبکاری طلا با طلای آب شده

آبکاری طلا به معنای قرار دادن یک لایه نازک از طلا بر روی فلزات دیگر است، در حالی که طلای آب شده به معنای ذوب کردن و ریختن طلا به شکل‌های مختلف است. آبکاری طلا بیشتر برای بهبود ظاهر و افزایش مقاومت فلزات پایه استفاده می‌شود، در حالی که طلای آب شده به عنوان ماده اولیه برای ساخت جواهرات و قطعات طلا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نتیجه‌گیری